Татьяна Фоминованың пікірінше, Қазақстанда темекі шегушілерге темекіден зияны азырақ баламалары туралы толық ақпарат жоқ. Көбісі оларды «жарнамалық қадам» деп есептейді.
«Менің байқауымша, біздің темекі шегушілер екі түрге бөлінеді. Біреуі нарықты зерттейді, қолданып көреді және таңдау жасайды. Ал басқалары, барлық гаджет зиян деп сендіретін темекіге қарсы шығушылардың жұмысының арқасында ештеңені өзгертпеуді және ештеңеге сенбеуді жөн көреді. Менің жеке ортамда қыздырылатын темекі мен вейптерге өтіп жатқандардың саны ай сайын артып жатыр, яғни денсаулыққа қамқорлық жасау үрдісі бар және ол күшейіп жатыр. Өкінішке қарай, оның дамуына кедергі келтіріп, үнемі жалған сөз айтылады. Бұл барлық зерттеудің жалған екені, балама темекі кәдімгі темекі сияқты зиян екені және тағы басқа туралы жалған ақпараттар. Әрине, темекіні жай ғана тастап кету жақсыраұ, бірақ көп адам бірден және бір жола тастай алмайды», — дейді Tastau.kz негізін қалаушысы.
Қандай да бір себептермен темекіні тастай алмайтындар кейбір ғылыми деректерді білуі керек дейді маман. Әртүрлі баламаның қауіптілігі бойынша дәрежесі әртүрлі. Зияны ең азынан зияны көбіректерге дейін қарап көрейік.
Темекі қыздыру жүйелері
Олардың айырмашылығы шегу кезінде никотиннің көзі табиғи темекі болады. Темекі қыздыру жүйелері темекі қоспасымен толтырылған арнайы стиктермен қолданылады. Сырттай олар темекіге өте ұқсас. Ал олардың түбегейлі айырмашылығы – темекі сияқты тұтанбайды. Атауынан көрініп тұрғандай, олар темекіні қатаң белгіленген температураға дейін қыздырады, бірақ тұтанбайды — темекі шегушілер түтінмен жұтатын ондаған зиянды канцерогендік заттар жоқ.
The Journal of Internal and Emergency Medicine рецензияланған медициналық басылымында жарияланған темекіні қыздыру жүйелерінің (ТҚЖ) зияны бойынша дәрежесін зерттеудің бірінде дәстүрлі темекіден темекіні қыздыруға толық өту зерттеуге қатысушылардың ағзасында елеулі өзгерістерге әкелгені жайлы айтылады. Атап айтқанда, өкпе қатерлі ісігі мен жүрек-тамыр аурулары қаупінің айтарлықтай төмендеуі байқалған.
Краснодар темекі, махорка және темекі өнімдері институтында (РФ ФМБҒУ ТМТРҒЗИ) ТҚЖ-ның төмендетілген зияны туралы ұқсас қорытындыға келді. Директордың ғылыми жұмыстар жөніндегі орынбасары Евгения Гнучих «темекіні қыздыру жүйелері темекіге қарағанда уыттылығы 95% аз. ДДСҰ темекі шегуден болатын аурулармен байланысты 9 зат бойынша 99%-ке дейін төмендегенін байқадық» деген дерек келтірді.
Сонымен бірге ТҚЖ-ның вейп немесе «бірреттіктерден» айырмашылығы, қолдан жасау мүмкін емес екені де маңызды. Сонымен қатар нарыққа шығарылған жері түсініксіз, технологиялары тіпті «контрафакт корольдеріне» де тым күрделі стиктер жеткізілмейді.
«Егер темекіні қыздыру жүйесін вейппен салыстырсақ – бұл көбіне темекі шегудің имитациясы. Бұл шылымқорға ыңғайлы және түсінікті. Сонымен қатар ТҚЖ әлдеқайда аз бу береді, ал оның дәмі табиғи темекінің дәміне негізделген. Менің ойымша, бұл темекіден бас тартуға жақсырақ және оңайрақ көмектеседі, бірақ ең бастысы – бұл қыздырылатын темекі өндірушілерінде сертификаттаудың болуы. Темекі компаниялары ондаған жылдар бойы денсаулық сақтау және қоғам белсенділерінің назарында тұр. Олардың зерттеулер мен әзірлемелерге қомақты бюджеттері бар. Мен оларға вейптерге арналған белгісіз сұйықтық өндірушілерге қарағанда көбірек сенемін», — деп қорытындылады Татьяна Фоминова.
Электронды «бу бөлмелері»
Никотинді жеткізудің электрон жүйелері — бұл вейптер, электрон темекілер, темекіні қыздыру жүйелері. Зерттеушілер оларды қауіп-қатер шкаласына енгізді, онда 100 балдың ішінен 15 балдан төмен алды.
2015 жылы Public Health England (денсаулық сақтау министрлігінің британиялық аналогы) есеп жариялады. Онда электрон темекінің буы (оның ішінде темекі қыздыру жүйелері) түтінге қарағанда 95% зияны аздау екендігі айтылған. Алайда мұнда бәрі оңай емес. Никотині бар электрон гаджеттер әртүрлі болып келеді. Вейптердің қауіп-қатер дәрежесін мұқият зерттеген жөн, соның ішінде «бірреттіктердің» де, кейінгі уақытта оған қазақстандық жасөспірімдер үйір болып барады.
Жақында қазақстандық парламенттің вейптерге, соның ішінде бірреттік подтарға толық тыйым салу туралы шешім қабылдауы кездейсоқ емес. «Бірреттіктердің» танымалдылығының көшкін тәрізді өсуімен біздің еліміздегі бұл нарық толығымен ашық емес болып шықты. Стандарттар мен бірыңғай МЕМСТ-тің болмауына байланысты дүкендерде ұсақ өндірушілердің контрафактілік өнімдері де сатылды.
«Бірреттік подтарды зияндылық дәрежесі бойынша темекіден кейін екінші орынға қою керек еді, бәлкім олар кальянмен екінші орынды бөліскендері де жөн. «Бірреттіктердің» негізгі зияны — сертификаттаудың болмауы. Олардың құрамында не бар екені тек өндірушілерге аян. Осылай вейптер туралы да айтуға болады: оларды толтыруға арналған белгісіз сұйықтықтарда жақсы ештеңе жоқ. Шынында, қазір вейптерге тыйым салынған кезде жағдай одан сайын нашарлауы мүмкін. Өйткені контрабанданың өз ережелері бар», – дейді Татьяна Фоминова.
Кальян
Кальянның зияны аз дейді. Бұл — қате түсінік. ДДСҰ мәліметтері бойынша кальянның «жанкүйерлері» темекі шегушілермен бірдей ауруларға тап болуы мүмкін. Мұның себебі қарапайым: түтінді жұтады. Ал түтіннің құрамында – тура сондай ауыр металдар және басқа канцерогендер бар. Кальянды қорғау үшін олар түтіннің өтетін сумен сүзілетіні жайлы жиі айтады, бірақ бір сағат кальян шегу кезінде адам 100-200 есе көп түтін жұтады. Мұны Краснодар темекі және махорка институтының 2000 жылдардың басында жарияланған зерттеулерінің бірі дәлелдейді. Түтінді су арқылы сүзгенде зиянды заттардың концентрациясы расында төмен болады, бірақ бұл түтіннің көлемі зияндылық деңгейін едәуір арттырады.
Темекі
Дәстүрлі темекі — бұл никотинді адам ағзасына жеткізудің ең зиянды әдісі. Бұл туралы көп зерттеудің келтірілген деректер айтады. 1962 жылы the UK Royal College of Physicians темекі шегудің ағзаға әсерін сипаттайтын есеп жариялады. Сол кездің өзінде дәрігерлер зиянның негізгі көзін – темекі жанған кезде пайда болатын түтінді анықтады. Оның құрамында 7 000-нан астам зат бар, олардың көп бөлігі сөзсіз зиян. Темекі шегушінің қанына қатерлі ісікті тудыратын заттар — канцерогендердің 50-ден астам түрі түседі.
«Никотиннің бір тамшысы жылқыны өлтіреді» деген сөз тіркесі ақиқатында шындықтан алыс. Темекі шегушілерді қызықтыратын никотиннің өзі емес, түтіннің компоненттері зиянын тигізеді. Бұл туралы британиялық ғалымдар жүргізген зерттеулердің қорытындыларында айтылады.
Олар былай дейді: «…Никотин қауіпті зат емес. Қауіп-қатердің негізгі көзі — түтін. Егер никотинді ағзаға түтінсіз жеткізуге болса, онда темекі шегуден болатын зиянның көп бөлігін болдырмауға болады».
Таңдау — темекі шегушілерде. Алайда ең дұрысы — бұл, әрине, темекі шегуден толығымен бас тарту.