Қияөлеңдер тұқымдасы Cyperaceae. Түрлерінің жалпы саны 500 (120 туыс). Ұзын – қысқалы симподинальды өсетін тамырсабағы, тығыз, түпшымдар түзетін көпжылдық шөптесін өсімдіктер. Дүниежүзінің барлық құрлықтарында кең таралған. Көптеген түрлері тропикалық елдерде өседі. Сабақтары үшқырлы сиректеу цилиндр тәрізді, буындары мен буынаралықтары нашар байқалады. Жапырақтары сабақтың жоғары жағында орналасады, таспалы, таспалы ланцетті, тілшесі болмайды. Гүлшоғыры жай немесе күрделі масақ немесе агрегатты жапырақ тәрізді. Жапырақшаларының қолтығында орналасқан көпгүлді, сиректеу біргүлді масақтардан тұрады. Гүлінің гүлсерігі болмайды немесе редукцияға ұшыраған. Андроцейі бір шеңбердің бойына орналасқан 6 аталықтан, гинецейі немесе 2 жеміс жапырақшадан тұрады. Гүлтүйіні жоғары ұялы бір тұқым бүршігі болады. Гүлдері көпжынысты, бір үйлі, екі үйлі.
Қияөлең туысы – Cuperus. Тамырсабақта көпжылдық шөптесін өсімдік. Сабақтары үшқырлы, сиректеу домалақ. Жапырақтары таспа тәрізді, қынапшасы жабық болады. Гүлдері дара жынысты аталық түрлерінің 3 аталықты болады. Аналық гүлдері екі тұмсығы бар немесе тұмсығы жоқ қапшықпен қапталған, гинецейінің 2-3 ауызы болады. Гүл формуласы :Р0 А0 G(3) P0 A3 G0. Жемісі үшқырлы жаңғақша. Көп түрлері Солтүстік ендіктің облыстарында кең таралған. Негізгі түрлері : батпақты жерлерде өсетін торсылдақ қиякөлең (осоко пузырчатая С. diandra) қос аталықты қиякөлең, қоян қиякөлең, қосқатар қиякөлең, түкті қиякөлең т.б. Қиякөлеңдердің жапырақтары сояуланған болып, оларды малдар нашар жейді. Қиякөлеңді жылжымалы құмдарды бекітуге, сәндік өсімдіктер ретінде өсіреді.
Астық немесе қоңырбастар тұқымдасы – (Сramineae Poaceae). Дара жапырақтылар класының ішінде ең үлкені, оған 7,5-10 мың түр, 700 туыс жатады. Космополит түрлері құрлықтың барлығында кең таралған. Олар шалғындар мен шөлейт жерлерде кең таралған. Тіршілік формалары негізінен көп жылдық және бір жылдық шөптесін өсімдіктер. Өркеннің орналасуына қарай өсімдіктер тығыз түптелген, сирек түптелген, тамырсабақты болып бөлінеді. Сабақтары буынан және буын аралықтан тұрады. Көптеген астық тұқымдастарды (бидай, қарабидай, атқонақ) деп атайды. Ал кейбір астық тұқымдастардың (жүгері, бөріқамыс) буынаралықтары ұлпалармен толықтырылған. Жапырақтары кезектесіп орнасады. Жіңішке, ұзын паралель жүйкеленген. Қынапшалы ол дегеніміз – трубка тәрізді болып келген жапырақтың кеңейген түпжағы. Олардың гүлдері ұсақ, көріксіз гүлдер шоғырының жай гүлшоғырын күрделі масақ – сыпырғы түзеді. Масақтарда гүлдердің саны әр түрлі астық тұқымдасында бірдей емес, бірден – бірнешеге дейін болады. Гүл түйіні жоғары, барлық уақытта бірғана тұқым бүрі болады. Гүлдерінің формуласы Р(2).2 А3 Се(2). Жемісі дән. Дән деген бір тұқымды жеміс, онда жеміс қабымен дәннің кебегі бірігіп кетеді. Мәдени жағдайда себілетін астық тұқымдастарының дәндерін аз мөлшерде – тұқым деп атайды, ал көп мөлшердегісін – астық деп атайды. Тұқымдасты үш тұқым тармағына бөледі: бамбук тәрізділер, қоңырбас тәрізділер, тары тәрізділер. Астық беретін дақылдар : бидай, қарабидай, жүгері, арпа, сұлы т.б.
Бидай туысы – (Triticum — пшеница). 19 түрі бар төртеуі табиғи жағдайда өседі, қалғандары мәдени немесе жабайы өсімдіктер болып келеді. БОР-да 13 түрі бар. Шыққан ортасы Грузия болуы мүмкін. Өмірлік формасы – бір жылдық, екі жылдық шөптесін өсімдіктер. Жел арқылы өздігінен айқас тозаңданады. Масағы жалғыздан, 3-7 гүлі болады. Дәндері әдетте 2-3 төменгі гүлдерінен пайда болады.
Қатты бидай (Т.durum). Егістік көлемі бірінші орында. Олар негізінен шөл, шөлейт аймақтарда жартылай орманды зоналарда себіледі.
Қарабидай туысы (Рожь -sicale). Қоңыржай климатты таулы аудандарда кең таралған 8 түрі бар. БОР флорасында 5 түрі бар. Негізінен Кавказда шоғырланған. Қарабидайдың жабайы түрі пшеница дикая – S.sylveistre. ТМДВ елдерінің Еропалық бөліктерінде Оңтүстік, Оңтүстік Шығыс аудандарында, Кавказ, Сібірде таралған бір жылдық шөптесін өсімдіктер.
Арпа туысы (Ячмень— Hordeum). Негізінен 26 түрі бар, оның 12- і Қазақстанда кездеседі. Жабайы түрлері Қырымда, Кавказда, Орта Азияда өседі. БОр териториясында соның ішінде Қазақстанда екі түрі көп себіледі. Олар қосқатар арпа (ячмень двурядный –Н Disitichum) және кәдімгі арпа ячмень обыкновенный Н. Vulqare. Арпаның гүл шоғыры күрделі масақ, арпа өздігінен тозаңданады, құрғақшылықта айқас тозаңдануы мүмкін. Арпа ерте піседі. Дәндерінен арпа жармасын және сыра ашытады. Мал азығы үшін пайдалы.
Сұлы туысы (Овес —Avena). 33 түрі бар. Олар Жерорта теңізі елдерінде кең таралған. БОР-да 18 түр, Қазақстанда 7 түрі кездеседі. Оның гүл шоғырын сыпырғы деп атайды. Сыпырғы бұтақшаларында масақшалар орналасады. Олардың әрқайсысында 2-4 гүлі бар. Өздігінен тозаңданады. Сұлы суыққа төзімді дақыл. Мәдени егістік сұлы –овес полевой А. Sativa. БОР- дың орталығы және Солтүстік аудандарында себіледі.
Қоңырбас туысы – (мятлик роа) . 200 түрі бар. БОР-да 110 түрі, Қазақстанда 38 түрі бар. Кейбіреулері космополит, мал азығы ретінде құнды. Соның ішінде мәдени жағдайда себілетіні жуашық қоңырбас (Poa Bulboqa), шалғын қоңырбасы (Роа pratensis) көп жерде отырғызылады.
Бидайдың туысы (пырей Aqropyron). Жер шарының қоңыржай климатты жерлерінде өседі. БОР-да 60 түр, Қазақстанда 44 түрі кездеседі. Олар горизонталь бағытта өсетін ұзын тамырсабақты немесе қысқа тамырсабақты көп жылдық шөптесін өсімдіктер. Жатаған бидайық – (пырей ползущий А. Repens). Өте өзгергіш түрі жабайы шөп.
Бамбук тәрізділер тұқымдастығы. Тропикалық және субтропикалық аймақтарда шоғырланған 600-дей түрлері бар. Тамырсабақты ағаштанған өсімдік БОР-да саса (Sasa) туысының 3 түрі ғана өседі. Бұл үлкен болмаған өсімдік (биіктігі 3 м, диаметрі 1 см). Сахалин, Куриль аралдарында кездеседі. Негізгі таралған жерлерінде бамбуктер 40 м- ге дейін баратын ұзын өсімдіктер. Масақтары бір –көп гүлді. Гүлдері қосжынысты: аталықтары
6 (3.3) кейде көп (20-30), аналығы 1.Жемісі дән, кейде жидек тәрізді. Бамбуктер тамырсабақтарымен оңай көбейеді. Олар тез өсуге қабілетті. Қолайлы жағдайда 4-6 аптаның ішінде кейбір түрлері 15-20см биіктікке дейін жетеді. Грузияның Батысында бамбуктердің филлострихис (Phyllostahys) және арундинария (Аrindinaria) туыстарының түрлері себіледі. Бамбуктердің практикалық маңызы аса зор құрылыс жұмыстары, су жүретін трубкалар жасау үшін пайдаланылады.