Азия халықтары

Батыс немесе алдыңғы Азия Евразия континентінің көлемі 6 млн шаршы км-ден аса халқы 140 мил-ға жуық кең байтақ өңір болып табылады.

Географиялық тұрғыдан алдыңғы Азия табиғатына ортақ белгі- әсіресе ынтымақтық жағында шөлдері мен шөлейт жерінде кең таралған жерорта қара теңіз және Каспий теңіздерінің жағауларында Аравия түбегінің ынтымақты батысында сондай-ақ кейбір тау бөліктершлерінде ғана климат анғұрлым ылғалды субтропиктіктің болып келеді. Батыс Азия ірі өзендерден Месопотолияның аллювиалды аңғарлатын суландырылатын тигер және Европа өзендері ағады. Алдыңғы Азияның жазықтары мен таулары бір кездері ірі аңдар: піл арыстан, жолбарыс, мүйіз тұмсық әр алуан тұйықтылар өсіп өнген халық орманды болған тарихи мезгіл барысында ормандардың басым бөлігі құртылды мұның өзі ірі жануарлардың құрып кетуіне сақтайды.

Антропологияның жағына ол әрі Европоид блған тәрізді. Алдыңғы Азияның этникалық құрамы туралы алғашқы мәліметтер б.э.д. ІҮ-ІІІ мыңжылдық тұсында гумерлер оңтүтік Месопотатимияда ең ежелгі мемлекеті құрған және сына жазуын ойлап шығарған кезде пайда болады. ҮІІ-ҮІІІ ғасырда араб шаулап алушылығы елулі әсерін тигізді. Жаңа этникалық қауымдастықтар пайда болып осы заманға араб халықтарының қалыптасуы жүріп жатты. Араб алфавиті кеңінен таралды.

Антропологиялық белгісі жағынан Батыс Азия халқының барлығы дерлік үлкен Европоит нәсілнің әр трлі нәсілдерін типтеріне жатады. Аравия түбегінде Аврикадан шыққан негроиттар кездеседі. Түбектің ынтадегі араб халықтарының кейбір топтарында негроиттар қоспалар байқалады. Моиголоидтардана Ауғанстан хазайгерлері бар. Түрлі тілді халықтардың кейбір топтарында аздаған монголктар қоспа бар.

Түркиядағы қазіргі заманғы этникалық процестерге ең алдымен өз ұлттардың түріктерге сіңісуі тән. Елдщің ресми жазуы 1928 жылдан бастап латын алфавигінде.

Иранның этникалық құрамы бұдан да, күрделі 1956 жылдары жүргізілегн бірінші жапай санақтың деректер бойынша фарсы тілінде сөйлейтін той парсылары ел халқының жартысынан төмен. Иранда ресми түрде араб алфавиті негізіндегі жазуы қабылданған. Ауғаныстанның халқы да көп ұлтты. Оның жартысынан астамы пуштундар. Елдің негізгі ресми тілі пуштумен қатар маңызы жағынан барған сайын кең өріс жайып келе жатқан фарсы тілі екінші тіл болып отыр.

Алдыңғы Азияда екі мәдени шаруашлық типі, плугті екншілік пен көшпелі мал шаруашылығы басым.

Батыс Азия елдерінде егіншіліктің ортақ белгілері көп өйткені ыстық климат табиғи жауын шашын жеткіліксіз жағдайда егіншілк негізінен суландыру формасында жүргізіледі.

Батыс Азия елдерінде әр түрлі ауыл шаруашылығының дауылдары өсірледі. Араб елдерінің көпшілігінде негізгі даулары ретінде бидай, арпа. Құрма палмалары кей жерлерде техникалық дақылдар күріш цитрус және бақша өсімдктері иеменде кофе өсіріледі. Жерорта теңізінің субтропиктік өңірлерінде алма жүзім, цитрус тұқымдастар құрма және басқа дақылдар өсіріледі. Түркия Иранда Ауғанстанда дәнді дақылдармен қатар мақта, жүзім темекі жеміс ағаштары көп өсіріледі. Апиан көкнәрінің плантатцияларыда бар. Иран күріштерінің ерекше жоғары сапалы сорты себіледі.

Алдыңғы Азияда өте ежелгі заманнан белглі ағаш соқамен өңдейді.Бақшалар мен бақтар кетпен және күрекпен қазылады. Егіс өнімі қол мен орақтың немесе пышақтың жәрдемімен жиналады. Астықты өткір тісті тақтайлармен соғып не астық бауларының үстінен жануарларды қуу арқылы алынады. Көптеген жерлерде дән әлі күнге дейін қол дейірмендерде тартылады.

Дихандар көлік күші ретінде де ет сондай-ақ сүт пен жүн алу үшін де әр түрлі үй жануарларын өсіреді.Шаруалардың көпшілігі өгіз. Ешкі, қой есен, құс ұстайды. Аттар тей ауқатты шаруашылықтарда ғана кеседі. Оларды негізінен алғанда мінуге пайдаланады. Түйелерді дехандардың Аравия түбегіндегі кейбір топтары өсірледі.

Алдыңғы Азияда жартылай отырықшылық шаруашылығы да аздап тараған. Шаруашылықтың мұндай формасында малдыф қорада отырқұшылық жағдайда бағу кезендегідей, ұсақ малмен қатар мүйізді ірі қара, түйе, жылқы да көбіне олардың диқан халыққа сату үшін өсіріледі.