Бірінші дүниежүзілік соғыс

ХІХ ғасыр соңы мен ХХ ғасыр басындағы халықаралық жағдай өте шиеленісті әрі күрделі болды.Бұл кезеңде елдер арасындағы экономикалық даму әрекетілігімен ерекшелінді. 50 жыл ішінде халық саны 1,3 мың, 1,7 мыңға өсті. Индустриялды даму өндіріс көлемі 5 есе, дүниежүзілік сауда көлемі4 есе өсті. әсіресе транспорт пен байланыс арта түсті. әлемдік өркениет өз дамуында биік дәрежеден көрінді. Солтүстік Атлантика регионы халқы рухани және материалдың даму жақынан озық тұрды. Халықаралыққатынастардың даму халықтар арасында мұқтаждықпен және мет-дың ресурстардыпайдалану арта түсті. Европа державалары, АҚШ, Жапония, индустриялды даму биігінде көтеріліп дүниедегі дамудағы шешуші роліне ие бола бастады. Дамыған мемелекеттер әлсіз мемлекеттерге ықпалы арта түсті.

1879 жылы Германияда Африка АҚШ арасында құпия келісім болды. 1882жыл үштік келісім Германия Италия, 1891 жыл Франция орыс келісімі 1904 Франция Ұлыбритания, 1899 жыл Ресей инциативасымен 26 ел қатысқан Гаага конференциясы болып халықаралық шиеленістерді бейбіт шешу мәселесі қаралды. 1881-1900 жылдары 111 халықаралық шиеленіс бейбіт жолмен шешіледі. 20 жыл ішінде Европа мемелекетінде әскер саны 25 пайызға , әскери шығын 2 есе өсті. 1899 жылдары Гааго конверенциясы соғыс жағдайында химия қаруларын пайдаланбау, жаралыларға гуманның көмек, қолға түскен солдаттарға зәбір берму мәселелері және соғыс шығындарын азайту мәселесі қаралады.

1907 жыл АҚШ интицивасымен 44 мемлекет басшылары қатысқан конфернеция болып өтті. Бұл конференция Вена конференциясынан кейінгі жаңа дәуірдегі ең ірі конференция болды.Халықтық құқықтың нормаларын қарастырылды.

28 маусым Сараевода серб Таврило Принцип Эрц герцорг Франция фердинандты атып өлтірді. Австрия – Венгрия, Германия үкіметтері бұл қастандықты тиімді пайдалану жолдарын іздестірді. Германия Россия мен францияның әлсіздігін пайдаланып тұтқиылдан шабуыл дасау жоспарын жасады. Петербургқа келген францияпрезиденті Пуанкаре Россияға, Сербияға көмек беруіне кеңес берді. Англия Австрия- Германия одағына соққы беріп әлемдік аренадан ығыстыру жолдарын қойған талабы оның тәуелсіздігін жою болатын. 28 июль Австрия – Венгрия әскерлері Сербияға басып кірді. Россия мобилизация жариялады, Германия оны тоқтатуды тавлап етті, Россия оны тыңдамады 1 августа Германия Россияға соғыс жариялады. Бельгия территориясы арқылы францияға шабуыл жасады. Бельгияны жақтап Ұлыбританияның Германияға соғыс жариялады. Европа державиясымен бірге бұл соғысқа олардың доминондары мен отарлары да қтысты, санти августа дүниежүзілік соғыс басталды.

Соғыстың себебі Европалық ұлы державалардың дүние үстемдікке ұмтылуы болды. Империалистік державалар әрқайсысы өзіне көлемді ықпал ету аймағын алуға тырысты. Ақш І – ші дүниежүзілік соғыс жылдарында экономикалық, финанс, саяси, әскери жағыфнан жетіліп дами түсті. Осы табыстар оны капиталистік дүниеде гегомондыққа итермеледі. Германия мен Түркияның отарларын иемденуді ойлады. Бұл территрияларда Ұлттар лигасы бақылауына беруді ойластырды. Ақш ұсынысы теңізде еркін жүзі, сауда еркіндігі, колониялар мәселесн еркін реттеі. Англия, Жапоня, Франция ықпалын колонияларды басқаруын шектеуді қарастырды. Екінші жағынан АҚШ Германияны Кеңес мемлекетіне қарап күш ретінде пайдалануды жоспарлады. Сонымен бірге Франция мен Англияға тепе – теңдікті сақтауға пайдаланылатын болды. Антанта мемлекеттері АҚШ – тың бұл әрекетін болдырмауға күш саолды, Ұлттар лигасын құруды кешуілдетті және АҚШ ықпалының күшеюінен қатты қауіптенді. Франция Германияны майда мемлекеттерге бөлшектеуді, Германия мен Түркия колонияларын алуды Европада Германия есебінен өз территориясын ұлғайтуды жоспарлады. Бұл деген Европада Франция гегамондығын орнату деген пиғыл еді. Ұлыбритания бұл кезде Африкадағы неміс отарларын өзне қаратып үлгерген еді.Германия Англияның ереуіл қарсыласына айналу дәрежесінен айырылған болатын. Италия мемлекеттері Балканда австрия- Венгрия империясына қарасты біраз жерлерді иемденіп үлгерген болатын. Жапония Шань Дунь түбегін Тынық мұхиттағы Герман отарларын алуды талап етті. Ірі державалардың бұл гегамондық әрекеттері кіші мемлекеттердің саясатына мүлде қайшы болатын. Париж конференциясының мақсаты жеңілген Германиямен бейбіт келісім жасау болатын.