25 қараша — Алаш зиялысы, ақын, прозашы, аудармашы, драмашы, публицист Міржақып Дулатұлының туған күні. Ол 1885 жылы Торғай облысында туып, 1935 жылы абақтыда аурудан қайтыс болған. Назарларыңызға Алаш зиялының өмірбаяны мен шығармашылығы, қайраткерлігі туралы тест ұсынамыз.
Міржақып Дулатұлы соңғы рет қай жылы тұтқынға алынған?
Ақын 1928 жылдың аяғында бір топ қазақ оқығандарымен бірге тұтқынға алынған. 1930 жылы ОГПУ коллегиясының үкімі бойынша, алғашында ату жазасына кесіліп, кейін бұл үкім 10 жыл абақты жазасымен алмастырылған. Міржақып Дулатұлы 1935 жылы қазанның 5-і күні Ақ теңіз – Балтық каналының бойындағы Сосновец стансасында, лагерьдің лазаретінде ауыр науқастан қайтыс болған. 1988 жылғы 4 қарашада Республика Жоғарғы Сотының коллегиясы оның есімін ақтап алған.
Міржақып Дулатұлының романы қайсы? Бұл – қазақ әдебиетінде көркем прозалық үлгіде жазылған тұңғыш роман.
Дұрысы – «Бақытсыз Жамал». 1910 жылы "Бақытсыз Жамал" романы Қазан қаласында басылып шыққан. Бұл – кейбір зерттеушілердің пайымдауынша, қазақ әдебиетіндегі таза көркем проза үлгісінде туған тұңғыш роман. «Бақытсыз Жамал» романы ескі әдет-ғұрыптың тұтқыны болған қазақ қызының тағдыры, сүйгеніне қосылып, бақытты өмір сүруді армандаған бойжеткеннің трагедиялық жолы жайында. Кітап 1914 жылы екінші peт басылып шыққан. Шығарма Т.Жомартбаевтың «Қыз көрелік», С.Көбеевтің «Қалың мал», С.Торайғыровтың «Қамар сұлу» және тағы басқа жыр, романдардың жазылуына жол ашты.
Үш күнде 107 067 000 теңге табыс тапқан «Міржақып. Оян, қазақ» фильмі қанша бөлімнен тұрады?
Фильм «Құпия әдебиет», «Ағыбайдың қылышы», «Әке, қарным ашты» және «Қара мысық» деген төрт бөлмінен тұрады. Бұл фильм — алты бөлімнен тұратын сериалдың ықшамдалған нұсқасы, 2023 жылғы 21 қыркүйекте прокатқа шыққан. Фильмде Міржақып Дулатұлы өмірінің 1909-1935 жылдардағы кезеңі қамтылған. Фильмнің қоюшы режиссеры — Мұрат Есжан, продюсері — Айсәуле Әбілда.
Міржақып Дулатұлының қызының аты кім?
Міржақып Дулатұлы мен Ғайнижамал Баймұратқызынан Гүлнар деген қыз қалған. Гүлнар Дулатова 1939 жылы Алматы мемлекеттік медицина институтын бітіргеннен кейін 48 жыл бойы дәрігер-дерматолог болып істеген. Алаш арыстарының ақталуына ұйытқы болған. Алғаш болып сталиндік репрессия құрбандарын саяси ақтау комитетіне Әлихан Бөкейхан, Ахмет Байтұрсынұлы, Міржақып Дулатұлы, Жүсіпбек Аймауыт және т.б. қоғам қайраткерлеріне қатысты материалдар жолдаған. 2013 жылы 98 жасында қайтыс болған.
Міржақып Дуалтұлы кімнің қолында өскен?
Ақын екі жасында анадан, 12 жасында әкеден қалған. Сөйтіп, ағасы Асқардың қолында өскен. Асқар әкесі Дулаттың тілегін орындаған. Сөйтіп, Міржақып оқыған-тоқыған, білімді азамат болып өсуіне жағдай жасаған.
Міржақып Дулатұлы рухани ұстазы Ахмет Байтұрсынұлымен қандай газет шығарған?
Алаш қайраткері 1913 жылы Ахмет Байтұрсынұлымен бipre «Қазақ» газетін шығарған. «Қазақ» – қазақ тілінде шыққан тұңғыш газет. 1913 жылғы 2 ақпанда Орынбор қаласында, Каримовтар мен Хұсайыновтар баспасынан жарық көрген. 1918 жылғы 26 қыркүйекке дейін шығып тұрған. Газет сол кезеңдегі жалпы мұсылман түркі жұртына түсінікті қаріпте басылып шығатын. ХХ ғасыр басында «Қазақ» газетінің жарыққа шығуымен бірге қазақ халқының зиялы буыны қалыптасты.
Міржақып Дулатұлының әкесі кім болған?
Міржақып Дулатұлының әкесі ауыл-аймаққа аты шыққан шебер болған. Ер-тұрман жасап, мәсі тіккен. Ал анасы тойдың базары, әнші болған. Әкесі балаларын жастайынан оқуға беріп, білімді азамат болып өскенін қалаған.
Міржақып Дулатұлы кейбір өлеңін басылымдарға бүркеншік атпен жариялаған. Оның бүркеншік аты қандай?
Дұрысы – Мадияр. Азамат Алашұлы, Таймінер деген де аттары болған. Міржақып Дулатұлы 1907 жылы Петербургте шыққан «Серке» газетіне «Жастарға» деген өлеңін, бүркеншік атпен «Біздің мақсатымыз» деген мақала жариялаған. Мақалада қазақ халқының басындағы қиын жағдайдың анық себептерін саралап, отарлық саясатты әшкерелейді. Патша өкіметі мақала авторын тұтқындамақ болғанмен, бүркеншік аттың иесін таба алмаған.
Мына өлеңдердің қайсын Міржақып жазған?
Міржақып Дулатұлы дегенде «Оян, қазақ!» деген өлең еске түседі. Бұл өлеңнің тақырыбы ұранға айналып кеткендей. Ақынның жастық шағы Ресей патшалығының қазақ жерін отарлауы күрт күшейіп, тізесін әбден батыра бастаған кезге тура келеді. Ақын еркіндікке жетіудің жалғыз жолы қалың ұйқыдан оянып, надандықтан арылу деп білген. 1909 жылы Петербургте М.Дулатұлының «Оян, қазақ!» деген өлеңдер жинағы да жарық көрген.
Міржақып Дулатұылынң бітірген мамандығы қандай?
Міржақып Дулатұлы өзі жазған өмірбаянында «1897 жылы екі сыныптық орыс-қазақ училищесіне түстім. Оны бітіргеннен кейін оқытушылар курсында оқып, ауыл мұғалімі деген мамандық алдым. Осымен оқу орындарынан білім алуым аяқталды. 1902 жылдан бастап ауылда мұғалімдік қызметімді атқара жүріп, бос уақытымды білімді жетілдіруге жұмсадым» деп жазған.
Әлеуметтік желіде бөлісу:
