Дауылды жел — жиі болатын табиғи апат. Әсіресе, тундрадағы, мұз бен теңіздегі, таудағы қара дауыл қауіпті болады. Кез келген қатты жел қыста боран туғызып, жазда құм мен шаңды ұшырады.
Егер желдің күшеюі кезінде топ болып ашық далада қалсаңыз, бірден пана табуға кірісу керек. Бұл — апатқа ұшырағандар үшін әрі негізгі жалғыз қауіпсіздік шарасы.
Шөлде не шөлейтте ық жерге жатқан дұрыс. Ол тас, қалың бұта немесе, тіпті, өлген жануардың денесі болуы мүмкін. Киімді қымтап, құм мен шаңнан қорғану үшін шүберекпен тыныс жолдарын жабыңыз. Қасыңызда ауызсуы бар құты болғаны абзал .
Тауда шың, асу, шұңғыма шатқалдар сияқты аэродинамика жағдайы нашар, әсіресе, жел бағытына параллель жерлерден алыс кеткен жөн.
Мұндай кезде ықтасын, қалың орман, шомбал тау жынысы сияқты қауіпсіз орындарды іздеу қажет. Сөйте отыра тас құлауы мүмкін және қар көшкіні қаупі бар жерлерден қашу керек.
Дауыл кезінде мықты бекітілген шатырдың өзінен гөрі жақсылап салынған панада тығыла тұрған анағұрлым ақауіпсіз.
Құйын да — өмірге аса қауіпті апаттардың бірі. Оның дәл ортасындағы жылдамдығы 100 м/с-ке дейін барады, көлденең жылдамдығы сағатына 30-40 шақырымға жетуі мүмкін. Ол кезде бұтақ, ұсақ тас пен өзге де табиғи және жасанды қалдық үлкен жылдамдықпен жоғары көтеріледі. Өзге дауыл мен боран түрлеріне қарағанда құйын ондаған метрден жүздеген метрге дейінгі жіңішке жолақпен қозғалады. Сондықтан одан қашып құтылуға мүмкіндік бар. Ол үшін құйынның бағытын анықтап, соған қарсы кету керек. Егер құйынның тап ортасына түсіп қалсаңыз, жерге бекітілген заттан жақсылап ұстап, бетіңізді, әсіресе, көзіңізді матамен жабыңыз, үстіңіздегі кең, желбіреген киімнен құтылуға асығыңыз.
Егер боран, дауыл не құйын кезінде үйде болсаңыз, метеорологтар мен жергілікті азаматтық қорғаныс қызметінің кеңесіне құлақ асып, аулаңыздағы шаруашылық заттарын бекітіңіз. Әсіресе, бұл ұзын тақтай, шере, шифер, шатырға арналған қаңылтыр сияқты жеңіл, бірақ ауданы үлкен құрылыс материалдарына қатысты. Олар айналаға көптеген залал келтіруі мүмкін: электр желісін қиып, автокөліктің кузовын сындырып жібереді. Жел ұшыруы мүмкін осындай заттарды өзара байлап, ауыр затпен басып қою керек. Оны ағаштан салынған қора-қопсыға қою тиімсіз. Себебі мұндай қораның өзі желге шыдамауы мүмкін.
Ескі шаруашылық нысандарын шатырдан өткізіліп, екі ұшы жерге бекітілген сыммен қатайтып қою керек.
Шамамен желге қарсы беттегі терезені жақтаумен қорғаған абзал. Егер жақтау болмаса, тақтайды шегемен қағып қоюға болады. Керісінше, жел ұрмайтын жақтағы терезе мен есіктерді ашып, сол күйінде тіреп қою керек. Егер бұл әрекеттерді істемесе, үйдің іші мен сыртындағы атмосфералық қысымның түрлі болуынан ауа сиреп, есік пен терезелер ұшып кетеді.
Электр қуатын алдын ала өшіріп қою керек. Оның орнына майшам, батареялар мен «жарқанат» сияқты шамдарға арналған керосин қорын жинап қойыңыз. Сонымен қоса, керосин мен примус болғаны да жөн, себебі дауыл немесе құйын бірнеше сағатқа немесе күнге созылса, тамақ пісіріп ішуге болады.
Үйдің ішіне азық-түлік пен ауыз су қорын толтырып қою керек. Егер қыс мезгілі болса, отынды да жинап қойған дұрыс.
Дауыл, боран не құйын келе жатқаны туралы ақпарат түссе, сіз үйіңіздің беріктігіне күмәндансаңыз, жерасты бөлмеде немесе жерқоймада өмір сүретіндей жағдай (жерге төсейтін кілем, жылы киім, су, азық-түлік, жарық құрылғылары және күрек пен балта) жасап қою қажет.
Қар жоқ кезде дауыл тұрғанда ескі үйді тастап, аулада тез арада қазылған окоп-траншеяда болған дұрыс. Ол жел кезінде құлауы мүмкін бағана, қабырға сияқты нысандардан аулақ жерден қазылуы керек.
Қатты жел кезінде есік-терезе жанында тұруға болмайды, ал егер үйдің қабырғасында жарық пайда болса не үй шайқала бастаса, жер сілкінісі кезіндегі қауіпсіздік шараларын жасау керек. Мысалы, есік ойығына немесе бұрышқа тұру.
Дауыл кезінде далалық алқапта болсаңыз, ағаштардан аулақ тұрып, шұңқыр немесе жыра тауып алып, сол жерге басыңызды қолмен жауып жатыңыз. Кең киімнің түймелерін түгел тағып, оны сыртынан дененің бірнеше жерінен орап тастаған жөн.
(Иллюстрация: Dribbble.com ©Tom Clohosy Cole)
