Қазақстанда бейбіт жиын және пикет өткізу тәртібі қандай?

1. Бейбіт жиналыс деген не?

Бейбіт жиналыс – күш және қару қолданылмайтын, мемлекеттік қауіпсіздік, қоғамдық тәртіп, денсаулық сақтау, басқа адамдардың құқығы мен бостандығын қорғау мүдделеріне қатер төндірмейтін іс-шара. Оған жиналыс, митинг, демонстрация, шеру мен пикеттеу жатады. Бейбіт жиынды кәмелетке толған азамат немесе азаматтар тобы, ҚР заңнамасында белгіленген тәртіппен тіркелген заңды тұлға ұйымдастыра алады. Ал ел тұрғындарына өз еркімен қатысуына болады.

2. Бейбіт шеру өткізуге мемлекеттен рұқсат керек пе?

Мемлекеттен арнайы рұқсат алудың қажеті жоқ. Бірақ жиын ұйымдастырушы жергілікті органға белгілі бір уақыт пен орында бейбіт жиын өтетінін 5 жұмыс күн бұрын хабарлауға міндетті. Хабарламаны қағаз жеткізгіш немесе цифрлы қолтаңба арқылы куәландырылған электрон құжат ретінде беру керек.

3. Хабарламада не жазылуы керек?

Хабарламада:

1. жиналыстың мақсаты;
2. бейбіт жиналыстың нысаны;
3. ұйымдастырушының және оның өкілінің (болса) толық аты-жөні, жеке сәйкестендіру нөмірі, тұрғылықты жері немесе уақытша тұратын жері;
4. бейбіт жиналыс болса, ұйымдастырылатын арнайы орын, ал пикет үшін өтетін жер;
5. бейбіт жиналыстың басталатын және аяқталатын күні, уақыты;
6. қатысушылардың болжамды саны;
7. киіз үй, шатыр мен басқа да құрылысжай орнату туралы мәліметтер;
8. дыбыс күшейткіш техника құралдарын, плакат, транспарант және өзге де көрнекі үгіттеу құралдарын пайдалану ниеті;
9. пикеттеуді қоспағанда, ұйымдастырушы бекіткен бейбіт жиналыстар өткізу регламенті;
10. бейбіт жиналыстарды ұйымдастырушының, оның өкілінің (болса) электрон поштасы, ұялы байланыс нөмері;
11. бейбіт жиналыстарды ұйымдастырушының, оның өкілінің (болса) хабарламада көрсетілген өзі туралы дербес деректерін жинауға, өңдеуге келісімі;
12. бейбіт жиналыстар өткізуді қаржыландырушылар тізімі;
13. бейбіт жиналыстар өткізу туралы хабарламаның берілген күні және ұйымдастырушының немесе оның өкілінің (болса) қолтаңбасы болуы қажет.

4. Хабарламаға қанша уақытта жауап қайтарады?

Жергілікті атқарушы орган хабарлама тіркелген күннен бастап үш жұмыс күні ішінде бейбіт жиналысты ұйымдастырушыға өз шешімі туралы хабарлауы қажет. Орган келісуі, бас тартуы немесе өзгеріс енгізуі мүмкін. Жауапты қолма-қол, пошта, ЭЦҚ-мен куәландырылған электрон құжатпен, электрон пошта немесе ұялы байланыс нөмері арқылы жеткізеді.

Хабарламаны қарау мерзімі өткен соң жергілікті атқарушы органның жауабы болмаса, ұйымдастырушы берілген хабарламаға сәйкес бейбіт жиналыс өткізеді.

5. Жергілікті орган қандай жағдайда бейбіт жиналыс өткізуге рұқсат бермеуі мүмкін?

Жергілікті орган мынадай жағдайларда бейбіт жиын өткізуге келіспейтінін хабарлайды.

1. сот әрекетке қабілетсіз немесе қабілеті шектеулі деп таныған адам ұйымдастырушы болса;
2. сот үкімімен жазасын өтеу кезеңінде түзеу жұмыстары, қоғамдық жұмыстарға тарту, бас бостандығын шектеу, қамаққа алу, бас бостандығынан айыру түріндегі жаза тағайындалған Қазақстан Республикасының азаматы ұйымдастырушы болса;
3. шетелдіктер, азаматтығы жоқ адамдар және шетелдік заңды тұлғалар жүзеге асырса;
4. жиналыс, пикет ұйымдастырудағы мақсат Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысын күштеп өзгерту, Қазақстан Республикасының тұтастығын бұзу, мемлекеттің қауіпсіздігіне нұқсан келтіру, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық алауыздықты қоздыру, Қазақстан Республикасы Конституциясының, Қазақстан Республикасының заңдары мен өзге де нормативтік құқықтық актілерінің басқа да ережелерін бұзу болса;
5. мемлекеттік қауіпсіздікке, қоғамдық тәртіптің бұзылуына, денсаулық сақтауға, басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарының қорғалуына қатер төнсе;
6. ұйымдастырушы бейбіт жиналыс өткізу туралы хабарлама немесе келісуді алу туралы өтініш мерзімін бұзса;
7. хабарлама ұйымдастырушы немесе оның өкілі туралы ақпарат толық болмаса және қолтаңбасы қойылмаса;
8. жиналыс өткізу үшін қажет құжаттар мен деректер ҚР нормативтік құқықтық актісіндегі талаптарға сай келмесе;
9. бейбіт жиынды терроризм мен экстремизді қаржыландырумен байланысы бар тұлға немесе ұйым, шетелдіктер, азаматтығы жоқ адамдар, шетелдік заңды тұлғалар қаржыландырса;
10. қатысушылардың болжалды саны өткізу орындарының шекті толу нормасынан асып кетсе;
11. бейбіт жиын белгіленген күні басқа мәдени іс-шара, жиналыс өтіп жатса бас тартады.

6. Бейбіт жиынды кез келген жерде өткізуге бола ма?

Бейбіт жиналыстар (пикеттеуден басқа) арнайы орындарда ғана өтеді. Басқа жерлерде ұйымдастыруға тыйым салынады.

Республикалық маңызы бар қалаларда, астанада және облыстардың әкімшілік орталықтары болып саналатын аудандарының орталығында пикеттеу, жиналыстар немесе митингілер ұйымдастыру және өткізуге арналған кемінде 3 арнайы орын болуы керек. Мысалы, Алматыда бейбіт шараларды Махатма Ганди саябағында (200 адам), "Сарыарқа" кинотеатрының артындағы саябақта (500 адам), Шоқан Уәлиханов атындағы саябақта (1000 адам) өткізуге рұқсат.

Бір уақытта бір жерге екі-үш адам бейбіт жиын ұйымдастыруға ниет білдірсе, орынды пайдалану үшін кезекке тұрады. Жергілікті орган кезек ретін ұйымдастырушыдан тиісті хабарлама немесе өтінішті алған уақытына негіздеп жасайды.

7. Қай уақытта өткізу керек?

Бейбіт жиналысты белгіленген күні жергілікті уақыт бойынша 9.00-20.00 аралығы арнайы орында ұйымдастыру керек. Одан ерте бастауға немесе кеш аяқтауға болмайды.

8. Ал пикеттеуді қайда өткізуге болмайды?

Пикеттеу – Қазақстан республикасының бір азаматының бір уақытта және бір жерде қоғамдық маңызы бар мәселе немесе адам, ұйымдардың әрекеті бойынша пікірін білдіруі. Ол адам плакат, транспарант және басқа да көрнекі үгіттеу құралдарын пайдалана алады. Бірақ дыбыс күшейткіш техника құралдарын қодануға болмайды. Пикеттеу ұзақтығы бейбіт жиналыстарды ұйымдастыруға арналған орындардан басқа жерлерде күніне екі сағаттан аспауға тиіс. Бір жерде, бір уақытта бірнеше адам пикетке шыға алмайды.

Пикеттеуді төмендегі орындарда өткізуге болмайды: 

Пикеттеуді өткізуге:

1. жерлеу орындарында;
2. теміржол, су, әуе және көлік объектілерінде және оларға іргелес жатқан аумақтарда;
3. мемлекеттің қорғаныс қабілетін, қауіпсіздігін және халықтың тыныс-тіршілігін қамтамасыз ететін ұйымдарға іргелес жатқан аумақтарда;
4. Қазақстан Республикасы Президентінің, Қазақстан Республикасы Тұңғыш Президентінің – Елбасының резиденцияларына іргелес жатқан аумақтарда;
5. қауіпті өндірістік объектілерге және арнайы қауіпсіздік техникасы қағидаларын сақтауды талап ететін өзге де объектілерге іргелес жатқан аумақтарда;
6. магистральдық теміржол желілерінде, магистральдық құбыржолдарда, ұлттық электр желісінде, магистральдық байланыс желілерінде және оларға іргелес жатқан аумақтарда тыйым салынады.

9. Жиын өткізгісі келетіндердің құқығы қандай?

Қатысушылар пікірін еркін білдіруге құқылы. Сонымен бірге жиын кезінде шешімдерді талқылауға, қабылдауға, ұжым әрекеттеріне қатысуға мүмкіндігі бар. Ұйымдастырушыдан немесе жергілікті атқарушы органнан бейбіт жиын өткізу жөнінде қолданылып жатқан шараға қатысты ақпарат ала алады.

Заң бойынша жиын кезінде дыбыс деңгейі Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес келетін дыбыс күшейткіш техника құралын, плакат, транспарант және өзге де көрнекі үгіттеу құралдарын, көлік қолдануына болады. Сонымен бірге видеоға, суретке түсіруге рұқсат.

Қатысушы бейбіт жиын кезінде медицина көмегіне, бейбіт жиналыс өткізу орнынан қауіпсіз эвакуациялау көмегіне жүгіне алады.

Ұйымдастырушылар азаматтардың талаптары мен өтініштері бойынша қол жинауға, жиынды тоқтата тұруға немесе одан бас тартуға құқылы. Ескеретін жайт, ол міндетті түрде ұйымдастырушы екенін растайтын белгісін тағып жүруі керек.

10. Жиын кезінде не нәрсеге тыйым салынған?

1. Қазақстан Республикасының Конституциясын, Қазақстан Республикасының заңдары мен өзге де нормативтік құқықтық актілерін бұзуға, жаппай тәртіпсіздіктерге, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық алауыздықты қоздыруға үндеуге, билікті басып алуға немесе ұстап тұруға, Қазақстан Республикасының конституциялық құрылысын күштеп өзгертуге үндеуіне;
2. көліктің, инфрақұрылым объектілерінің іркіліссіз жұмыс істеуіне, жасыл екпелер мен шағын сәулет нысандарын, өзге де мүліктерді бүзуға, бейбіт жиналыстарға қатыспайтын азаматтардың еркін жүріп-тұруына кедергі келтіруіне;
3. мемлекеттік органдардың, ұйымдардың, лауазымды адамдардың адам өмірін, денсаулығын, құқықтары мен бостандықтарын, қоғам мен мемлекеттің мүдделерін қорғау, қоғамдық тәртіпті қорғау және қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі шараларды орындауы кезінде олардың қызметіне бөгет жасауына;
4. қоғамдық тәртіпті және бейбіт жиналыстарға қатысушылардың қауіпсіздігі үшін жеке күзет ұйымдарын тартуына;
5. жергілікті атқарушы органмен келіспей киіз үй, шатыр сияқты өзге де құрылысжай орнатуына;
6. өзімен бірге суық, атыс қаруын және өзге де қаруды, сонымен бірге адамдардың өмірі мен денсаулығына қарсы, азаматтарға және заңды тұлғалардың меншігіне материалдық нұқсан келтіруі мүмкін заттарды алып жүруіне;
7. алкоголь, есірткі, психотроп заттарын және сол тектестерді таратуға, тұтынуға мас күйде болуына;
8. денсаулықты сақтауға арналған жеке қорғаныш құралдарын қоспағанда, бет-әлпетін тануға кедергі келтіретін киім-кешекті және (немесе) өзге де заттарды пайдалануға;
9. үгіттеу мен бейбіт жиналыстар өткізу кезінде Қазақстан Республикасының Конституциясын, Қазақстан Республикасының заңдары мен өзге де нормативтік құқықтық актілерін бұзуға, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық алауыздықты қоздыруға бағытталған нышанды, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес тыйым салынған террористік немесе экстремистік ұйымдардың нышанын, иллюстрациялар пайдалануға;
10. Қатысушыларға бейбіт жиналыстарға қатысқаны үшін материалдық сыйақы алуға болмайды.

Ұйымдастырушы немесе ұйымдастырушының өкілі болмаған кезде бейбіт жиналыстар өткізуге жол берілмейді.

11. Журналистер бейбіт жиынға қатыса ала ма?

Иә, ол үшін бұқаралық ақпарат құралының өкілі екенін растайтын куәлігін, белгісін көрсетуі керек. Сонымен бірге журналист жиын орнында медицина көмегіне және қауіпсіз эвакуациялауға жүгіне алады.

Бірақ журналистерге бейбіт жиналыс ұйымдастырушы мен оған қатысушылардың, мемлекеттік органдар, ұйым қызметкерлерінің заңды әрекеттеріне кедергі келтірмеуі қажет.

Сонымен бірге көлік, инфрақұрылым объектілерінің жұмыс істеуіне, бейбіт жиналысқа қатыспайтын азаматтардың еркін жүріп-тұруына бөгет жасамауға тиіс.