Батыс Еуропаның шағын капиталистік елдері

Батыс Еуропаға 20- дан астам мемлекет кіреді, олардың әрқайсысының тарихи, этностық, табиғи, экономикалық, әлеуметтік және мәдени ерекшеліктері бар. Талай ғасырлар бойы бұл аймақ дүниежүзілік дамудың орталығында тұрғындай болды. Қайта өрлеу дәуірінен, ұлы географиялық ашулар кезінен бастап Еуропа ең қарқынды континет болып келді. Өндіргіш күштер, ғылым, мәдениет қауырт дамыды.

Алайда ХХ ғасырдың бірінші жартысында Еуропа өз тарихының ең бір тартысты кезеңін бастан кешті. Оның жерінде бірінен соң бірі бірінші және екінші дүниежүзілік соғыстар шығып, олар шиеленіскен әлеуметтік жан- жалдар мен революциялық шайқастармен қабаттасты. Еуропалық капитализм түп негізіне дейін шайқалды. Осымен қатарласа дүниежүзілік шаруашылықта Батыс Еуропаның позициялары едәуір әлсіреді. Көшбасшылық АҚШ – қа ауысты. Алайда бүгінде батысеуропалық аймақ қазіргі заманғы дүниедегі экономикалық күш – қуат орталықтарының бірі күйінде қалып отыр.

Оның экономикалық және саяси – географиялық жағдайы XV –XVI ғасырлардағы Ұлы географиялық ашулардан кейін айрықша жақсарды, бұл уақытта халықаралық сауданың басты-басты жолдары ішкі – Жерорта және Балтық теңіздерінен Атлантика мұхитына ауысты. Еуропадан Америкаға және дүниежүзінің басты аймақтарына баратын басты – басты әлемдік теңіз жолдарындағы бұл маңызды жағдай Батыс Еуропа елдерінің көпшілігінің байланыстарын ұлғайтуға қолайлы болды, отарлаушылық басқыншылықтар басталады, сөйтіп бұл елдердің қаурыт дамып келе жатқан өнеркәсібі үшін отарлардан әртүрлі қаурыт дамып келе жатқан өнеркәсібі үшін отарлардан әртүрлі шикізат тасып әкелуге жол ашылды. Бүгінде де Батыс Еуропаның жағалауына дүние жүзіндегі ең қарбалас жүк тасқындары тоғысады.

Батыс Еуропаның кейінгі өрлеуінде экономикалық интеграция – Еуропалық қоғамдастықтың (қазір Еуропалық Одақ) құрылуы үлкен роль атқарады. 1993 жылдан бұл – 12 елді біріктірген біртұтас экономикалық кеңістік, Батыстың екінші экономикалық орталығы. Бірге қосып алғанда аймақ елдерінің шаруашылық тұрғысынан даму үшін әбден қолайлы табиғи жағдалары бар: жер бедерінің жазық және таулы өңірлері жақсы үйлескен, климаты қоңыржай, топырағы құнарлы. Минерал ресурстар жөнінде жағдай біраз күлдерілек. Бір жағынан, жекелеген елдерде мұнайдың (Франция, Нидерланды), көмірдің (ГФР-дегі Рур бассейіні, Ұлыбританиядағы (ГФР, Испания, Италия және т.б.) өнеркәсіптік қорлары бар. Екінші жағынан, ұзақ пайдаланғандықтан кен орындарының көбі сарқылауға таяу. Легирленген металдардың (хром, никель, марганец және т.б.) көпшілігінің рудалары іс жүзінде жоқ. Кейбір елдерде бастапқы энергия ресурстары проблемасы шиеленіскен. Бұл – ресурстардның жалпы тұтынылуы олардың ұлттық көлемдегі өндірілуінен Данияда, Швейцарияда және Финляндияда 10 есе дерлік, Италия мен Швецияда 5 есе, Францияда 2 есе асып түсті. Тұтас алғанда Батыс Еуропаның минерал шикізатпен қаматамасыз етілуі Солтүстік Америкадан анағұрлым нашар, осы себепті оның импортына тәуелділігі күшейе түсуде.

Батыс Еуропа елдері тұщы су ресурстары мен біршама жақсы қамтамасыз етілген, дегенмен оның аймақтары бойынша бөлінуі әсте біркелкі емес: аймақтың солтүстік және батыс өңірлерінің қаматамасыз етілуі жақсы. Ірі-ірі өзен артериялары – Дунай, Рейн, Луара, Тахо және т.б. Скандинавияда, Альпіде. Пиренейде кебір тау өзендерінде гидроэнерго ресурстар мол. Мысалы, Норвегияда бүкіл электр энергиясының төрттен үшін су электр станциялары береді.

Аймақтың топырақ қабаты әр алуан, тұтас алғанда әбден құнарлы. Табиғи құнарлық онша көп емес және баяғыдан бері өңделген, өнімді мол береді. Батыс Еуропаның аумағында табиғи ландшафттар іс жүзінде жоқ, олар мәдени (антропогендік) ландшафттармен алмастырылған. Бір кездерде аймақты түгелдей дерлік алып жатқан ормандар бұл күндері көп кесіліп сиреген, сондықтан елдердің көпшілігінде олардың аумақтарынан 30 пайыздан аспайды. Жалпақ жапырақты ормандар, Скандинавияда қалқан жапырақты және аралас ормандар көп.

Испания, Италия, Франция, Грекия, Швейцария және басқа елдерде рекреациялық ресурстар мол. Бұларда ортағасырлық қабілетін сақтап қалған ежелгі қалалар бірталай. Олардың көбі туристік проспектілерге қосылған және бүкіл дүние жүзінен турситер көп келеді.

2.Батыс Еуропа – дүние жүзінің екінші (АҚШ – тан кейінгі) экономикалық аймағы. Ол Батыс әлемі елдері өнеркәсіп өнімінің үштен біріне жуығын береді. Оның дүниежүзілік саудадағы рөлі бұдан да зор: дүниежүзілік нарықтық сыртқы тауар айналымының шамамен 40 пайызы осы аймаққа келеді. Батыс Еуропа – маңызды қаржы орталығы. Лондон мен Цюрих – оның қаржы астаналары. Алайда 70 – ші жылдардың екінші жартысынан Батыс Еуропа экономикалық даму қарқыны жөнінен Жапония мен АҚШ – тан қала бастады. Оның кейіндеп қалуы ең алдымен ғылым көп қолданылатын салаларда (микроэлектроникада, биотехнологияда және т.б.) байқалады. Аймақ елдері өз экономикасын қайта құру қажеттілігіне кезікті.

Батыс Еуропаның шаруашылық бейнесі ең алдымен өнеркәсіптің дамуымен анықталады. Батыс Еуропа елдерінің энергетикалық шаруашылығы өз ресурстарына ( Солтүстік теңіз қайраңының мұнай мен газы, Нидерланды газы, ГФР мен Ұлыбританияның көмірі және т.б.), сондай –ақ импорттық ресурстарға негізделеді. Солтүстік және Оңтүстік Еуропа елдерінде гидроресурстардың маңызды мәні бар. Исландияда энергияның басты негізі – жер бетіне шығатын геотермаалдық су. Аймақ атом энергетикасын дамыту жөнінде (АЭС – тердің салынуына қарсы шығушылар қозғалысына қарамастан) дүние жүзінде алда келеді.

Ұқсатушы өнеркәсіптің қазіргі заманғы құрылымында өндіріс құрал – жабдықтарын өндіру шешуші рөл атқарады, мұның өзі конструкциялық материалдар шығаратын салаларға негізделген.

Аймақ елдерінің қара металлургиясы ұзақ дағдарысты басынан кешірсе де, болат қорытып шығару көлемі жөнінен дүние жүзінде бірінші орын алады. Соғыстан кейінгі жылдары оның орналасуы теңізге қарай едәуір жылжыды (Францияда Дюнкерк, Италияда, Таранто, ГФР – де Бремен және т.б.), өйткені темір рудасының импортын бағдар ететін болды. ГФР – дегі Рур, Франциядағы Лотарингия секілді байырғы металлургия аудандары да бұрынғысынша маңызды болып отыр.

Бірталайдан бері Африка мен Азия елдерінен тасылатын руда жентектерін пайдаланып келе жатқан түсті металлургиямен салыстырғанда неғұрлым баяу өзгеруде.

Батыс Еуропаның индустриялық «келбеті» көбіне машина жасау саласымен анықталады; онда қарапайым металл бұйымдардан бастап ұшақтарға дейінгінің бәрі жасалады. Бұл саланың үлесіне (АҚШ – тағы сияқты) жұмыс істейтіндердің үштен бірі және өнеркәсіп өнімі құнының үштен бірі келеді.Батыс Еуропа – машиналар мен жабдықтарды, ең алдымен станоктарды, ұста –пресс жабдығын, оптиканы дүние жүзінде ең көп өндіреді және экспортқа шығарады. Электротехникалық және радиотехникалық өнеркәсіптің, көлік машиналарын жасаудың, әсіресе автомобиль жасаудың маңызы зор.