Ауғанстандағы әйелдердің құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту жөніндегі конференцияның негізгі нәтижелерінің ел үшін маңызы қандай?
Ислам дінін ұстанатын Ауғанстан республикасында 40 жылдай уақыттан бері азаматтық соғыс болып жатыр. Соның салдарынан қазіргі таңда 3,7 миллион баланың білім алуға мүмкіндігі жоқ. Өткен аптада Астанада Ауғанстандағы әйелдердің құқықтары мен шектелген мүмкіндіктерін кеңейтуге байланысты өңірлік конференция өтіп, сауатсыздыққа қарсы күрес мәселесі талқыланды. Конференция Қазақстанның Сыртқы істер министрлігі мен Еуропа Одағының, ҚР Тұңғыш Президент қоры және Еуразиялық медиафорумның бірігіп ұйымдастыруымен өтті.
Қазақстан атынан іс-шараға Мемлекеттік хатшы Гүлшара Әбдіқалықова, Парламент Сенаты Сыртқы байланыстар, қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің төрағасы Дариға Назарбаева, Сыртқы істер министрі Қайрат Әбдірахманов, Үкімет мүшелері және Парламент депутаттары қатысты.
Іс-шара нәтижесінде бизнеске, білімге және цифрлық технологияға қолжетімділікті қамтамасыз етуге бағытталған «Ауғанстандағы әйелдердің құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту туралы Астана декларациясы» атты құжат қабылданды.
Сарапшылардың пікірінше, конференция Ауғанстанды қалпына келтіру процесінің жалғасы ретінде қарастырылуы мүмкін, өйткені Ауғанстандағы бейбітшілік пен тұрақтылық Орталық Азияның қауіпсіздігі мен тұрақтылығы үшін өте маңызды.
Қазақстандық шығыстанушы Ислам Жүсіп атап өткендей, әлемдік қоғамдастықпен ынтымақтастықта Қазақстан Республикасы бейбітшілікті сақтаудың диалог алаңы ретінде әрекет етеді. Ауғанстанда әйелдердің 88%-ы сауатсыз, ал лаңкестер қыздарды мектепке барамын деген кінәсіз әрекеті үшін өлтіре алады.
Қазақстанның сыртқы байланыстар жөніндегі атқарушы директоры Искандер Ақылбаевтың айтуынша, Қазақстан халықаралық маңызды мәселелерді шешуде делдал болды.
Соңғы онжылдықтар ішінде Қазақстан өңірлік және халықаралық үдерістерге белсене араласып, халықаралық назарда болды. Семей ядролық полигонының жабылуы, ядролық қарусыздану және ядролық қаруды таратпау саласындағы бастамалар, ЕҚЫҰ беделді ұйымдарының төрағалығы және Ислам ынтымақтастық ұйымы, Сирия мен Иранның ядролық бағдарламасы бойынша келіссөздер жүргізу біздің дипломатиямыздың маңызды рөліне айналды. Қазақстанның 2017-2018 жылдарда БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты емес мүшесі ретінде сайлануы аймақтық күн тәртібін жаһандық деңгейде өзектендіруге мүмкіндік берді, — деді Искандер Ақылбаев біздің порталға берген сұхбатында.
БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне тұрақты емес мүше болу кезеңінде Қазақстан Ауғанстан проблемаларына ерекше көңіл бөледі. Жаңа халықаралық сапада, Ислам Республикасының мүдделерін алға жылжыту — біздің еліміз үшін басымдық. Әйелдер құқығын кеңейту — кез келген мемлекеттің тұрақты дамуының негізі. Ауғанстанда қыз-келіншектердің жағдайы шын мәнінде — дүниедегі ең қайғылы оқиғалардың бірі.
Елдегі әйелдерге қатысты ұрлық, зорлық-зомбылық және қатерлер — өкінішке қарай, қазіргі заманғы шындық. Талибанның бақылауындағы Ауғанстанның солтүстігінде ерекше қиын жағдай болды. Мәселен, егер қыз көшеде жалғыз жүрсе, ол еркексіз үйден кетіп қалғандықтан оны ұрып-соғуы мүмкін. Қасиетті Құранның ережелерін жазалау ретінде бұзғаны үшін жұбайы … әйелін күйдіре алады. Қыздар 7-9 жасында тұрмысқа шығып жатыр, ал бағынбайтын жағдайда құлақ-мұрнын кесіп тастайды.
Конференцияда бейнеленген видеода ауғандықтардың қоғамдық қорлау, азаптау және өлім жазасы туралы айтылды. Мұндай жағдайлардағы қыз балалар мен бойжеткендердің білім алу мүмкіндігі өміріне қауіп төндіреді. Қазіргі кезде оқу мен жазуды мемлекет бойынша тұрғындардың 12%-ы ғана меңгерген. Әйелдерге бір жұмыс үшін ер адамдарға қарағанда екі есе аз жалақы төленеді.
Халықаралық қоғамдастық өкілдері бірлескен күш-жігер арқылы ауғандар үшін мектептер мен университеттерге қолжетімділікті кеңейтуге тырысып жатыр. Осылайша АҚШ 75 мың әйелді тәрбиелеуге көмектесетін бесжылдық бағдарламаны жүзеге асырып отыр. Бұдан басқа, бағдарлама әйелдердің елдегі азаматтық қоғамды дамытуға қатысуын, олардың экономикаға араласуын ынталандырады және елдегі үкімет басшыларының негізгі ұстанымдарын арттырады. Осы мақсатта Америка 216 миллион доллар бөлді.
Қазақстан елдегі сауатсыздықты жоюға өз үлесін қосады. 2010 жылдан бастап 2021 жылға дейін біздің республикамызда ауғанстандық мыңдаған азамат отандық жоғары оқу орындарында тегін жоғары білім ала алады. Сонымен қатар ауған әйелдерінің құқықтарын қорғау жөніндегі конференцияда жаңа пилоттық жоба іске қосылатыны туралы жариялнады. Еуропа Одағы Қазақстанмен және Өзбекстанмен бірге екі ел университеттерінде ауғанстандық қыздарды 2 миллион евроға оқытуға келісті. Бағдарламаның бірінші кезеңін ойдағыдай іске асқаннан кейін грант сомасы ұлғайтылуы мүмкін.
Осылайша әлемдік қоғамдастық Ауғанстандағы жағдайды жақсартуға көмектеседі. Қазақстан бітімгершілік диалог алаңын тағы бір рет қамтамасыз етті. Аймақтық көршіміздің тұрақтылығы бүкіл Орталық Азияның қауіпсіздігі үшін өте маңызды.
Халықаралық қауымдастық Астананы «Азиядағы Женева» деп атайды, ол — халықаралық қауіпсіздік үшін маңызды кездесулер мен келіссөздер жүргізілетін алаң. Қазіргі жаһандық геосаяси өзгерістерді ескере отырып, жаңа саяси және экономикалық факторлардың пайда болуы, асимметриялық қатерлер ескі қайшылықтардың нашарлауына куә болып отыр, алайда қақтығыстардың күшеюі жаңа шындықтарды туғызады. Сондықтан қазіргі заманғы халықаралық қатынастардың турбуленттілігі жағдайында медиация және балама келіссөздер жүргізу платформасы бұрын-соңды болмаған сұранысқа ие болады, — деді Қазақстан Республикасы Сыртқы байланыстар жөніндегі Кеңесінің атқарушы директоры Искандер Ақылбаев.
Конференция аясында әйелдер кәсіпкерлігін дамыту бағдарламасын әзірлеу ұсынылды, сонымен қатар Ауғанстандағы әйелдердің сауда-өнеркәсіп палатасы, «Атамекен» ұлттық кәсіпкерлер палатасының іскер әйелдер кеңесі мен Қазақстанның іскер әйелдер қауымдастығы арасында өзара түсіністік туралы екі меморандумға қол қойылды.
Ауғанстандағы әйелдердің құқықтары мен мүмкіндіктерін кеңейту жөніндегі келесі аймақтық конференция 2019 жылдың қыркүйегінде өтеді.