Адам өмір тіршілігінің табиғи сипаттағы төтенше жадай.
Төтенше жадай дегеніміз — табиғи немесе өндіріс апаттарының зардаптарын күнделікті қызметпен қаражатпен жоюға мүмкіндік беретін ол үшін әдейі материалдық, техникалық ақша қаражатын және адам күшін талап ететін жадай.
Злізала – бұл кенеттен пайда болытын, халықтың қалыпты тірлігін күрт бұзатын, материалдық құндылықтарды алкен шығынға ұшырататын, сон дай-ақ адамдармен хайуанатьтардың өлім-жетімі болатын табиғат құбылысы. Қазақстан Республикасы аумағында мынадай зілзалалар болуы мүмкін:
- Жер сілкінісі
- Сел.
- Қар көшкіні
- Сырғыма
- Дауыл
- Сутасқыны
- өрт
Дүние жүзінде су тасқынына бүкіл зілзаланың40% келеді екен,20% — тропикалық циклондар,15% — жер сілкінісі, тал қалған25% зілзаланың басқа түрлері.
Жер сілкінісі.
Жер сілкінісі – бұл жер қыртысында немесе мантияның үстінгі бөлігінде кенетен болған қозғалыс пен жарылыс нәтижесінде пайда болған елеулі ауытқу түрінде үлкен қашықтыққа таралатын жер асты дүмпуі мен жер астының қозғалысы.
Сейсмикалық станция – жер сілкінісін бақылап отыратын орталық.
Жыл сайын жер бетінде 100- ден аса жер сілкіністері болып тұрады.
Қазақстанның 450 мың шаршы км аумағында жкр сілкі ну қауіпі бар. Бұл аймақта 6 милионнан астам халық тұрады, 27 қала, 400-ден астам елді мекендер бар. Еліміздің40%-ке жуық өндірістік әлеуметтік осы аймақта шоғырланған.
Шығыс Қазақстан, Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда, Маңғыстау облыстарымен Алматы қаласы сейсмикалық қауіпті аймақта орналасқан.
Сел. – тау өзенінің өз арналарынан кенеттен көтеріліп, деңгейінің күрт өзгеруі және тау жыныстары бұзылуынан болатын қатты ағын. Сел. ұзақ нөсердің салдарынан, мүз бен қардың жылдам еруінен, мұзды өзендердің бұзылуынан жер сілкінісінен, адамның шаруашылық қызметі нәтижесінен пайда болды.
Іле, Жоңғар, Талас Алатауларының жоталарында сон дай-ақ Қаратай, Кетмен және Тарбағатай тауларындағы өзендер Қазақстандағы сел. қауіпі кошті аудандар болып табылады. Сел. тасқынына тап болван адамға қолда бар барлық құралдармен көмек көрсету керек. Мынадай құралдар: құтқарушыларға берілетін таяқ, аркан, сырық, шынжыр т.б.