— Людмила, адамның репродуктив денсаулығына кері әсер ететін себептер қандай?
— Адамдардың репродуктив денсаулығы бүкіл әлемде нашарлап келеді. Қазақстан да қалыс емес. Бұған себеп көп. Негізгі себеп — бала жастан қалыптасатын өмір салты. Ұл бала мен қыз баланың кішкентай кездегі тәрбиесі, олардың қандай жағдайда өмір сүретіні, жасөспірім кезіндегі тәрбиесі, ересек өмірде алған бағдары — барлығы тал бесіктегі тәрбиеден бастау алатыны сөзсіз. Осы ретте ата-аналар бала өмірінің алғашқы сәтінен бастап оның денсаулығына да ерекше көңіл бөлуі қажет екенін ұмытпауы тиіс.
Алдымен тамақтануына мән беру керек. Рационал тамақтану — баланың физикалық және психикалық дамуының негізі. Мысалы, дұрыс тамақтанбаса, қыздарда етеккір циклінің бұзылуына әкеліп, ұлдарда да жыныстық даму процесіне кері әсерін тигізуі мүмкін. Осы жерде экологияның әсері және қолданылатын өнімдердің сапасы туралы ұмытпаңыз. Балалық шақта тәтті және түрлі газдалған сусынды артық тұтыну ересек өмірде қант диабеті және жүрек-қан тамыр аурулары сияқты көптеген ауруды туғызуы мүмкін. Ұйқы тәртібі, дене тәрбиесі балалардың дамуында маңызды роль атқарады.
Балаларға көп қозғалу керек. Өкінішке қарай, қазір ата-аналар өздерін мазаламау үшін балаға ерте жастан түрлі гаджет ұстатып қояды. Балалар заманауи техникада сағаттап отырып, импульстің белгілі бір дозасын алады. Әлем практикасында техникамен көп уақыт өткізу иммунитеттің төмендеуіне, жалпы физикалық дамудың тежелуіне әкелетіні дәлелденді. Оларда бейнелі ойлау дамып, тек көру арқылы қабылдау жұмыс істейді. Есте сақтау қабілеті керісінше азаяды. Бұл қарапайым фразалар емес, адам ағзасының физиологиясына қатысты шындық. Біздің ағзада барлығы өзара байланысты.
Қазіргі уақытта репродуктив денсаулықпен тек дәрігерлер емес, психологтар мен әлеуметтанушылар да жұмыс істеп жатыр. Өйткені ол рухани және әлеуметтік әл-ауқатты білдіреді. Ұлдар мен қыздар арасындағы дұрыс қарым-қатынасты қалыптастыру балалық шақтан бастау алады. Жасөспірім жаста тәрбиеге ерекше көңіл бөлу керек. Өйткені осы жаста жыныстық жетілу кезеңі басталады. Отбасында рухани тәрбие болуы қажет. Қазіргі ата-аналар мен балаларының арасында байланыс жоғалып барады. Ата-аналардың күрделі және «қиын» деген сұрақтарға жауап беруден жалтармауы, сабырлық пен өзін-өзі ұстай білуі, балаларды тәрбиелеуде үлкен маңызға ие.
Жастар репродуктив денсаулыққа қатысты қандай қауіп-қатерлерді ескермейді?
Өкінішке қарай, осы күні жастар денсаулығына жауапсыз қарайды. Заманның маңызды міндеттерінің бірі — халықтың репродуктив денсаулығын сақтау және нығайту. Қазіргі ұрпақ ұйқы режимінің бұзылуы, интернетке тәуелділік, аз қозғалыс және дұрыс тамақтанбау сияқты репродуктив денсаулыққа кері әсер ететін қауіптерді ескермейді. Ерте жыныстық өмір, түрлі жыныстық инфекцияға, жоспарланбаған жүктілікке және оның үзілуіне, созылмалы аурулардың болуына, АИТВ (Адамның иммун тапшылығы вирусы) инфекциясының берілу қаупіне және тағы басқаларына әкелуі мүмкін. Осы фактордың барлығы денсаулықтың нашарлауына және жастардың ұрпақты болу деңгейінің төмендеуіне себеп болады. Репродуктив денсаулықты сақтау проблемасын шешу жолдарының бірі — мемлекеттік деңгейде ұйымдастырылған сауатты, білікті және жыныстық білім беру. Бұл — болашақ отбасыларды құру перспективасына, бала тууға және елдегі демография жағдайын жақсартуға апарар көпір.
Кез келген жүктілікті жоспарлау керек. Салауатты өмір салтын барынша жүргізіп, жеке гигиена ережелерін сақтау маңызды. Бұл тек қыздарға ғана емес, ерлерге де қатысты. Иммунитетті нығайту және ең бастысы — дұрыс тамақтануға және денсаулыққа зиян келтіретін өнімдерді пайдаланбауға тырысу қажет. Репродуктив денсаулықты арттыру үшін осы қарапайым ережелерді ұстанған абзал.
Репродуктив денсаулық деңгейін қандай факторлар төмендетеді?
Бүгінде 20% ерлі-зайыпты жұпта бедеулік проблемасы бар. Отбасылардың репродуктив денсаулық деңгейін төмендететін факторлар — жасанды түсіктің жоғары көрсеткіші және одан кейінгі асқынулар, әйелдерде гинекология ауруларының едәуір көлемі, жыныстық жолмен берілетін аурулардың таралуы. Сонымен қатар контрацепцияның заманауи әдістерін кеңінен қолданбау, эндокрин себептері, генетика патологиясы, репродуктив функцияға ең тікелей әсер ететін стресстер, зиян әдеттер, дұрыс тамақтанбау және тағы басқалары әсер етеді.
Бедеулікті емдеудің қазіргі заманғы әдістері ерлі-зайыптыларға қаншалықты көмектесе алады?
Бүгінде жұбайларға ата-ана қуанышын сезінуге көмектесетін репродуктив технологияда көптеген көмекші әдістеме бар. Бедеуліктің себебі көп. Бұл гормонал бұзылыс, қабыну процестері, иммун факторлары, организмдегі генетиканың бұзылулары. Бедеулікке әкелуі мүмкін көптеген қосалқы ауру да бар. Бұрын әйел бедеулігі туралы көбірек айтылатын болса, қазір ерлер бедеулігі де артты. Осы ретте дәрігерлер көмекке келеді. Бірақ барлығы пациенттің тиімді емге қол жеткізіп, одан нәтиже алуы үшін оның дер кезінде көмекке жүгінуіне байланысты. Ең бастысы — дұрыс тексеріс пен диагностика. Бізде жылына тек ЭКҰ бағдарламаларының өзі 3000-нан астам. ЭКҰ және басқа да қосалқы репродуктив технологияға жүгінетін әйелдердің саны да аз емес. Емделіп, өздері жүкті болып жатқан әйелдер де бар. Әйелдерге арнайы инсеминация да жасаймыз. Бүгінде медицина көптеген жаңа мүмкіндікке қол жеткізуге қабілетті. Тек емделушілер, олардың жас ерекшелігіне сай уақытылы ем қабылдауы соғұрлым оң нәтиже беретінін түсіну қажет. Сол себепті баланың туылуын кейінге қалдыруға болмайды.