Гүлді өсімдіктер онтогенезі монокарпты және поликарпты өсімдіктер

Жасыл автотроф өсімдіктер үшін жарықтың негізгі факторлардан бірі есептелінеді. Бұл фактор күн сєулесінің өсімдіктерде болатын фотосинтез процессінде яғни өсімдіктердің өсуі және дамуы үшін керекті органикалық заттарды құрауда қатынасады. Өсімдіктер тіршілігінде керек маңызды нєрсе фотосинтез прецессінде, тыныс алу үшін көлемде емес одан да көбірек органикалық заттар құралады. Бұл өсімдіктер құрамындағы заттар балансына оңтайлы єсер етеді.Єдетте ауыл шаруашылығы немесе орман шаруашылығы үшін фотосинтез процессі қызықтырады. Жарықтың экологиялық факторы жер жүзінде бірсыдырғы таралған. Тєуліктің негізгі бөлігінде түн болатын белдеулерде өсімдіктер өспейді өсседе, баяу өсуі жарықтықтың жетіспеуіне байланысты. Соның үшін өсімдіктерді зоналар және кіші зоналар бойынша ажыратады.

Планетамыздың түрлі зоналарында жарықтың түрліше болады.Өсімдіктер тарқалған түрлі зоналарда жарықтың интенсивтігі түрліше болуынан басқа, жарықтың спектрінің құрамы өсімдіктерді жарыту мерзімі, жарықтықтың тұрақтылығы немесе уақытша таралуының ерекшеліктері бар. Жарықтың талабына қарай өсімдіктер үш негізгі топқа бөлінеді: жарық сүйгіш өсімдіктер (гелиоофиттер) көлеңкеде өсетін өсімдіктер (сциофиттер) және жарыққа шыдамды өсімдіктер, жарық және көлеңке сүйгіш өсімдіктер. Экологиялық оптимумына қарай айырмашылығы бар. Жарық сүйгіш өсімдіктер күн сєулесі єсер ететін жарықтықта нормал өсіп, көлеңкеге шыдамсыз болады. Соған байланысты бұл топтағы өсімдіктер ашық жайларда, жарықтығы мол мекен – жайларда өседі.

Көлеңке сүйгіш өсімдіктер жарықтықтар аз түсетін облыстарда өздерінің оптимумын табады. Олар күшті дєрежедегі жарықтықта баяу өседі. Бұл өсімдіктерге аранжея, үй өсімдіктері жатады. Жарықтың дєрежесі өсімдіктердің анатомиялық — морфологиялық ерекшеліктеріне єсер етеді. Жарық сүйгіш өсімдіктерінің жапырақ пластинкасы көлеңке сүйгіш өсімдіктерге салыстырылғанда ұсақ болады. Өсімдіктердің жапырақ пластинкаларының өсімдік денесінде орналасуы жарықтың күшіне, олардың түсу дєрежесіне қарай өзгеріп тұрады. Мысалы : жарық сүйгіш (гелиофит)тер єдетте жапырақ платинкаларына жарықтың күшті түсетін күндізгі уақыттарда горизонтқа үлкен бұрыш пайда етіп,вертикал жағдайда тұрады. Мұндай жағдайларды шөл өсімдіктерді және акцияларда байқау мүмкін.

Өсімдіктердің жарыққа бейімделуі, жарықтықты қабыл етуші негізгі органы есептелген жапырақтардың құрылысынан байқау мүмкін. Мысалы : көпшілік гелиофиттерде жапырақ пластинкалардың бетінде оларға түсетін сєулелерді қайтаратын лакланкаға ұқсас жылтырауық болады. Лавр, магнолія өсімдіктері өсімдіктер қатарына жатады. Кактус өсімдіктерінің жапырағы ашық түсті, қалың қапталған болады. Көлеңкеде өсетін

Түрлі экологиялық факторлар әсерінде өсімдіктердің белгілі – бір морфологиялық көрінісі және тіршілік формалары пайда болады. Түрмен тіршілік формалары бір нєрсе емес бір түрлі экологиялық жағдайда әртүрлі тіршілік форма көрінісінде болуы мүмкін. Мыс : ағаштар тіршілік ету жағдайына қарай бұта, жерге жайылып өсетін әртүрлі формаларда болуы мүмкін.

Тіршілік форма термині 1884ж Варминг енгізген. Тіршілік форма дегенде ағаштың (индивид) вегетатив денесінің бүкіл өмірінде сыртқы ортамен байланысты болған форма түсініледі. Н.С. Серебряков тіршілік форма туралы (1962,1964) анықрақ түсініп беріп оны мен байланысты болған ерекшеліктері түсінілген. Өсімдіктердің маусымдық дамуда органдардың өсу, жаңалану єдістері сыртқы көріністері, өсімдіктердің сыртқы ортаға бейімделуі айтылған. Өсімдіктер антогенезде тіршілік формалары тұрақты емес өзгерумен болады. Жетілген өсімдіктерде тіршілік формалар толығымен жетілген болады. Соның үшін бір түрлі, түрлі тіршілік формада кездесуі мүмкін. Мұны классификацияда пайдалану мүмкін. Бір түр немесе бірнеше тіршілік формада кездесуі мүмкін. Өсімдіктер онтогенезі дєуірінде өзгеріп тұратын тіршілік формалар түрдің бір бөлігін және фитоценоздың бір бөлігін құрайтын популяциялар пайда етеді. Демек фитоценоз толық жетілген өсімдіктерде ғана емес, жасымен өзгеріп тұратын тіршілік формалар жиындысы болып та характерленеді.

Тіршілік формалары туралы ғылымның тарихы. Тіршілік формалар ботаніка ғылымының дамуының алғашқы басқыштарында ғалымдардың пікірінде болған. “Тіршілік форма” түсінігі эрадан алдыңғы 300 жыл теофраст еңбектерінде кең талданған. Ол “исследование о растениях” деген еңбегінде ағаш, бұта, шала бұта, шөптесін өсімдіктерді талдаған, өз системасын түзген одан пайдаланған. К. Линей жұмыстарынан соң систематикада тіршілік формалардан (негізгі вегетатив белгілер) пайдалану тоқтатылған. К. Линней өз системасында генератив, жыныстық белгілерге негізделіп түзген.

Тіршілік формаларға қызығу ХІХ ғасырда А. Гумбольттың “Идеи физиономичности растений” атты еңбегі (1806) басылып шыққаннан кейін туылды. Гумбольт алғаш ХVI соң XIX тіршілік формаларын анықтады. Бұл формалар климаттық жағдайға байланысты сыртқы көрінісінен бір – бірінен өзгешелігі болады. XIX – ға сырлардағы классификациялар арасында И.Г. Серебряков (1912) 2 бағытты таңдап алды.

  1. Тіршілік формалардың экологиялық – физиономиялық классификациясы. Яғни өсімдіктердің сыртқы көрінісі, габу тұсына негізделген классификация. Бұл группаға көп авторлар таңдаған классификациялар : 1) Кернер 1863 – 12 тіршілік форманы Дунай мемлекеттерінен келтіреді. 2) Гризебах (1872) “Растительность земного шара” деген кітабында тіршілік формаларын 7 группаға бөледі.
  2. О. Друде 1887 өзінің биологиялық классификация деп. аталған класс- да өсімдік формаларын 7 негізгі топқа анықтады.Ол жер жүзінде өмір сүретін су өсімдіктерінің 40 тіршілік формасын анықтады. Оларға төменгі сатыдағы өсімдіктерде ендірілген.