Мақпал Исмаилованың айтуынша, пәтерді сатып алу жалдауға қарағанда қымбатқа түседі. Алайда жалдамалы пәтер бір қаладан екінші қалаға жұмыс бабымен жиі қоныс аударатындар үшін тиімді.
Қазіргі қоғамда адам тек бір жерде ғана тұрақтап, жұмыс істейді. Сондықтан көбі жеке пәтері болғанын армандайды. Себебі жалдамалы пәтерде тұрсаң, ақшаны бөтенге бересің. Қанша уақытқа тұрақтау керек екенін тағы білмейсің. Үйдің қожайыны кез келген уақытта пәтерді босатуды талап ете алады. Уақытша тұрған жерді өзіңе ыңғайлы етіп өзгерте алмайсың. Жөндеу жұмыстарын жүргізіп, жиһазға толтыру да бір мәселе. Бұдан бөлек үй сатып алу үшін ақшаны үнемдеп отыру керек. Өте қиын. Сондықтан ипотекаға үй алған тиімді, — дейді Мақпал Исмаилова.
Экономистің айтуынша, ипотека несиесі арқылы бюджетті жоспарлауға болады. Оған көмектесетін банктің айлық төлем кестесі де бар.
Көп жағдайда ипотеканы алушылар қарызын мерзімінен бұрын өтейді. «Кредит бар» деген ойдың өзі адамды табысты мол табуға және үнемдеуге итермелейді. Ипотека – болашаққа құйған инвестиция. Әрине, 10-20 жыл бойы төлеп отыруға тура келеді. Оған салатын ақшаны осынша жыл жалдамалы пәтерге төлейтіндер бар. Ақша болса, ипотеканы уақытынан бұрын жабуға да болады. Ең бастысы – пәтер өзіңізде қалады, — дейді маман.
Мысал келтірейік. Ай сайын 80-90 мың жалақы алатын адам 10 миллион теңге тұратын бір бөлмелі пәтер алғысы келді делік. Мақпалдың айтуынша, ол бұл соманы аз уақыттың ішінде жинап үлгермейді. Сондықтан бастапқы жарнасын төлеп, ипотекамен үй ала беруге болады. 1-2 миллион жиналғанда, еліміздің кез келген банкіне барып, ипотека рәсімдеуге болады. «7-20-25», «Бақытты отбасы», «Нұрлы жер, «Жас отбасы» сияқты мемлекеттік бағдарламамен де бастапқы жарнаның 10 немесе 50%-ін жинап конкурсқа қатысуға болады.
Ипотеканың бір кемшілігі – артық төлем процентінің көптігі (переплата). Басқа мемлекеттермен салыстырғанда, Қазақстанның қай банкіне барсаң да, артық төлем мөлшері өте көп. Мысалы АҚШ, Еуропа, Швейцарияда 2,5-3% болса, бізде одан жоғары. Қазіргі кезде ипотеканы рәсімдеуге тиімді банк – Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі. Мұнда артық төлем 3,5-7% аралығында, — дейді ол.
Мақпал Исмаилова ипотекаға үй алу әркімнің сұранысына қарай әртүрлі болатынын айтады. Мәселен Алматыда үш бөлмелі пәтердің құны 30 миллион тұрады. Онда үй алғысы келетін адамның жалақысы кемінде 500 мың болуы керек.
Егер адам отбасылы, балалы-шағалы болса жалақысы одан да көп болуы тиіс. Себебі банк ипотеканы рәсімдейтін кезде күнделікті күнкөріске қажет ақшаны, кредит, кредиттік карталарға кететін шығынды есептейді. Ипотекаға төлейтін, күнкөріске жұмсайтын ақшаны алып тастағанда, қолда жалақының 10%-і қалуы керек. Мысалы, 100 мың теңге жалақы алатын адам 7%-пен «7-20-25» бағдарламасымен 10 миллион теңгеге үй алғысы келді. Банкте кредиті жоқ делік. 10000000*7%/12=58333. Есептесек, ипотекаға айына 58333 теңге төлейді. 100000-58333-41670=-3. Қазақстанда төменгі күнкөріс мөлшері – 41670 теңге. Демек ипотекаға үй алуға 100 мың теңге жалақы жетпейді. Кем дегенде табысы 110-150 мыңның арасында болуы тиіс. Бұл жалғызбасты адам бойынша есеп. Ал отбасын құрған, балалары бар болса, әр жанұя мүшесі үшін ай сайынғы күнкөріске қалатын 41670 теңге азайтылып отырады. Ол кезде отбасылы адам үшін жоғарыда айтылған жалақы ипотекаға үй алуға жетпейді. Оның табысы кем дегенде 250 мыңнан жоғары болғаны дұрыс, — дейді Мақпал.
Экономист ипотекаға үй алғысы келетіндерге жалақының кем дегенде 10%-ін жинап отыруға кеңес береді.
Қанша отбасы жылдар бойы жалдамалы пәтерде өмір сүреді. Өз үйім болса екен деп армандайды. Біреу ерте, біреу кеш өз пәтеріне қол жеткізіп жатады. 10 жылдан бері шотқа ай сайын 15000 теңгеден жинасаңыз осы күнде 2 миллиондай қор болар еді. Бұл — бір бөлмелі пәтердің 20 проценті.⠀Мысалы: ай сайын 8000 теңгеден жинасақ, 8000×12 айға=96000, 96000×10 жылда=960000 теңге болады. Ал ай сайын 15000 теңгеден салып отырсақ 15000×12 ай=180000, ал 180000×10 жыл=1800000 теңге болады. Ал жалақыдан 30000 теңгеден алып, жинап отырсақ 30000×12 ай=360000, сонда 36000×10 жыл=3600000 теңге болады екен. Оны депозитте жинасаңыз, бұл көрсеткіштің мөлшері одан да көбірек болады. Себебі банктің сыйақысы бар, — дейді экономист.
Мақпал Исмаилованың айтуынша, баспаналы болғысы келетіндерге депозитті Тұрғын үй құрылыс жинақ банкінен ашқан тиімді. Мұнда бағалау көрсеткіші (оценочный показатель — ОП) маңызды. Яғни бағалау көрсеткіші (ОП) неғұрлым жоғары болса, несиенің проценті соғұрлым төмен болады.
3 жыл бойы депозитті келісім-шартта көрсетілген сомаға толықтырып отыру керек. Ипотеканы 5%-пен алудың үш басты шартының бірі жиналған ақшаны осы 16-ға тең бағалау көрсеткішіне толтыру. Несиенің проценті соған сәйкес төмендейді. Ең төменгі процент — 3,5%. Үш жылдан аса уақыт ақшаны тұрақты жинасақ, төмен процентпен ипотекаға үй алуға мүмкіндік бар, — дейді ол.