Сирия

II дүние жүзінің соғыс барысында 1943 ж Сирия формальді түрде тәуелсіздік алды бірақ одақтастардың әскерінің орналасуы. Оны Англия мен Франциядан тәуелді етті. 1946 ж ақпан айында Сирия мен Ливан үкіметтері шетел әскерін шығару мәселесін БҰҰ –ның қауіпсіздік кеңесінің талқылауына ұсынды. Олардың талабына КСРО. Польша, Египет және Мексика делегацииялары қолдады. Бірақ дауысқа Англия мен францияның мүддесін қорғаған АҚШ революциясы салынды. Осыған байланысты ұйым тарихында алғаш рет КСРО вето құқын қолданды. Сирия мен Ливанның мүдделеріне жауап бермейтін шешімді қабылдатпау мақсатында. Қауіпсіздік кеңесі нақты ешқандай шешім қабылданды. Бірақ осы мәселенің БҰҰ да қаралуының өзі Англия мен Францияны эвакуацияның қажеттігін моуындауына мәжбүр етті. 1946 ж наурыз айында әскерді шығару мерзімі туралы келісім жасалды, ал 17 сәуір күні әскер шығарылды. Осы күн екі мемлекеті ұлттық мерси болып табылды. 1940 ж екінші жартысында Сирияда билік басында ұлттық буржуазия өнімдерінен құрылған үкімет болды. Олар Сирияда буржуазиялық демократиялық мемлекет құруға мүдделі болды. 1947 ж кезекті парламенттік сайлауға дайындық барысында билік басындағы Ұлттық блок ыдырады. Сирияның ұлттық буржуазияның мүдделеріне қорғайтын Араб республикалық партиясы құрылды. Ол египеттік, француз және политимдік капитал мен тығыз байланысты болды. Партия басшылығында Шухри аль –Куатли, Джамиль Мордам және Сабри аль Асали болды. Ұлттық блоктың екінші бөлігі Хашим аль- Атаси жетекшілігі мен 1947 ж қыркүйекте халықтық партияны құрды. Бұл партия Ирак Трансиордания, ағалшын капиталымен қарым қатынасты нығайтуды көздеген Солтүстік Сирияның ұлттық буржуазиясының мүдделерін қорғады. Сайлау науқанына араб социалистік өркендеу партиясы (ПАСВ немесе БААС) да белсенді түрде қатысты 1947 ж сәууір айының басында бұл партияның алғашқы құрылтай съезі өтті. Онда ол «ұлтшыл халықтық, социалистік, революциялық, саяси партия» болып жарияланды. Партия әлеуметтік қайта құрулар жүргізуді шетел компартияларын ұлттандырды тағыда бірқатар әлеуметтік- экономикалық қайта құрулар өткізуді мақсат етті. Арабтар арасындағы қатынастар саласында БААС біртұтас ажырағысыз араб отаны шеңберінде бірігуді шақырды. Мишель Африяк ПАСВ партиясының негізін қалаушы және идеологі оның бас хатшысы болып сайланды. Басқа саяси партиялардан айырмашылығы БААС өзін жаппай араб жетекші орталық етіп жариялап, басқа араб елдерінде өзінің жергілікті бөлімшелерін құрды. Соғыстан кейінгі Сирияның саяси аренасында оппозициялық көңіл күйдегі ұлттық буржуазия елеулі рол атқарды. Олар саяси бірлестіктерден тыс «тәуелсіз» болып, Хамедаль Азия басқарды селолық жерлерде мұсылман ұйымдары «Үлкен лигасы» мен ағайын мұсылмандары өз позицияларын сақтады. Сайлаудан кейін Шүкір аль қуатлы президенттік сақтады. Үкімет құруды Жамин Мардамға тапсырды, ал оның өзі сыртқы істер министрі болды. Үкімет құрамына халықтық партияның үш өкілі, ұлттық партиядан, бір «тәуелсіздік» үш өкілі кірді. 1948 ж 18 сәуірде парламент аль куатлиді қайтадан президент етіп сайлады. Елдің ішкі саяси жағдайына үлкен ықпал еткен оқиға 14 мамыр 1948 ж Израиль мемлекетінің ресми жариялануы мен бірнеше араб Израиль соғысы 15 мамырға қараған түні араб елдері бойынша отаршылдық жүргізген. Англиямен Франция қарағанда АҚШ осы саяси бағыты үнемі ұстанып келеді. Бірақ АҚШ екінші дүние жүзілік соғыстан кейін араб әлемінде болған өзгерістерді, ұлт азаттық қозғалысты есепке алмады. Қоғамдық пікір «Эйзенхауэр доктринасын» араб халықтарының ұлт азаттық қозғалысын арабтардың ынтымақтастығын жаюға бағытталған деп баға берді. Барлық саяси партиялар «доктринаға» қарсы шығып, үкімет американ көмегін қабылдамауды талап етті. 10 қаутар 1957 ж үкімет ресми түрде «доктринаға» қарсы шығып 18-19 қаңтар, 26-27 ақпан 1957 ж араб елдерінің басшыларының кездесуінде бір жолата бастартты. Сирия қарсыластық білдіргенмен кейін АҚШ оған қарсылығын күшейті. Сыртқы рыноктарда экономикалық байланыс басталды. Ал 1957 ж қыркүйек айында АҚШ «доктринаны» керитеп қабылдатуға дайын екенін ресми түрде жариялады. Сирия үкіметі Бат араб елдерімен әсіресе Египетпен қатынастарын нығайта түсті 1 қараша 1957 ж ПАСВ көшбасшысы. Мишель фсуеративтік негізде біртұтас мемлекет құру туралы президент Насерин бейресми келіссөздер жүргізу үшін Каирге келді. 1958 ж 1 ақпанда Сирияның президенті Шухри аль –Кутали және Египет президенті Гамал Абдаль Насер Каирде Біріккен Араб республикасын құру туралы Деклорацияға қол қойылды.

БАР құрамына кіргенен кейін алғашқы күндерден бастап әлеуметтік –экономикалық және саяси қайта құрулары жүргізілді. 1958 ж 17 қыркүйекте аграрлық реформа туралы заң қабылданды, ол буржуазиялық -әлеуметтік таптың мүдделерін нұсқан келтірді. Өзінің прогресшіл маңызына қарамастан 1958 ж аграрлық реформаның бірқатар кемшіліктері болды. Бұл реформа Египеттегіне ұқсас болып Сирияның ерекшелігін есепке алмады. 1958 ж соңында Сириялық ауданның экономикалық дамуының он жылдық бағдарламасы дайындалды. (1958-1968 ж) арналған өнеркәсіптік құрылыстың бес жылдық экономикалық және әлеуметтік дамудың бес жылдық жоспары дайындалды. 1960-61 БАР басшылығы саяси билікті отарлықтандыру бағытталған іс –шаралар жүргізді. 19690 ж наурызда Ұлттық Ассамблеяны құру туралы шешім қабылданды. 1961 ж тамызда екі ауданында атқарушы кеңестері жойылып Каирде орталық үкімет құрылды. 35 министірліктің тек 14 ғана Сириялық ауданан өкілді болды. Ұлттық Ассамблеяға 385. Египеттік және 70 Сириялық депутатар сайланды. Барлық реформалар экономикалық әлеуметтік жағдайды көтеруге бағытталған мен екі елдің даму қарқыны әр түрлі болғандықтан көп прогресшіл жобалар іске асырылмады. Сондықтан халықтың тұрмыс деңгейі де төмендеді. Осы және тағы да көптеген кері факторлар екі ел арасындағы қарама –қайшылықтарды шиеленістіріп 1961 ж кезде екі жақта бірлестікті үзуге дайынеді.

28 қыркүйек 1961 ж әскери офицерлер кейінгі болған бірқатар әскери төңкерістердің алғашқысын жасады. Осы күні кешке әскер басшылық Сирияның БАР құрамынан шығып Сирия Араб Республикасының құрылатындығын жария етті. Президент Назимн аль –Кудси, ал премер министр- Маоруф ад- Давалиби болды. Екеуі де халықтың партияның өкілдері еді. 28 наурыз 1962 ж жаңа әскери төңкеріс болды. Құрылтай жиналысы тартылды. Президент және министрлер кабинеті қамауға алынды. Билік жоғарғы әскери басшылық қолына өтті. 8 наурыз 1963 ж Сирияда кезекті әскери төңкеріс. Оны әскердің солшыл тобы ұйымдастырды. 26 сәуір 1967 ж уақытша конституция енгізілді, ал Сирияны халықтық демократиялық социалистік және егемен республика араб елінің бір бөлігі етіп жариялады. Ел басына жаңа президент Нұр ад Дин Атаси келді.

1967 ж мамыр айында Израйль БАР (Египетке) Сирия, Ирландияға қарсы агрессия бастады. 5 шілде 1967 ж таңертең Израйль әскери қимылдар бастады. «6 күндік соғыс» (1967 маусым). Египет Сирия және Иорданияның жеңілуі нәтижесіннде Израйль үш елдің терреториясының жартысын окупациялады. Сирия үкіметі БҰҰ қауіпсіздік Кеңесінің 242 физиологиясын ымырашыл сипата және сараң саяси позициясына сай емес деп мойындаудан бастартты. ПАСВ басшылығымен үкіметті қарама –қарсы көз қарастар өсті әсіресе наразы болған қорғаныс министрі Хафез Асад басқарған әскери фракция еді. 13 қараша 1970 ж Х.Асад президент Нұр ад Динді және БААС партиясының бас хатшысы Салах Джодидті қамауға алу туралы бұйрық берді. Елдегі билік әскери фракция қолына өтті. Ол құрған уақытша аймақтық басшылық өзіне бағдарламасын ұсынды. Онда төмендегі міндеттер қойылды. Елдің прогреция күштерін ұлттық майданға біріктіру, жаңа заңшығарушы орган халықтық кеңесті құру, жаңа конституцияны дайындау, мемлекеттік апаратқа қоғамдық бақылауды күшейту, қорғаулы күштерді нығайту уақытша президент Ахмед аль – Хатыб болды. 12 наурызда өткен рефендум нәтижесінде президентке Хафез Асод сайланды. Сәуірде құрылған үкіметі. Абд ар Рахмен хлейфаум басқарды. 1917 ж мамырда өткен ПАСВ бесінші аймақтық конференциясы аймақтық жетекшіліктің бас хатшысы етіп Асадты сайлады. 1972 ж наурыз ұлттық прогресшіл майдан құрылды. Оның бағдарламалық құжаты Хартияда баста міндет етіп біртұтас араб социалистік қоғамын құру жарияланды. 12 наурыз 1973 ж жалпы референдумда тұрақты конституция бекітілді. Ол САРУ «егеменді, социалистік халықтық демократиялық мемлекет» етіп жарияланды. 6 қазан 1973 ж Таяу Шығыста қайтадан соғыс басталды. Ұзақа созылған келіссөздер нәтижесінде 31 мамыр 1974 ж Женевада, Израйль, Сирия әскерін бөлу туралы шешім қабылдады. БҰҰ –ның әскері араластырылған «будгерлік зона» құрылды. 1970 ж екінші жартысында Сирия сыртқы саяси және әскери істерге белсенді түрде қатысады. 1975 ж Ливиядан азаматтық соғысқа араласады. Онда Палестинаны Азат ету ұйымына қолдау көрсеткен. 1980 ж қыркүйекте басталған Иран Ирак соғыс Дамск пен Бағдаты қарсы қойды. 10 ақпан 1985 ж жалпы халықтық референдум нәтижесінде Хафез Асау үшінші 7 жылдық мерзімге президент болып сайланды. 10 сәуір күні Абд аль –Рауф аль Косм басқарған колекциялық үкімет құрылды. Сириялық үкімет ирактағы Кувейттегі агрессиясына қарсы шығып, Кувейтке дипломатиялық материалдық, моральдік көмек көрсетті. Экономикалық және әлеуметтік салада Х Асад үкіметі бұрынғы стратегиясын жалғастырды. 1990ж Сирия экономикасында мемлекеттік сектор жетекші рөл атқарды. 1999 ж ақпан айында жалпы халықтық референдум Хафез Асадты бесінші рет президентіке сайланды. 9 маусым 2000ж ол қайтыс болды. Оның ұлы 34 жасар Башар Асад президент болып сайланды.