Манга — жапон комиксі. Сөзбе-сөз аударғанда «ғажайып суреттер» деген мағынаны білдіреді. Манга Жапонияда бейнелеу өнерінің бір түрі және әдеби құбылыс ретінде есептеледі. Батыс комиксінің көбі балалар мен жастарға арналса, жапонның мангасын бала да, қария да, кәсіпкер де, бала күтімімен айналысып отырған аналар да қызығып оқиды. Себебі оның тақырыбы әртүрлі: махаббат, шытырман оқиға, спорт, тарих, туризм, тіпті эротика.
12-ғасырда монах Тоба Седзо төрт шиыршық қағазға адамдардың өмірін жануарлар бейнесінде салып, сиямен қолтаңбасын қалдырған. Суреті арқылы ол жануарлардың аяқ қимылын көрсете білген. Оған дейін мұндайды ешкім істемеген деседі. Қазір оның суреттері Токио мен Киотодағы музейлерде Жапонияның мәдени мұрасы ретінде сақталған. Бұл — ең алғашқы манга.
Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін манга жастар арасында ғана танымал болды. Сол себепті соғыс кезінде Жапония билігі оны үгіт-насихат ретінде қолданды. Осыдан кейін халықтың мангаға деген жаппай қызығушылығы артты.
Ал заманауи манга 20-ғасырдың 50-жылдарында пайда болды. Экономиканың дамуы суретшілерге жаңа нәрсе ойлап табуға және тақырыптар бойынша тәжірибе жасауға мүмкіндік берді. Осылайша, жапониялық манга қайта қалыптасты. Сонымен бірге манга анименің пайда болуына әсер етті.
Мангака — манга суретін салатын және шағын мәтінін жазатын адам. Кейде мұндай автордың көмекшісі болады немесе жапон комиксін жасау үшін шағын топ жұмыс істейді, бірақ көбіне манга — жекелеген адамның шығармашылығы.
Манга ерекшелігі
1. Суреттердің ақ-қара түсте болуы
Мангадағы суреттер көп жағдайда ақ-қара түсте беріледі. Жапон авторлары тек манга мұқабасы немесе ерекше екпін түсіру қажет деп есептеген бейнелерді түрлі түсті реңкпен беруді жөн санайды. Сонымен бірге Жапонияда бір журналға әдетте хикаяның бір не екі тарауы ғана жарияланады. Ақ-қара түсте басылуы келесі тараудың жылдам шығуына әрі арзан болуына әсер етеді. Дегенмен бұл қатып қалған қағида емес. Басқа елдегі мангакалар түрлі түсті де пайдаланып жатады.
2. Оңнан солға қарай оқылуы
Бір қызығы, жапон жазуының ерекшелігіне байланысты манга мәтіні оң жақтан солға қарай оқылады. Дегенмен басқа ел авторлары бұл ережені ұстана бермейді, себебі олардың аудиториясына бұлай оқу ыңғайсыз.
3. Кейіпкердің көзіне аса мән берілуі
Мангада кейіпкерлердің көзіне көп көңіл бөлінеді. Суретші олардың көзінің өлшемін барынша үлкен етіп салады. Бұл — оқырманға бір-екі секундта кейіпкердің мінезін, сюжеттегі ролін түсінуге көмектесетін «құпия код». Мангада үлкен көз — тазалық пен аңғалдықтың символы. Мінезі тұйық персонажды кішкентай көзбен, мінезі қиын немесе екіжүзді адамның көзін көзілдіріктен көрінбейтіндей бейнелейді.
4. Оқырманды жас категориясына бөлуі
Манганың ең таңғаларлық және қайталанбас ерекшелігінің бірі — шығарманың мазмұны бірден оқырман жасын ескеруі. Манганың бірнеше түрі бар: кодомо-манга, сёнен-манга, сэйнен-манга, сёдзё-манга және дзёсэй-манга.
Кодомо-мангасы 9-12 жас аралығындағы балаларға арналған. Мұндағы бас кейіпкерлер оқырманмен құрдас. Бұл форматтағы мангада фантастика көп. Соғыс, зорлық-зомбылық, қан, дене жарақаты деген нәрселер жоқ. Авторлар қарапайым, балаға түсінікті суреттерді қолданады.
Сёнен-манга 12-18 жас аралығындағы ұл балаларға арналған. Бас кейіпкерлер 13-17 жаста болады. Сюжет желісінде фантастика элементтері кездеседі. Кодомо-мангаға қарағанда мұнда персонаждар шайқасында қан, бірін-бірі жарақаттау суреттеледі.
Сэйнен-манганы көбіне 12-18 жас аралығындағы қыздарға арнап басып шығарады. Негізгі кейіпкерлер шамамен 16 жаста. Мұндағы хикаяда сезімге көп мән беріледі. Оқырманға эмоция сыйлау үшін персонаждың шаш, көз, киімін ерекше етіп салуға тырысады. Аздап қан, төбелес, жеңіл эротика да бар.
Седзё-манга мен дзёсэй-манганы 18 жастан асқандар оқуына болады. Сюжеттің негізі — ғылыми фантастика. Сонымен бірге порнография деңгейіндегі эротика бейнелері басым.
5. Фон
Батыс комиксі суретшілері кейіпкерлердің артындағы фонның әр деталіне мән беріп, салып шығады. Ал мангакалар бұған аса бас қатырмайды. Олар тіпті артқы фон ретінде бос кеңістікті немесе көбелек, гүл, жарық жарқылды бейнелей салуы мүмкін.
Қазақстанда манга қалай дамып жатыр?
Жапониядан басқа мемлекеттерде де манга оқырмандары мен мангакалар бар. Дегенмен шетел авторлары манга стилін, мазмұнын өз елінің мәдениетіне, қоғамына лайықтап береді.
Қазақстанда мангаға қызығатындардың бірі — Темірбек Жүргенов академиясының студенті Ақтоты Қанат. Әлеуметтік желіде Тото деп танылған суретші қыз бала кезінен жапон анимесін көріп, мангасын оқып өскен. Есейе келе, шығармашылығын осы жанрмен байланыстырып көргісі келген. Сөйтіп 2020 жылдан бері Instagram-дағы парақшасына манга форматындағы жұмысын бөлісіп жүр. Автор жапониялық манганы қазақы стильмен ұштастыруды мақсат етіпті.
Манганың нақты қазақша атауы жоқ. Әзірше мен оны «хикая» деп атаймын. 91 тобының мүшесі, әнші Дулат Мұхаметқали Қазақстанға манга өнері келсе, оны «пайым» деп атаған жөн екенін айтты, — дейді Ақтоты Қанат.
Посмотреть эту публикацию в Instagram
Ақтоты комикс ретінде мангасын басып шығарып үлгермесе де, бүгінге дейін біраз қызық әрі актуал картиналарды бейнелеген. Мысалы, Қазақ хандығы кезіндегі оқиғаларды, алашордалықтарды, ашаршылық кезіндегі қиын кездерді салған.
Посмотреть эту публикацию в Instagram
Мектеп кезінен Қазақстан тарихына қызығамын. Манга салғанда тарихтағы бір оқиғамен байланыстырамын. Оқиғаны бейнелеу үшін деректі тексеріп аламын. Ал адамдардың бейнесіне сәл қиялымды қосып суреттеймін. Болашақта қызық оқиға желісімен қазақ тіліндегі манга шығарғым келеді, — дейді Ақтоты Қанат.
Instagram-да Kazakh_manga дейтін парақшасы бар. Мұнда корей дорамаларының ең қызық сәттері манга ретінде жарияланып отырады. Осыған дейін парақша иесі Мөлдір Ерсінқызы «Жан сұлулығы» дорамасының 267 бөлімін салған екен.
Посмотреть эту публикацию в Instagram
Қорыта айтқанда, манга әлемі өте ауқымды. Бүгінде ол тек жапон халқының бейнелеу өнері емес, жалпы адамзаттың әдебиетіне айналды.
