ҰлыОктябрьсоциалистікреволюциясыҚытайғаерекшекүштіжәнетереңөсерегпі.ОктябрьреволюциясыҚытайдақуаттыхалыққозғалысьнтуғьзды,оныңөзіақыр-аяғындабұлүлыслдітолықөзгсртугеөксліпсоқты.
«Орыстароктябрьреволюциясынжасап,социализмніңдүниежүзіндетүңғышелінорнатса,-дспжаздыМаоЦзэ-дун.-Идеологиясаласындажүмысістепжүргенқытайлар сонда, тексондағанамулдсжаңадәурснсүрсбастады.Қытайлықтармарксизмніц- ленинизмніцбарлықжсрдеқолданылатынжалпығабірдейшындықтытапты,оныңнәтижесіндсҚытайдыңбейнесіозгерді,»
ҰлыОктябрьсоциалистікрсволюциясынынидсяларынөзінеқабылдап,олардыісжүзінежеңімпаздықасыругаҚытайозініңбүкілтарихидамуыарқылыәзірлснгенболатын.
Қытай20-жылдардыңбасында,бүрынғысынша,арттақалғанжартылайотарелболды.Қытайимпсриалистікдержавалардың»ықпалетусфсраларына»бөлінді.Қытайдыңхалықшаруашыяығыныңқайнарбүлақтысалаларыөнеркосіптіцмаңьізды-мацыздысалалары,траиспорт,финанс,сыртқысауда-шетелдіккапиталистердіңқолындаболды.БылайыншаҚыгайбіртүтасмсмлскетболыптабылды,алшынынайтқанда.саясиболшсктсрінгснслболатын.Қытайдьщкейбірпровинцияларынмилитарист-фсодалдарбасқарды,олардьщмсншіктіосксрлеріболды,бір-біріменсоғысты,орталық»пекиндік»үкіметксмүлдстәуслсізбонды.Белгілібіримпериалистікдержаваныңкуыршақпровинциясыболыптабылатыносындайәрбірмилитаристіңсыртынанәлгідержавақамқорлықстіпотырды.
Қытайдьщүлттықөнеркәсібінашардамыды,Қытайдыңжүмысшытабысанжағынанкөпболмайды.Жүмысшылардың^хәлітымауыпболды.Жүмыскүні18сағатқадсйінсозылды.ЖүмысшылармүлдеболмашыақыалдыжәнемүлдсқұқысызболдыҚожайындарпемесебақылаушыларолардыүрып–соқтытіптіөлтіріптежіберді. Әйелдерменбалалареңбегікеңқолданылды.
Қытайхалқыныңбасымкөпшілігішаруаларболды.Деревнядажартылайфеодалдыққарым-қатынастарүстемдікетті.Өңдеугежарайтынжсрдіцбәрідерлікіріфеодал-милитаристердіңжөнспомсщиктсрдіңменшігіболыптабылды.Шаруаларжердіпомещиктенарсндағаалып,оғанонімкің50-днастампроцентінбсріпотырды.Қытайдыңауылшаруашылығыотеарттақалды.Дсревнядаауқаттытоптар(кулактарменөсімқорлар)өлдеқашаннанберіболсада,шаруаларжантуршіктіргенқайыршылықхалдетүпдыЕлдеоқтын-оқтынашаршылықболыптүрды,олармиллиондағанадамдардықырыпотырды.
Елдемилитарист—феодалдар,помсщиктер,бюрократ-чиновниктержәне компрадорлық буржуазияүстсмжағдайдаболды.
Біріншідүниежүзіліксоғысжылдарында,әсіресесоғыстанкейінгіжылдарда,үлттықбуржуазиябіразөсті.Олслдеүстемдікстіптүрғанфеодалдық-компрадорлықэлементтергеқарсыболды,бірақолармендойектікүрссксқабілсттіболмады.
ОктябрьреволюциясыпыңықпалымснҚытайдажүмысшыларды,шаруалардыжәнеқалалықүсақбуржуазиябүқарасынқамтығанқалыңхалыққозғалысытуды.
«4майқозғалысы»жәнекоммунистікпартияныңқүрылуы.
1919жылымай-июньайларындаҚытайдаантиимпсриалистікқыркөрсстулсрболды.4майдаПекинніңстуденттерГсрманияныңШаньдунтүбсгіндебүрынғы»арендага»алғантерриторияларынЖапонияғабсрутуралыПарижбітімконференциясыныңшешімінеқарсынаразылықбілдіріпкөшегешықты.Үкімстәсксрлсрідемонстранттарғаоқжаудырды.
Пекиндестудснттсрдсмонстрациясынатқылаухалықтықаттыызаландырды.Тяньцзинде,Шанхайда,Нанкиндежәнекөптегенбасқадақалалардасаясисрсуілдермснкөшсдемонстрацияларыболды.БүкілслдсЖапонтоварларынабойкотжариялаубасталады.
ХалықтыңқысымымснПарижбітімконфсрснциясындағыҚытайделегациясыВерсальбітімінеқолқоюданбастартты.
«4майқозалысы»Қытайдабіріншідүнисжүзіліксоғыстанкейінгіеңбіріріоқиғаболды.ОныңозіҚытайпролетариатыныңсаясибелсснділігінкүшейтіп,оныұлт-азаттықкүресініңавангардыетті.
Стачкаларсаныжылданжылгаөсті,Олардыңкөпшілігісаясисипаталды.БританимпериализмініңҚытайдағымызғымасқамалы—Гонконгтағы—теңізшілермснпортжүмысшыларыныңстачкасыерскшеқажырлылығыменкөзгетүсті.Бүлстачка1922жылыянваръдабасталып,55күнгесозылды.Гонконгган100мыңнанастамжүмысшыкетіпқалды.Ақыраяғындакемеқүрлысыиелеріжумыстастағандарғажалақыныарттыруғамөжбурболды.ГонконгжүмысшыларыныңжеңісібүкілҚытайпролетариатынжігерлсндіріп,стачкалыққозғалыстыонанөріөрлстетүсугессбепболды.
өткенкездеҚытайдаешбіржүмысшыүйымдарыболғанемсссді.»4майқозғалысының'»нәтижесіндеелдежүмысшылардыцтүңгышкәсіподақтарыжәнемаркстікүйірмслермснтоптарпайдаболды,»Коммунистікманифест»,В.И.Лениннің»Мемлекетжәнереволюция»дегснкітабыжэнемарксизм—лснинизмнегізінсалушылардыңбаскадаціығармаларықытайтілінсаударылды.Маркстік—леииндікүлыидеяларалдыңғықатарлыҚытайинтсллигенциясыарасындаксңтарады,иңтеллигенцияолардыхалыққажеткізді
1920жылыЧаншақаласындажасхалықмүғалімі,іріәдсбиетші,шаруаныңбаласыМаоЦзе-дункоммунистікүйірмеқүрды.АқырындаосыүйірмсденҚытайдьщкоммунистікқозгалысьшыңкорнсктіталайқайратксрлерішықты..
1921жылыиюльдеІПанхайдакоммунистікүйірмслерментоптарделегатгарыныцжариясмсссьезіболды.БүлсъездҚытайдыцКоммунистікпартиясын/ҚКП/қүрутуралықаулықабылдады,өзсліндспролстариатдиктатурасынорнатудыҚытайжүмысшытабыныңтүпкімақсатыдептаныды.ҚКПөзініңскіншісьезіпдс/1922жылымайда/Қытайдафеодал-милитаристермсншетелдікимпериалистсрдіңүстемдігін қүлатуды,нағыздемократиялықрсспубликақүруды,жүмысшылармсншаруапардыңтүрмысжағдайынжақсартудыозініңтаяудағыміндеттсріетіпалғақойды.
ҚКПозомірініңалғашқыжылдарындасанжағынаназболды,Бірақолсенімдітуражолмснжуріп,өзініңбүқарамекбайланысынбарғансайынөрістстеберді.
ҚКП-ныңбасшьшығыменкоммунистікжастарқозғалысыөрістеді.1922жылымайдаКантонда/Гуанчжоуда/косіподақтардьщбүкілқытайлықбіріншісъезіболды.Съсзд Қытайдьщжүмысшытабынссгізсағаттықжүмыскүніүшінкүрескешақырды
Дамығанкапиталистікеддергеқарағанда,Қытайдаүйымдасқанжұмысшықозғалысынанкейінірекпайдаболды.БірақҚытайжүмысшықозғалысыныңасазорартықшылығы-жұмысшытабыныңжіккебөлінуіжәнеоныңарасындасоциал—демократиялықидеологияныңтарамауысияктықүбылыстарболғанжоқ.
Қытайжүмысшықозғалысыбастан-ақмарстік-лениндікидеологияныңтуыастында,коммунистікпартияныңтікслейбасшылығымсндамыды.
Ұлттық буржуазияшыл халық бұқарасыменодақтасужағына оралуы.
1917жылдыңкүзінсн бастапКантондаСуньЯт-сенніңреспубликалық үкіметіөмір сүрді. БүлукіметтіңтірегіСуньЯт-сснніңбіріншідүниежүзілік соғыстан бүрын қүрған Гоминдан партиясы-Қытайдың ұсақжәнеортабуржуазиясыныңпартиясы—болды,ГоминданҚытайдыңсаясижағынанбіріктіріп,үлттыазатетумақсатынкөздеді.БірақолкездеГоминдантомағатүйықжәнсбүқараданқолүзгенүйымболатын,СуньЯт-сснніңөзіхалықпенодақтасудыңмаңызынүзақуақытбойыжстебағаламайкелді. Олбірмилитаристергеқарсытұруүшінекіншімилитаристерменуақытшакслісімдержасады.Осыныңсалдарынанелдіңоңтүстігіндегіреспубликалықүкіметтіңжағдайытүрақтыболмады.Милитаристербұлүкіметтіталайретқүлатты.СуньЯт-сендіКантоннанқашуғамәжбүретті.Бірақолөзүкімстінәрдайымжаңаданқалпынакелтіріпжүрді.
ҰлыОктябрьсоциалистікреволюциясыСуньЯт-сенгеүлкенәсерстті.СуньЯтсен Октябрьреволюциясынқаттықүттықтап,оны»адамзаттыңұлысенім»депатады.ОлРоссияны.Қытай»өзініцүстазы/»депқарауғатиісдсгендіталайрстайтты,жаздыда.СуньЯтсенОктябрь.революциясыныңкөсеміВ.И.Лениндітерең ескетүсіріп, оны қаттықұрметтеді
ОктябрьреволюциясыныңжәнеҚыгайдыңөзіндегібүқаралыққозғалыстыңөрлеуықпалымснСуньЯт-сснөзібастағанҚытайбуржуазиясыдсмократиясыныңхалық бұқарасыментығызодақтасуықажет екендегенқорытындығакелді.СуньЯт-сенозінің1907жылы-ақүсынғанхалықтықүшпринципінжаңашабайымдады. «Үлтшылдық» дегенішетелимпериазмінеқарсыҚытайдыңүлттықтөуелсіздігі жолындағы бітіспсскүресі;»демократизм»дегеніҚытайдадемократиялықрсспублика құрукүресі;»халык,игілігі»дегенішаруаларғажсрболіпберужәнеірікапиталдытсжсумағынасындаболды.
СуньЯт-сенніңжәнеоныбасқарғангоминданпартиясыныңхалықбүқарасымен одақтасуғабеталуыҚытайдажүмысшытабыны,шаруалардыңжәнеүлттықбуржуазияныңбіртұтасантиимпериалистікмайданынқүруғамүмкіндікжасады.ҚКП-ның1923жылыиюньдсболған111съезіндеСуньЯт-сенніңхалықтықүшпринципінсгізіндекоммунистікпартияныңдербестілігінжәнсменшіктіпартияаппаратынсақтайотырып,коммунистердіңгоминдангакіруінжақтапсөзсөйленген-ді.
СуньЯт-сенкоммунистердіңбүлпісшімінқүтықтап,оларменынтымақтасуғаозір екснінбілдірді.
ҰлыОктябрьсоциалистікреволюциясыҚытайғаерекшекүштіжәнетереңөсерегпі.ОктябрьреволюциясыҚытайдақуаттыхалыққозғалысьнтуғьзды,оныңөзіақыр-аяғындабұлүлыслдітолықөзгсртугеөксліпсоқты.
«Орыстароктябрьреволюциясынжасап,социализмніңдүниежүзіндетүңғышелінорнатса,-дспжаздыМаоЦзэ-дун.-Идеологиясаласындажүмысістепжүргенқытайлар сонда,тексондағанамулдсжаңадәурснсүрсбастады.Қытайлықтармарксизмніц-ленинизмніцбарлықжсрдеқолданылатынжалпығабірдейшындықтытапты,оныңнәтижесіндсҚытайдыңбейнесіозгерді,»
ҰлыОктябрьсоциалистікрсволюциясынынидсяларынөзінеқабылдап,олардыісжүзінежеңімпаздықасыругаҚытайозініңбүкілтарихидамуыарқылыәзірлснгенболатын.
Қытай20-жылдардыңбасында,бүрынғысынша,арттақалғанжартылайотарелболды.Қытайимпсриалистікдержавалардың»ықпалетусфсраларына»бөлінді.Қытайдыңхалықшаруашыяығыныңқайнарбүлақтысалаларыөнеркосіптіцмаңьізды-мацыздысалалары,траиспорт,финанс,сыртқысауда-шетелдіккапиталистердіңқолындаболды.БылайыншаҚыгайбіртүтасмсмлскетболыптабылды,алшынынайтқанда.саясиболшсктсрінгснслболатын.Қытайдьщкейбірпровинцияларынмилитарист-фсодалдарбасқарды,олардьщмсншіктіосксрлеріболды,бір-біріменсоғысты,орталық»пекиндік»үкіметксмүлдстәуслсізбонды.Белгілібіримпериалистікдержаваныңкуыршақпровинциясыболыптабылатыносындайәрбірмилитаристіңсыртынанәлгідержавақамқорлықстіпотырды.
Қытайдьщүлттықөнеркәсібінашардамыды,Қытайдыңжүмысшытабысанжағынанкөпболмайды.Жүмысшылардың^хәлітымауыпболды.Жүмыскүні18сағатқадсйінсозылды.ЖүмысшылармүлдеболмашыақыалдыжәнемүлдсқұқысызболдыҚожайындарпемесебақылаушыларолардыүрып–соқтытіптіөлтіріптежіберді.Әйелдерменбалалар еңбегікеңқолданылды.
Қытайхалқыныңбасымкөпшілігішаруаларболды.Деревнядажартылайфеодалдыққарым-қатынастарүстемдікетті.Өңдеугежарайтынжсрдіцбәрідерлікіріфеодал-милитаристердіңжөнспомсщиктсрдіңменшігіболыптабылды.Шаруаларжердіпомещиктенарсндағаалып,оғанонімкің50-днастампроцентінбсріпотырды.Қытайдыңауылшаруашылығыотеарттақалды.Дсревнядаауқаттытоптар(кулактарменөсімқорлар)өлдеқашаннанберіболсада,шаруаларжантуршіктіргенқайыршылықхалдетүпдыЕлдеоқтын-оқтынашаршылықболыптүрды,олармиллиондағанадамдардықырыпотырды.
Елдемилитарист—феодалдар,помсщиктер,бюрократ-чиновниктержәне компрадорлық буржуазия үстемжағдайдаболады.
Біріншідүниежүзіліксоғысжылдарында,әсіресесоғыстанкейінгіжылдарда,үлттықбуржуазиябіразөсті.Олслдеүстемдікстіптүрғанфеодалдық-компрадорлықэлементтергеқарсыболды,бірақолармендойектікүрссксқабілсттіболмады.
ОктябрьреволюциясыпыңықпалымснҚытайдажүмысшыларды,шаруалардыжәнеқалалықүсақбуржуазиябүқарасынқамтығанқалыңхалыққозғалысытуды.
«4майқозғалысы»жәнекоммунистікпартияныңқүрылуы.
1919жылымай-июньайларындаҚытайдаантиимпсриалистікқыркөрсстулсрболды.4майдаПекинніңстуденттерГсрманияныңШаньдунтүбсгіндебүрынғы»арендага»алғантерриторияларынЖапонияғабсрутуралыПарижбітімконференциясыныңшешімінеқарсынаразылықбілдіріпкөшегешықты.Үкімстәсксрлсрідемонстранттарғаоқжаудырды.
Пекиндестудснттсрдсмонстрациясынатқылаухалықтықаттыызаландырды.Тяньцзинде,Шанхайда,Нанкиндежәнекөптегенбасқадақалалардасаясисрсуілдермснкөшсдемонстрацияларыболды.БүкілслдсЖапонтоварларынабойкотжариялаубасталады.
ХалықтыңқысымымснПарижбітімконфсрснциясындағыҚытайделегациясыВерсальбітімінеқолқоюданбастартты.
«4майқозалысы»Қытайдабіріншідүнисжүзіліксоғыстанкейінгіеңбіріріоқиғаболды.ОныңозіҚытайпролетариатыныңсаясибелсснділігінкүшейтіп,оныұлт-азаттықкүресініңавангардыетті.
Стачкаларсаныжылданжылгаөсті,Олардыңкөпшілігісаясисипаталды.БританимпериализмініңҚытайдағымызғымасқамалы—Гонконгтағы—теңізшілермснпортжүмысшыларыныңстачкасыерскшеқажырлылығыменкөзгетүсті.Бүлстачка1922жылыянваръдабасталып,55күнгесозылды.Гонконгган100мыңнанастамжүмысшыкетіпқалды.Ақыраяғындакемеқүрлысыиелеріжумыстастағандарғажалақыныарттыруғамөжбурболды.ГонконгжүмысшыларыныңжеңісібүкілҚытайпролетариатынжігерлсндіріп,стачкалыққозғалыстыонанөріөрлстетүсугессбепболды.
өткенкездеҚытайдаешбіржүмысшыүйымдарыболғанемсссді.»4майқозғалысының'»нәтижесіндеелдежүмысшылардыцтүңгышкәсіподақтарыжәнемаркстікүйірмслермснтоптарпайдаболды,»Коммунистікманифест»,В.И.Лениннің»Мемлекетжәнереволюция»дегснкітабыжэнемарксизм—лснинизмнегізінсалушылардыңбаскадаціығармаларықытайтілінсаударылды.Маркстік—леииндікүлыидеяларалдыңғықатарлыҚытайинтсллигенциясыарасындаксңтарады,иңтеллигенцияолардыхалыққажеткізді
1920жылыЧаншақаласындажасхалықмүғалімі,іріәдсбиетші,шаруаныңбаласыМаоЦзе-дункоммунистікүйірмеқүрды.АқырындаосыүйірмсденҚытайдьщкоммунистікқозгалысьшыңкорнсктіталайқайратксрлерішықты..
1921жылыиюльдеІПанхайдакоммунистікүйірмслерментоптарделегатгарыныцжариясмсссьезіболды.БүлсъездҚытайдыцКоммунистікпартиясын/ҚКП/қүрутуралықаулықабылдады,өзсліндспролстариатдиктатурасынорнатудыҚытайжүмысшытабыныңтүпкімақсатыдептаныды.ҚКПөзініңскіншісьезіпдс/1922жылымайда/Қытайдафеодал-милитаристермсншетслдікимпериалистсрдіңүстемдігінқүлатуды,нағыздемократиялықрсспубликақүруды,жүмысшылармсншаруапардыңтүрмысжағдайынжақсартудыозініңтаяудағыміндеттсріетіпалғақойды.
ҚКПозомірініңалғашқыжылдарындасанжағынаназболды,Бірақолсенімдітуражолмснжуріп,өзініңбүқарамекбайланысынбарғансайынөрістстеберді.
ҚКП-ныңбасшьшығыменкоммунистікжастарқозғалысыөрістеді.1922жылымайдаКантонда/Гуанчжоуда/косіподақтардьщбүкілқытайлықбіріншісъезіболды.СъсздҚытайдьщжүмысшытабынссгізсағаттықжүмыскүніүшінкүрескешақырды
Дамығанкапиталистікеддергеқарағанда,Қытайдаүйымдасқанжұмысшықозғалысынанкейінірекпайдаболды.БірақҚытайжүмысшықозғалысыныңасазорартықшылығы-жұмысшытабыныңжіккебөлінуіжәнеоныңарасындасоциал—демократиялықидеологияныңтарамауысияктықүбылыстарболғанжоқ.
Қытайжүмысшықозғалысыбастан-ақмарстік-лениндікидеологияныңтуыастында,коммунистікпартияныңтікслейбасшылығымсндамыды.
¥лттықбуржуазшшыңхалыкбүқарасыменодақтасужағына
бүрылуы.
1917жылдыңкүзінснбастапКантондаСуньЯт-сенніңреспубликалықүкіметіөмірсүрді.БүлукіметтіңтірегіСуньЯт-сснніңбіріншідүниежүзіліксоғыстанбүрынқүрғанГоминданпартиясы-Қытайдъіңүсақжәнеортабуржуазиясыныңпартиясы—болды,ГоминданҚытайдың саясижағынанбіріктіріп,үлттыазатетумақсатынкөздеді.БірақолкездеГоминдантомағатүйықжәнсбүқараданқолүзгенүйымболатын,СуньЯт-сснніңөзіхалықпенодақтасудыңмаңызынүзақуақытбойыжстебағаламайкелді.Олбірмилитаристергеқарсытұруүшінекіншімилитаристерменуақытшакслісімдержасады.Осыныңсалдарынанелдіңоңтүстігіндегіреспубликалықүкіметтіңжағдайытүрақтыболмады.Милитаристербұлүкімсттіталайрстқүлатты.СуньЯт-сендіКантоннанқашуғамэжбүретгі.Бірақолөзүкімстінәрдайымжаңаданқалпынакелтіріпжүрді.
ҰлыОктябрьсоциалистікреволюциясыСуньЯт-сенгеүлкенәсерстті.СуньЯтсен Октябрьреволюциясынқаттықүттықтап,оны»адамзаттыңұлысенім»депатады.ОлРоссияны.Қытай»өзініцүстазы/»депқарауғатиісдсгендіталайрстайтты,жаздыда.СуньЯтсенОктябрь.революциясыныңкөсеміВ.И.Лениндітсрсңсскетүсіріп,онықаттықұрметтеді
ОктябрьреволюциясыныңжәнеҚыгайдыңөзіндегібүқаралыққозғалыстыңөрлеуықпалымснСуньЯт-сснөзібастағанҚытайбуржуазиясыдсмократиясыныңхалықбүқарасыментығызодақтасуықажстсксндсгснқорытындығакелді.СуньЯт-сенозінің1907жылы-ақүсынғанхалықтықүшпринципінжаңашабайымдады.»Үлтшылдық»дегенішетелимпериазмінеқарсыҚытайдыңүлттықтөуелсіздігіжолындағыбітіспсскүресі;»демократизм»дегеніҚытайдадемократиялықрсспубликақұрукүресі;»халык,игілігі»дегенішаруаларғажсрболіпберужәнеірікапиталдытсжсумағынасындаболды.
СуньЯт-сенніңжәнеоныбасқарғангоминданпартиясыныңхалықбұқарасымен одақтасуғабеталуыҚытайдажүмысшытабыны,шаруалардыңжәнеүлттықбуржуазияныңбіртұтасантиимпериалистікмайданынқүруғамүмкіндікжасады.ҚКП-ның1923жылыиюньдсболған111съезіндеСуньЯт-сенніңхалықтықүшпринципінсгізіндекоммунистікпартияныңдербестілігінжәнсменшіктіпартияаппаратынсақтайотырып,коммунистердіңгоминдангакіруінжақтапсөзсөйленген-ді.
СуньЯт-сенкоммунистердіңбүлпісшімінқүтықтап,оларменынтымақтасуға әзірекенінбілдірді.
Қытайдаөрісалғанхалықтықұлырсволюцияөзініңсипатыжағынанбуржуазиялық-демократиялықреволюцияболды.Бірақоныңбаскаслдердсгібуржуазиильіқ-демократиялықреволюцияларданбірқатарерскшеліктеріболды.
Қытайреволюциясыеңалдымснантиимпериалистікжоиеантифеодалдықрсволюцияболды.Оныңбастықозгаушыкүштеріпролетариатпсншаруаларболды.Антиимпериалистіккүрескеұлттықбуржуазиядақатысты.Бірақолқанаушытапболғандықтантолқымалыпозицияболып,мезгіл-мезгілконтрреволюциялагерінеаусыпкетіпжүрді.
Пролстариатрсволюцияныңжетскшісіболды.ДәлсондықтандаҚытайреволюциясыдемократиялықжаңареволюцияның,яғнибуржуазиясмес,пролстариатбасқарғанжаңатиптібуржуазиялық-демократиялықрсволюцияүлгісіболыптабылады.
Қытайдағыхалықреволюциясыұзаққасозылғанрсволюциялықазаматсоғыстарыныңформасыналды.Ол25жылғасозыльш,өздамуындаауыржолданөтгі.Олөрлеукездсріндекөрді.Революцияныңәрбіркезеңіндетапкүштерініңорналасужағдайыозгеріпотырады.
Қытайреволюциясыныңболек-дараемес,қайта,СоветОдағынатірекжасайотырьш, дамуы оныңмаңыздыерскшелігіболыптабылады.
1924-1927жылдарыболғанреволюциялықбіріншіазаматсоғысы революцияның бастапқыксзеңібольштабылады.
Антиимпериалистікбіртұтасмайданныңқүрылуы.
1924жылыянварьдаКантопдаГоминданның,біріншісье—зіболды.Осысьездегоминданқайтаұйымдастырылды.Оіаикоммунистерқабылданды.ГоминданныңсьездідсайлағанОрталык,АтқаруКомитстініңқұрамынакоммунистікпартияныцкөрнсктіқайраткерлері,соныңішіндсМаоЦзе-дундскірді,СъездқабылдағанманифесттсСуньЯт-сенніңСССР-мснодақтасу,жұмысшыжөнешаруақозғалысынасүйснусияқтысаясижаңаүшнүсқауыкөрсетілді.Қайтаүйымдастырылғангоминданжүмысшытабы,шаруалар,қалалықүсақбуржуазияжәнеүлттықбуржуазияблогыныңүлтгық-революцияшылпартиясынаайналды.БірақгоминдандаЧанКай-шибастағаноңшылқанатболды,олкоммунистерменынтымақтасуғақарсышықты.
АнтиимпериалистікбіртұтасмайданныңқүрылуыҚытайхалқыныңшстелдікимпериалистерменфеодалдық-компрадорлықрсакцияғақарсыреволюцияшылсоғысын ұйымдастыруғақажеттіалғышартжасады,СуньЯт-еенүкімстінің билігіжүргснГуандунпровинциясыҚытайреволюциясыныңкүшжинайтынбазасыболды.КоммунистерреволюциясыныңқарулыкүштеріүйытқысынжасаудаСуньЯт-сенгекомектесті.КантонғажақынВампу/Хуанпу/аралындаәскеримектсп ашылды.БүлмектептесаясижүмыстыкоммунистікпартияныңкорнектіқайраткеріЧжоуЭнь-лайбасқарды,Мектепрсволюцияшылармияныңжүздегснофицсрлерін озірлепшығарды.1925жылыКантонүкіметіқүрганәскерибөлімдсрбіртүтас»Үлттықрсволюцияшылармия»/ҮРА/болыпқайтаүйымдастырылды.ҮРА-ныңболімдеріменқүрамаларындасоғыскомиссарларыменсаясиоргандарболды.Армиядасаясижүмыстыкөбінесекоммунистержүргізді.
РсакциякүштсріСуньЯт-сенніңүлтреволюцияшылүкіметінқүртуғаәрекетжасады. 1924жылы октябрьдеКантондакомпрадорлықбуржуазияныңкоитррсволюцияшыл бүлігідепатады.Гонконгтағыагылшыпокімсторгандарыбүлікшілергскару-жарақтарбсрді.БірақВампудсгіәсксримсктептінкурсантгарымснжұмысшыларбүлікшілсрдіцтасқталқаныншығарды.ОсыданксйінСуньЯтсенукіметініңбилігікүшсйіп,ыкпалыбүрынгыдапдагөріартты.
СовстОдагыКыгайхалқыныңазатгык.жолындағыкүрссінеморальдік,саясиүлкснкөмеккөрсетіп,онықолдады.1924жылыСССР-діңжәнеҚытайдың(орталық/пскиндік/үкіметіарасындадиломатиялыққарым-қатынасгарорнату’гуралыкелісімжасалынды.БұлҚытайдыңжаңагарихындатсңираволыбіріншікелісімболды.БулкелісіморьісцаризмініңҚытайдымөжбүрстіпжасаганкіріптарлықкслісімдсрніңбәрінжойды,СоветхалқыимпериалистікдсржавалардыцКытайдағызорлық-зомбылықтарынақарсыбатылнаразылықбілдірді.СССР-де»Қытайданқолыңдытарт»аггықоғамқүрылды.БүлқоғамҚытайдықоргауксрекдсгсиұранмснтолыпжатқанжиылыстарменмитингілерүйымдастырылды.
1925жылымарггаҚытайхалқыауырқазағаксзікті,Онын,революцияшылкөрнектікөсеміСуньЯт-сенқайтысболды.СуньЯт-сенозініңсаясиөсистіндегоминдандыреволюцияшылкүштербірлігінжөнеСовстОдагымсндостықтынығайтуғашақырды.СуньЯт-сенСССРОрталықАтқаруКомитетінежолдағанүндеуінде:»СССР-діңқуаттыазатҚытайдыдосыменодағынқүггықтайтынкүнітезкелетінінежәнедүниежузініңезілгенхалықтарыназатстужолындағыұлыкүрестеекіодақтасжеңісксқолұстасыпбаратынынасснімбілдіргімкелсді»-депжазды.
Гоминданыңбасшытобыүстазыныңөсисттсрінсопасыздықжасады.БірақбұлөсиеттерінҚытайкоммунистерабройменжүзсгеасырды.
«30майкозгалысы»жәнереволюциякыңбүкілҚытайгатаралуы.
30майдаШанхайдыңстуденттерімен
коммунистердің басшылығымсн
1925жылыҚытайдаантиимпериалистікбүқаралыққозғалысөрісалды.Циндаодағыжапонтоқымафабрикаларыныңжүмысшыларыереуілжасады.Жапонполицияжүмысшыларгаоқаттьі.Олардыңкөбіөліп,талайыжарақаттанды.АмсриканконсулыныңбұйрыгыбойыншаФучжоудастудентгердсмонстрациясынаоқжаудырылды.Шанхайдажапоңфабрикаларыныңбіріндежұмысшыкоммунистөлтірілді
импсриалистердіңаюандықтарынақарсынаразылықжасап,буқаралықдемонстрацияүйьмдастырды.Шанхайдыңхалықаралықссттльментінің/кварталының/ағылшын-американполициясыдемонстранттарғапулеметтеноқжаудырды,Өлгендермснжарақаттанғандаркөпболды.
ШанхайдаболғанжаңаданатқылауларҚытайхалқыарасындақаттыашу-ызатуғызды.1925жылы1июньдсШанхайдаантиимпсриалистікжаппайсреуілбұрқетіпбастапкетті.Оған200мыңнанастамадамқатысты.Жүмысшыларғастуденттер,қолөнершілер,ұсак,саудагсрлсрқосылдыШанхайданҚытайдыңбасқабарлықдсрліккалаларыүлгіалды.Антиимпериалистікерсуілдср,дсмонстрацияларжәнемитингілсрПекинде,Тяньцзиндс,Нанкиндс,Ханькоудажәнекөптегенбасқадақалалардаболды.Барлықжердсбірдсйжапонтауарларынабойкотжариялаиды.
ИюньніңортасындаГонконгтыңжәнсҚытайдағышетелкөсіпорындарыныңКантондағыжүмысшыларысреуілжасады.Гонконг-Кантондықстачка-бойкоты16айға,яғни1926жылдыңоктябірінедейін,созылды,Қытайдагышетелимпериалистерініңмүлдделеріпееруілзиянынтигізді.ЖүмыстытастаганжүмысшылардыңбірбөлігіГуандунпровинциясыныңдеревняларынатарап,ондашаруалардыпомещиктергеқарсыкүрескскөтерді.
1925жылдьщмай-июньайларында»30майқозғалысы»дсгснатақпснәйгіліболганоқиғаларҚытайреволюциясыныңдамуындаүлкеналғабасқандықболды.БұлоқиғаларреволюцияныңбүкілҚытайғатарағандықбелгісіеді.Бүлоқиғаларпролетариаттыңреволюциядағыжетекшіролінбурынғыдандагөріайқьнкөрсетгі.Дәлсондықтандаолартекшетелимпериалистерініңғанасмес,тіптіұлттықбуржуазияныңбасшытобыныңдаүрейінұшырасастырды
Гомннданныңоцшылэлсмснттсріреволюцияныауыздықтауғаөрекетістеді.1926жылымартгаЧанКай-шиөзінеберілгенәсксрбөлімдерменГонконг-кантондықстачкакомитстініңүйінқоршап,коммунистікпартияньің50денастамкызметкерінгұтқынғаалды.БірақЧанКайшиөрскстіжүмысшылардыңашу-ызасынқаттыкслтірді.ЧанКай-шиозініңалғанбағытынанкайтуғамәжбүрболды.Тұткынғаалынғанкоммунистербосатылды.
Кантонүкіметіқытаймилитаристерінталқандап,бүкілелдіазатстумақсатымснсолтүсгікксжорыкжасауғаталайжылдарбойыозірленгеиеді.1926жылыиюльдсҮРА-иыцнсгізгікүштері/60мыңғажуықжауынгерлср/жорыкқашьіқіы.ҮРА-ныңнекомандирлсрі,некоммисарларыкоммуиистерболғанболімдеріұрысқансғұрлымқабілеггіболдыАҚШпенАнглияныңитаршысымилитаристУПэй-фудыңәскерлерінбірқатаршайқасгардаталқандап,ҮҒА-ныңбөлімдері1926сентябрьдебойынгүзспЯнцзыөзснінеқарайшықтыҮлттықреволюцияшылукімстКантоннанУханьға/Янцзыөзенініңбойындағыбір-бірінеқабаттасУчан,ХанькоужәнеХаньянүшқаланыңаты/көшіпбарды.
ҮРА-ныңжеңістеріхалықбуқарасыныңонымықтапқолдап,комсккөрсетуіненболды.Жаутылындажүмысшыларжүмыстарынтастады,милитаристердіңқару-жарақтарыменәссрлсрінтасымайқойды,котсрілістсржасады.ШаруаларҮҒА-ныңқатарынажаппайкірді,көпүзамай-ақоныңсаны170мыңадамғажетті.1927жылымарттаШанхайдыңкоммунистсрбасқарғанжүмысшыларыкөтерілісжасады,ҮРА-ныңбөлімдеріжауданмүлдсмтазартылғанқалағаксліпкірді.МүнымснбіргеҮҒА-ныңбасқабөлімдеріНанкингедекірді.Солтүстікжорықтыңнөтижесінде250миллионадамыбарұланбайтақтерриторияазатетілді.
Азатетілгентерриториядажүмысшыжәнешаруақозғалысыныңкүштіөрлегсндігібайқалды,Ханькоудыңжүмысшыларыбұлқаладағыағылшынконцессиясынбасыпалды.Еңбскшілердіңұйымдарытсзөсті,Солтүстікжорыққадейінкөсіподақтарғаүйымдастырылғанжүмысшыларсаны500мыңадамнанаспаушыеді.Ал1927жылдыңапрелінекөсіподақтармүшелерініңсаны3млнадамғадсйінөсті.Шаруаларқозғалысы,әсіресеХунаньпровинциясындаМаоЦзэ-дунбасқарғанқозғалысүлкенөрісалды.1927жылымайдашаруалародақтары10миллионанастамадамдыбіріктірді.Коммунистікпартияныңбұқараарасындабедслімснмснықпалымықтапөсті.ҚКПмүшелерініңсаныІ925жылғы1мыңнан1927жылы60мъңадамғадсйінкөбейді.
ҚытайдыңрсволюцияшылкүштеріСолтүстікжорықксзіндсүлкенжсңістергеиеболды.Бірақбүлжеңістертұрақтыболмады.Елдсгібүқаралык,қозғалыстыңбеталысынанқорыққанұлттықбуржуазияныңбасшытоптарыреволюцияныауыздықтауғабарғансайынашықәрекстетті.ҚКПсолкездегіЧэньДу-сюбастағанбасшыларыжүргізгеноңшыл-оппортунистік,шынмәнісіндекапитулянттықсаясатыреволюцияісінсүлкензиянкелтірді.ӘлгіЧэньДу-сюаграрлықреволюцияғақарсы,сонымснқатарбуржуазияны «қорқытыпжібермеуді»желеуетіп,стачкалыққозғалыстыдамытуғақарсышықты.Олжәнсоныңжақтаушыларыүлттықреволюциялықармиякүштіжүмысшы-шаруаүйтқысынжасауғақамқорлықетпеді,осыныңсатдарынаноңшылгомииданшыларқарулыкүштергеіріткіжасап,олардьщедәуірбөлігінөзжағыпашығарыпалды.
Қытайреволюциясыныңтабыстарыимпериариалистерарасындаашу-ызатуғызып,олардыҚытайғақарсыгікслсйқарулыинтервенцияғашығуғаитсрмслсді.ИІанхайдажөнеҚытайдыңбасқадапорттарында170—денастамшстелдіксоғыскемелерішоғырланды,Шетелдікдипломаттаргоминданныңоңшылэлементгерінкоммунистердіжазалаутаайдапсалды.
1927жылы24марттаағылшынжәнеамериканкемелеріНанкингеартиллерияданоқжаудырды.Қаладажүздегенадамөлді.
Нанкиндіатқылаудыгоминданныңоңшылқанатыкоммунистергешабуылжасауғакөшудабылыретіндеқабылдады.
Солжылы12апрельдсЧанКай-шиконтрреволюциялықгөңкерісжасадыОның өскерлері Шанхайда жұмысшылармнтингісінсоқ жаудырды, Осыныңартынаніле-шалакоммунистсрдіжаппайқуғындаубасталды,БірайдыңішіндеШанхайда5мыңнанастамреполюцияшылжүмысшылардыкырыптастады.
ЧанКай-шидіңконтррсволюциялықтөңкерісіантиимпсриалистікбіртұтас майданныңыдырауынаәкепсоқты.Ұлттықбуржуазияхалықтанбайланысынүзіп,контрреволюциялагерінешыгыпкетті.Расқалалықұсақбуржуазияданқұрылғансолшылгомиңданшыларкоммунистсрмснбіразуақытбойыынтымақтасуынсактапкелді.Уханьдасолшылгоминданшьшарукімстіомірсүрсбсрді.оныңқүрамындакоммунистерболды.АлайдаУханьукімстініңбақылауларындагытсрриториядашаруалардыңжерүшінкүресініңүлкснқарқыналуыбұлүкіметтібастағанүсақбуржуазиялык,интеллигенттеррдідсконтрреволюциялагерінекетірді.1927жылыІ5июльдеУханүкімстініңбасшысы,опасызВанЦзин-всйконтррсволюциялықтөңкерісіжасады.Олкоммунисгсрдіүкімсттснайдапшығып,олардықаталдықпенжазалайбастады.
Рсволюциялықбіріншіазатсоғысырсволюцияшылкүштсрдіңжсңілуіментынды.АлайдаҚытайдаазаттыққозғалыстыңонанәрідамибсруіушіноныңүлкенмаңызыболды.Олкалыңхалык,бұқарасынқозғады.Пролетариатреволюцияғажетекшілік/гегемония/студіжеңіпалды.Коммунистікпартияжүмысшытабыныңхалықарасындаорасанзорбсдсліжәнсықпалыбарбүқаралықпартияболыпқалыптасты.ОсымснҚытайрсволюциясыньңжаңа,өздамуыиың,бүрынғыдангөріжоғары,ксзсңінсөтуінсалғышарттаржасалады.
ЧанКай-шидіңконтррсволюциялықтоңкерісініңсалдарынанҚытайдатаптык,күштердіңарасалмағышұғылозгерді.Бүрынтек(феодал-милигаристердің,помещиктсрдіжәнскомпрадорлықбуржуазияныбіріктіріпкелгснконтрреволюциялагсріүлғайды.Бүллагсрьдесңәуеліұлттықбуржуазия,кейінұсақбуржуазиялықинтсллигснциядаенді.Бірақұлттык,буржуазиябиліккеараласаалмады.Орталықнанкиндікүкіметболыпқүралғаноңшылгоминданшылармемлекеттікокіметтібаюмақсатындапайдаланғанкомпрадорларғаайналды.
Нанкинүкіметікомпрадорлықбуржуазияменіріпомешиктердіңконтрреволюциялыкдикгатурасьнорнаттыжәнеолшетслдікимпериализмніңтікслейагентурасыболыптабылды.Гоминданбилеп-төстеушіпартияболдыда,ірікомпрадорлықбуржуазиямен помещиктерблогыныңпартиясынаайналды.
Революциялагсрінежүмысшытабымсншаруалар,яғнихалықтыңбасымкопшілігікірді.Лагерьдіңбасқарушыкүшікоммунистікпартиябастағанжүмысшытабыболды.
Контррсволюцияныңтіректіпункттерібүлксздегоминданшыларменшетслдікимпериалистердіңқарулыкүштерішоғырландырылғанүлкен-үлкенқалаларболатын, Қайтареакцияныңдеревнядағыпозицияларыәлдеқайдаәлсізеді.Сондықтанреволюцияшылкүштердіңқарсышабуылыпролетариатжәнеоныңпартиясыбасқарғаншаруаларсоғысытүріндскөбінесеселолықжерлсрдеөрісалыпжатты.
1927жылыҚытайдыңреволюцияшылкүштеріауыржеңіліскеұшырады.Бірақоларталқандалмады,күресінжүргізеберді,Бұлкүрестіңүйымдастырушысыда,жстскшісідеҚытайдыңқаһарманкоммунистікпартиясыболды,оныгомиңданшылардыңқұртуға,шамасыкелмсй,подполъедежүмысістеугсмәжбүретіпқуъіптастады.
1927жылыавгустыңбасындаҚКПОрталықКомитетітіңтөтеншскеңесіболды.ОсыкснестеЧэнДу-сюдіңоңшылоппортунистіктобыпартиябасшылығынаналасталды, революцияныңжсңілуссбсптсрініңбіріәлгітоптыңкапитулянттықсаясатыболатын.Ксцссаграрлықрсволюцияныдамытуғажәнсгоминдандықреакцияныңшабуылынақарулықарсылықкөрсстугебағыталғанынжариялады.
Осыболғанжайдыңозікоммунисгікпартиянышегінугемәжбүретті,дсгенменолұрыстаржасайотырыпшегінді,олардыңбарысындареволюцияшылкүштсржиналыпжаттыжәнскейінқарсышабуылғакөшужағдайларынжасауғаәзірлікістелді.
1927жылы1августа.Наньчанқаласындабүрынғыұлттық-рсволюциялық армияның екікорпусыкөтерілісжасады.КоммунистЧжуДэбасқарғанкотсрлісшіәскерлергоминдандықокіметтіқүлатты,біраққаланыөзқолындаұстаптұраалмады.Олароңтүстіккс,Гуандунпровинциясынабарыпондагоминданшыларғақарсыпартизандык.соғысжүргізді.
1927жылы1августте-қытайлықҚызылАрмияның/кейінолХалық-азаггық армиясы болыпаталды/туғанкүніболды.
1927жьшысентябрь-октябрьайларындаОрталықҚытайдыңбірқатар провинцияларында шаруаларменжүмысшылардың»Осеннийурожай»дспаталған белгілі көтерілістерібұрқетіпшықты.БүлкөтерілістердіңішіндсХунаньменЦзянси провинцияларының,шекарасындаМаоЦзэ-дунбасқарғанкөтерілісөте-мөтеірісіболды.1927жылыноябрьдеМаоЦзэ-дунЦзингантауларындаҚытайдыңтүңгышреволюцияшылпартизандықбазасынқұрды.
1927жыддың11дскабрінеқарағантүніГуаньчжоуда/Кантонда/жүмысшылардыңкоммунистерұйымдастырғанкотерілісібасталады,Көтерілісшілерқаланыбасыпалып,жүмысшы-шаруаүкіметінқұрды.Бұлүкімсттсңправолыемссдоговорлардыжою,помсщиктікжерлсрдіконфискациялау,олардышаруаларғатегінбсру.сегізсағаттықжүмыскүнінснгізусияқтьгбірқатарреволюциялықдекрсттсрқабылдады.
БірақКантоикоммунасынсбарыүш-ак.күнөмірсүрді.Көтерілісшілергсқарсыгоминданәсксрлсрініңүлкснбөлімдеріжіберілді.Көтерілісбасталады.Жеңілгсндсрдіңаюандықпснжазалауісібасталады.Кантондағыкөтерілісбасылғансынүшкүнішіндсғана7мыңнанасаадамөлімжазасынатартылды.
ҚаһарманКантонкоммунасынапатболуыҚытайпролетариатыныңбұлкездеіріқалалардакөтерілістерұйымдасгтыруғашамасыкелмейтіндігінкөрсетті.
ЧжуДэніңIГуандундаәрскстжасапжүргенпартизандаротрядысолтүттіккеқарайкетугемәжбурболды.1928жылыапрсльдеЦзингантауларындаМаоЦзэ-дунқүрғанпартизандарбөлімдеріЧжуДэотрядыменбірікті.СөйтіпҚытайҚызылАрмиясыныңатақты4корпусыпайдаболды.КорпустыңқолбасшысыЧжуДэ,саясикомиссарыМаоЦзэ-дунболыпбелгілснді.
НаньчанкөтерілісіжәнсҚызылАрмияныңтүңгышбөлімдсріментүңғышреволюциялықбазалардыңқұрылуырсволюциялықскінііііазаматсоғысыпыңбасталубслгісіболды.
Революциялықәрекеттіңауырлығыдсрсвняғаауысты.Рсволюцияшылкүштержинауксзсңібасталды.
1928жылданбастапЦзянси,Фуцзянь,Хунань,Хубэй,Гуансижәнебасқадапровинциялардареволюциялықбазалартезкөбейебастады.Алғашқыуақыттабүлбазалартұрақтыболмады.ГомиданшьларҚызылАрмияныңбөлімдерінығыстырды,ығысқанбөлімдербасқааудандарғаауысаберді.БірақҚызылАрмияныңкүштсрібіртс-біртсөсті,оныңбытырапжүргснотрядтарыіріқұрама-қүрамаболыпбірікті,алреволюциялықбазаларнығайьшбіршаматүрақтаңды.Азатстілгентсрриториялардаөкіметжүмысшылармсншаруалардепутаттарыжиылыстарыныңқолындаболды.Өзініңтаптықмәнінсқарағандабүлреволюциялықөкіметпролетариатпеншаруалардыңдемократиялықдиктатурасыныңерекшеформасыболыптабылдыда,антиимпериалистікжөнеантифеодалдықрсволюцияныңміндстттерінжүзегсасырыпотырды.Революциялықбазалартерриториясындапомещиктікжерлердіконфискациялап,олардышаруаларгабсрусаясатыжүргізілді.Шстслдіккапиталистсрдіңкөсіпорындарынационализацияланды,Қытайкапиталистерінңкәсіпорындарыиелерініңқолдарындақалдырды.Халықөкіметіұсақжәнеортаөнеркәсіпиелерінеэкономикальгқкөмеккөрсетті.Дегенменкапиталистердіңеңбскшілердіқанауытсжелді.Азатетілгентерриториялардасетізсағаттықжұмыскүні,жоғарырақжалақы,жылма-жылақытөленетіндсмалыс,аптасынабіркүнтынығутәртіптеріорнатылды.Жалақытөлеудсәйслдереркектсргетеңелді.Халықагартусаласындадаүлкснжұмысжургізілді.
Халықөкметініңәлсуметтік-экономикалықдұрыссаясатыжүмысшытабыныңтоңірсгінстскқалыңшаруаларбүқарасынғанасмес,соныменқатарқалалықұсақбуржуазияныдатоптастырды.
1931жылыноябрьдсЖуйцзинқаласында/Цзянсипровинциясында/жүмысшылармсншаруалардепутаттарыныңбіріншісъезіболыпөтті.БұлсьсзгеҚытайдыңбарлықреволюциялықбазаларыныңөкілдсріқатысгы.СьездазатстілгенаудандардыңбастығынМаоЦзэ-дунетіп,Орталықжүмысшы—шаруаүкімстінсайлады.
ОрталықжәнеОңтүстікҚытайдахалықөкіметігоминдандықреакцияғақарсықаталкүрестеөсіп,нығайды.1930-1932жылдардыңбойындаЧанКай-шиазатетілгенаудандарғақарсытөртретжорықұйымдастырды.БірақҚызылАрмияның,бүкілхалықтықкөмеккссүйенсжәнсшеберманевржасайотырьш,әлгіжорықтардыңбәріндеталқандады.
1933жылыхалықөкіметіОрталықжәкеОңтүстікҚытайда50млнадамыбарұланбайтақтерриториянықоластынақаратыпалды.БұлкездсқытайлықҚызылАрмияныңқатарында300мыңжауынгерболды.