«Кселлдің» жаңа басшысы Арти Отс компанияның қиын кезеңінде басшылыққа келді. Компанияның жеткізушілермен өзара әрекеттестігі кезінде анықталған өрескел заң бұзушылықтарға байланысты туындаған дау-жанжалдың әлі күнге дейін нүктесі қойылған жоқ. Өткен жылдың күзінде «Кселлдің» бас директоры мен қаржы директоры қызметтерінен кетті, ал директорлар кеңесі сыртқы және ішкі қорларды тарту арқылы тексеріс жүргізуді қолға алған болатын.
Бұдан өзге, нарықта күрделі жағдайдың қалыптасуы мен кірістік бағыт-бағдардың өзгеруі операторларды жаңа тәсілдер іздестіріп, әлі күнге дейін экономикалық табысты үлгілерді ауыстыруға мәжбүр етуде. Дауыстық қызметтер бұрынғыдай үлкен кіріс түсірмейтін болды, ал деректер жіберуден түсетін кіріс өсімінің жылдамдығы трафик өсімінен аздап кейін қалуда. Осындай қиын жағдайда компанияның жаңа басшысы не істемек, оның келуінен қандай өзгерістер орын алмақ, ол нарық жайлы не ойлайды, сондай-ақ, өзінің неліктен бәсекелестерімен маркетингтік шайқасты қаламайтыны турасында Арти Отс «Капитал.kz» іскерлік апталығына берген сұхбатында әңгімелеп берді.
— Өз жұмысыңызда қандай мәселеге айрықша назар аударуды жоспарлап отырсыз, бұл қызметіңізде өзіңіздің негізгі міндеттеріңіз қандай деп ойлайсыз?
«Кселл» – аса табысты компания, біз 16 жылдан бері оператордың prepaid (prepaid – байланыс қызметі үшін оператормен алдын-ала төлем бойынша есептесу тәсілі – ред. ескертуі) мықты үлгісін қалап келеміз.
Мен Қазақстандағы телекоммуникациялар қызметі нарығы дамуының үш сатысын атап өтпекпін. Бірінші саты – бұл бастапқысы – желілер құрылысы сияқты ұялы байланыстың енуі, екінші саты – саланың дамуы, белсенді өсімі. Қазір біз келесі кезеңде– анағұрлым дамыған, жетілген нарықта жұмыс істеп жатырмыз, мәселе – өспей тұрған нарықта қалай жұмыс істеуге болатындығында. Осыған байланысты мен үшін аса маңызды үш міндет бар. Біріншіден, қазір біз қолда бар клиенттерімізге айрықша назар аударуға тиіспіз. Жақында ғана ашылған KcellStore – дәл осы бағыттағы алғашқы қадам болмақ. Екіншіден, желілердің, өз қызметтеріміздің, қызмет көрсетулердің сапасын жақсартуға қатысты жұмыстарды жалғастыра беру қажет. Біз осы көрсеткіштерді жақсартуға қатысты қызу жұмыс істеудеміз, олар нарықтағы ең жоғарғы көрсеткіштер болуы тиіс. Үшіншіден, біз өзіміздің корпоративтік бизнесімізді дамытатын боламыз.
— Қазір жалпы кіріс құрылымындағы корпоративтік сегмент небәрі 5,5%-ды құрайды. Бұл бағытта не істемекшісіздер?
Біз В2В сегментіне ұялы байланыс операторы ретінде ғана емес, бизнес-шешімдер провайдері ретінде де қараймыз. Компаниядағы TeliaSonera тобында осы бағытта түрлі қызметтер бар. Еуропа мен Ресейде ұялы байланыс операторларының В2В-дан түсетін үлесі біршама жоғары, 25-50% аралығында. Қазір біз өзіміздің корпоративтік клиенттерімізге не ұсына алатынымызды түсініп алуға ұмтылудамыз. Яғни, біз дәстүрлі ұялы байланыс қызметтерін ұсынумен ғана шектелмейміз, бізде желі ішінде қысқа нөмірлерге қоңырау шалуға болатын ұялы телефон станциялары бар, сондай-ақ, банктерге, интернет-банкингтерге, бұлтты сервистерге арналған қызметтер бар. Сo-location-ді де, сымды интернетті де қарастырудамыз.
— Яғни, сіздердің тиянақталған интернет сегментіне де кіргілеріңіз келеді ғой?
Біз өз бизнес-клиенттерімізге ұсына алатын қызметтерді анықтау үшін қазір осы сегментті де қарастырудамыз.
— Сіздер былтырғы жылдың мамыр айында келісімшарттық ұсынысты іске қостыңыздар және ритейлге қызу шыға бастадыңыздар. Қазір қандай да бір көрсеткіштерді атай аласыз ба?
Қазақстан нарығы келісімшарттық телефондар үшін айтарлықтай жақсы жетілген. Қазір біз түрлі пакетпен де, толық құнымен де смартфондар сата бастадық. Біз сегменттелген тәсілді таңдап алдық: ең жоғарғы баға көлемінде – түрлі пакеті бар iPhone, орташа бағалы сегментте Samsung-тың негізгі үш үлгісі және ең қолжетімді смартфон – Lenovo, өйткені 15 мың теңгеге бір жылға желі-ішілік лимитсіз қоңырау береміз. Бізге тек сатылым мен одан түсетін пайда ғана маңызды емес. Біз түрлі деңгейде табыс табатын көпшіліктің смартфон сатып алуына мүмкіндік берсек дейміз. Бұл қоғам үшін де, сандық әлемнің дамуы үшін де өте маңызды жайт. Мысалы, смартфон шағын бизнестің дамуына түрлі мүмкіндік көзін ашады, олар өз қызметтерін смартфондардағы түрлі ұялы телефон қосымшалары арқылы ұсына алады. Және ең соңғысы, онша маңызды болмағанмен, біздің портфеліміздегі басымдыққа ие нәрсе – дауыс немесе деректер, бірақ мұның маңыздылығы, мәселен, менің ұялы телефон арқылы өз шаштаразыма жазыла алатындығымда, маған бұл өте ыңғайлы! Мен үшін маңыздысы да осы.
— Дегенмен, қанша оптимист болуға тырысқанмен, дауыстық қызметтерден түсетін кіріс азаюда ғой. Биылғы жылы осы көрсеткішті ұстап қалудың сәті түсе ме?
Әрине, біз дауыстық қызметтерден түсетін кіріс көрсеткішін ұстап қалуға, оның құлдырап кетуін болдырмауға тырысудамыз. Дегенмен, ұялы телефон интернетін де дамытып, смартфондар сатылымына баса көңіл бөлудеміз.
— Қалай ойлайсыз, MoU (Minutes of Use – абоненттер пайдаланған минуттар саны) көрсеткіші бәсеңдей ме?
Жоқ, олай бола қоймас. Бізде лимитсіз қоңырау пакеті бар, яғни бұл көрсеткіш тіпті өсе түсуі де мүмкін. Мұндай тарифтік жоспармен абоненттерге Viber немесе Skype-ты қолданудың қажеті болмайды. 3-4 жылдан кейін ол ең танымал пакетке айналады.
— 2014 жылдың қорытындысы бойынша, сіздердің MoU көрсеткіштеріңіз 163 минутты, ал Beeline Қазақстандыкі 309 минутты құрапты. Неліктен осыншама үлкен айырмашылық орын алған?
Мен бұл сұрақты Қазақстандағы Beeline басшысы Тарас Пархоменкоға қойсам деймін. Бәлкім, біз есептеудің түрлі әдістерін қолданатын шығармыз. Мәселе біздің тек шалынған қоңырауларды ғана есептейтіндігімізде болуы керек, ал кейбір операторлар шалынған және қабылданған қоңырауларды да есептейді.
— 2014 жылдың негізгі қорытындысы сіздің ресми түрде тағайындалғаныңыздан кейін шығарылған болатын. Былтырғы жылы Kcell жаңа абоненттерді ең аз жинаған оператор болды: сіздерге 299 мың, Beeline-ға 669 мың және Tele2-ге 546 мың жаңа абоненттер қосылыпты. Бұл сандарға қандай пікір білдіресіз?
Абоненттерді осылай тек сандық көрсеткіш бойынша салыстыру мүлдем дұрыс емес. Егер SIM-карталарды тегін таратсаңыз, онда әрине, сіздің де абоненттік базаңыз өсе түседі, бірақ ол абоненттердің қаншасы сізге ақшалай пайда түсірмек? Бұл жерде ең маңыздысы – сапалық қыры. Біздің үш айлық белсенді абоненттерге арналған әлі де айрықша тәсілдеріміз бар. Иә, былтырғы жылы Beeline мен Tele2 бұл бағытта табысқа жетіп, көбірек абоненттерге ие болды. Ал біз клиенттік базаға көбірек назар аудара бастадық, биылғы жылы да осы жұмысты жалғастырамыз. Сандар клиенттерден маңызды емес. Қазақстандағы ұялы байланыстың енуі 170%-дан асып кеткен, бұл екі немесе үш SIM-карта иеленіп жүрген пайдаланушылар бар дегенді білдіреді. Біз үшін бұрыннан келе жатқан абоненттер маңыздырақ. Клиенттерді тағы қалай тартуға болады, SIM-картаны тағы қалай ұсынуға болады, өзге оператордың абоненттерін қалай тартып алуға болады деп әрқашан жан-жағыңа алаңдап отыру мүмкін емес. Мұның бәрі енді өсе бастаған нарықта орын алуда. Қазір бәрінен де маңыздысы, бұрыннан келе жатқан клиенттерге жақсы қызмет көрсете білу. Қалыптасқан нарықта операторлар жаңа абоненттерді тартуға немесе тартып алуға емес, қолда бар абоненттік базаны сақтап қалуға ұмтылуы тиіс.
— Яғни, бұл сіздер үшін маңызды көрсеткіш емес қой?
Меніңше, негізгі үш көрсеткіштің маңызы зор. NPS ( Net Promoter Score) – бұл ниеттестік көрсеткіші, тұтынушының тауарға немесе компанияға (қайта сатып алуға дайындықты бағалау үшін қолданылады, компанияға кеңес беруге дайын тұратын адамдардың пайыздық арасалмағымен көрсетіледі – ред. ескертуі) деген айнымастығы. Былтырғы жылдан бері NPS – біз бетке ұстаған басты көресткіш болып отыр.
Екіншісі – кіріс бойынша нарық үлесі. Үшіншісі – сапа. Біз үшін ең маңыздысы осы көрсеткіштер.
— Операторлардың экономикалық табыстылығына талдау жасағанда, сарапшылар көбінесе кіріс пен таза пайдаға емес, ARPU (Average revenue per user, бір пайдаланушыдан түсетін орташа пайда – ред. ескертуі) сияқты көрсеткіштерге көп назар аударады. Алайда тарифтердің тұрақты түрде төмендеп жатқанын ескерсек, операторларға мұндай көрсеткіштерді жоғары ұстап отыру қиынға түсе бастаған тәрізді.
Оның еш қиындығы жоқ: егер абонент сервиске разы болса, ақшасын төлейді, сонда ол соншалықты маңызды мәселе болмай қалады. Ал егер разы болмаса, онда өзіне ұнамайтын қызмет пен сапа үшін неліктен ақша төлеп жүргені түсініксіз болмақ. Қалыптасқан нарық үшін бұл да ең маңызды мәселенің бірі.
Әрине, әрбір оператор өзінде ең жоғарғы ARPU-дың болғанын қалайды. Ол үшін клиенттерге жақсы қызмет көрсету қажет, ұсақ қаріптермен жазылған мәліметтерден, жұлдызша қойылған түрлі тарифтерден аулақ болған жөн. Иә, нарықта ондай тренд болған, біз де солай істегенбіз, бізде де ондай тарифтер бар. Бірақ мен нарықта әрбір тұтынушының оператор ұсынысын баяу болса да сенімді түсіне білетін кезі туғанын қалаймын. Әлемдегі барлық сапалы операторлар өз тарифтері мен келісімшарттық ұсыныстарын қаз-қалпында көрсетіп жатады ғой.
— Биылғы жылы ARPU-ды ұлғайту жоспарларыңызда бар ма, әлде оның қолданыстағы 1135 теңгелік деңгейін сақтап қаласыздар ма?
Ол маңызды көрсеткіш, әрине, біз оның өскенін қалаймыз. Бірақ оның өсімі біздің тұтынушыларымызға байланысты – біздің жұмысымызға ақша төлейтін де, төлемейтін де солар ғой. Біз өз тарапымыздан сервис деңгейін, клиенттеріміздің ниеттестік деңгейін көтеретін боламыз.
— Kcell Store ашылу салтанатында сіз нарықтағы бәсекелестеріңізді серіктес деп атап, олармен күрес жүргізгіңіз келмейтінін, бәріңіздің бір бағытта келе жатқандарыңызды атап айттыңыз. Яғни, тарифтік және маркетингтік қақтығыстар енді болмай ма?
Қоғам үшін ондай қақтығыстар, көңіл-күйлер қызық та шығар. Бірақ қазір бізді қоршаған әлемде онсыз да жағымсыз жайттар көптеп орын алуда, меніңше, бір-бірімізге азу көрсете берудің қажеті жоқ. Әрбір компания бәсекелестері емес, өзінің не істейтініне көңіл аударуы тиіс. Менің ойымша, компаниялар бір-бірімен қақтығыса бергеннен гөрі, бар күшті өз жұмыстарын жақсартуға жұмылдырса, тұтынушылар тек ұтар еді. Әрине, мен де баннерлік шайқастарды білемін, дегенмен мен оларды күлкілі, көңіл көтеретін әзіл ретінде ғана қабылдаймын.
— Сіздер де, Beeline да 4G лицензиясын алуға әдейі ұмтылмай отырсыздар, өйткені сіздерге дауыстық қызметтен деректер жіберуге кеткен қазірше пайдалы емес деген пікірлерге не айтар едіңіз?
Ірі қалаларда 4G қажет-ақ. 3G-дің де өз мүмкіндіктері бар, дегенмен әр нәрсенің өз уақыты бар ғой, сондықтан қазір келесі ұрпақ желісін құратын кез келді. Министрлікпен кездесуде біз әрдайым осы жайында айтып келеміз, біз үшін бұл өте маңызды мәселе. 4G жылдамдықты арттырмайды, мұндағы маңызды нәрсе ping (ақпараттарды жіберуге жұмсалатын уақыт – ред. ескертуі).
Әлемнің барлық түкпіріндегідей, Қазақстанда да жұрт смартфондарды көптеп қолдана бастады. Жаңа айтып өткенімдей, қазір ұялы байланыстың енуі 170%-ды құрап отыр, бірақ мұнымен де шектеліп қоймайды. Интернет құрылғылар көбея түсуде, әрбір адамның қолындағы құрылғылар саны әлі де көбея түспек. Ол үшін операторлар қазірден-ақ 4G-ге инвестиция құя бергені дұрыс, реттеушімен әрбір кездесуде біз осы мәселені талқылап жүрміз.
— Бірақ бұл мәселенің әлі де орнынан тапжыла қоймағанымен келісетін шығарсыз. Реттеуші барлық нарықтық тетіктерге қарамастан, тек бір ғана операторға жиілік бөліп берді. Еуропалық адам ретінде сізге бұл жайт та бір түрлі болып көрінген шығар. Неліктен операторлар осы мәселені көтеріп, халықаралық органдар төрелігіне жүгінбейді?
Меніңше, бұл мәселе Астанада шешілуі тиіс, біз оны сот талқылауынсыз-ақ шеше аламыз. Мен осы мәселені шешуге біздің серіктеріміздің де, үкіметтің де ниет танытып отырғанын көріп жүрмін, сондықтан бірден соттасып, дау көтеретіндей ештеңе көріп отырған жоқпын. Біз оны кездесулер барысында әлі де талқылайтын боламыз.
Өйткені мәселе тек үкімет шешімінде ғана емес, жиіліктің жетіспеуінде де ғой. Сондықтан қазір технологиялық бейтараптықты енгізу деп аталатын мәселе талқылануда. Бұл 4G-ді кез-келген жиілік ауқымында пайдалану мүмкіндігі. Қазір барлық жиіліктер – дауысқа бөлек, 3G-ге бөлек жазылып қойылған, 4G-ге де бөлек бір жиілік ресурсы бөлінуі тиіс. Технологиялық бейтараптық осы мәселенің шешімі болуы мүмкін, яғни, кез-келген – 900, 1800, 2000, 2500 МГц жиіліктерін қолдануға мүмкіндік береді. Қазір осындай нұсқа қарастырылуда.
— Сіздер неге Network Sharing үлгісін бірге құру мен қолдану мәселесін талқыламайсыздар? Әлде біздің нарықтың шынайы көрінісінде ол операторлардың біреуіне тиімсіз бе?
Бұл мен үшін де маңызды мәселе. Қазақстан үлкен ел, оны бірге құруға мүмкіндік те бар. Операторлар бұл мәселеде ортақ мәмілеге келеді деп үміттенемін. Үкімет те мұндай идеяны қолдайды. Біз оны бірге жүзеге асыруға ыңғайлы жерді таба аламыз, мәселен, шағын ауылдарда қазір желі сапасы да жақсарып қалды, жылдамдық та өсе түсуде. Нарық өспеген жағдайда бәрі желі ұстамайтын жерге қалай бару керектігін ойланып алуы тиіс. Пайда түспейтін жерде бәселесудің еш мәні жоқ.
— Қалай ойлайсыз, MNP енгізілген соң абоненттер тасқыны орын ала ма?
Меніңше, бұл операторлар үшін жақсы тәжірибе болар еді, әркім өз ұсынысының неліктен артық екенін көрсете алады. Абонентте таңдау болғаны жақсы, сонда бәрі түрлі қызметтерді байқап көрер еді. Егер сен бір нөмірді үйреніп қалғандықтан ғана он жылдан бері қолданып жүруің мүмкін. Бірақ бұл оператор үшін де, тұтынушы үшін де жақсы емес. MNP сапа жетіспеушылыгын сезінетін абоненттер үшін маңызды, корпоративтік сегмент үшін де маңызды мәселе. Біз бұл қызметті бізден кетіп қалмасын деп емес, керісінше, өзіміз кепілдік етіп отырған сапаны таңдағысы келетіндерді қабылдауға дайын болғандықтан қарастырудамыз.
— Нөмірді ауыстыру тетігін толық талдау барысында Kcell мен Beeline рәсімді көптеген қағаз толтырумен ісімен қиындата түспек болған деген ақпарат бар екен.
Мен ондайды білмеймін. Әрине, біздің түрлі бөлімдеріміз бар, әрқайсына өз құжаттамасы қажет. Эстонияға MNP енгізілгенде, іс оңайлықпен алға жүре қоймап еді. Бір оператор клиенттерімізбен келісіміз бар деген болатын, бірақ ол кезде ешқандай да келісім болмаған еді. Мұндай жайтты келісіп алған жөн.
— Тексеруге барысына қатысты соңғы сұрағымды қойсам. Қандай да бір жаңалық бар ма?
Бұл мәселемен директорлар кеңесі айналысуда, мен үшін бұл ішкі мәдениет мәселесі ғана. Мен құжаттардың ҚР Бас прокуратурасына тапсырылғанын білемін, ал біздің ішкі тексеруіміз аяқталды. Бас прокуратура өз кезегінде, қылмыстық іс қозғайтындай әрекеттің бар-жоғын анықтайтын болады.