Мұсылман құқығы теория негіздері

Мұсылмандыққұқықтануілімініңөзібастауынжалғызғанақұраннаналып,бүкіл қағидаережелерін,сондай-ақоларғадегенқосымшаларынтағыдасолқұранға сүйеніптаратады.

Шариатты–жолбастау,даярлау,олоныңқағидаларынахкамшешім,ереже,заң,бұйрықт.б.депатайды.Шариатисламныңнегізгізаңдылықтарынасүйеніп,онықұлпыртатүсетінзаңдаржиынтығы.Шариатілімікәләмжәнефиктілімдеріболып2-гебөлінеді.

Кәләм-сенімхақындағыдогмалықілім.Олдіннегіздерінанықтапдәлелдеп көрсететінқағидаларменережелердентұрады.

Кәләмілім-Аллаболмасынтаныпбөлуденбасқа4-бөліккебөлінеді.

  1. Таухид-Алланыңбірлігі.
  2. Адалат-Алланың(адалдығы)әділдігі;
  3. Набууат–пайғамбарлық.
  4. Шиад-өліптірілужәнешынөмір.

Шиитербесіншіетіп–имаят,яғниисламдардыңмирастыболуынқосады.

Фикһ–түсінік,білім,ғылым,кейінненқұқықтану–мұсылмандардыңазаматтықтұрмыс-тіршілігінеқатыстықағида–ережелері.

Таухид(Алланыңбірлігі)–бұлисламныңбіріншідогмасы,яғни«ЛәилаһииллаАлла» (Алладанөзгетәңіржоқ)дегенсөзмұсылмандықтыңбірден–бірбелгісіт.б.Исламдінібойыншабұлсөйлемдітіліменайтып, жүрегінесіңіргенкісі,Исламдінінекіргенболыпсаналады.Бұлсенімді:Иман, алсенушіні:Мүміндепатады.Негізіненмүмінменмұсылманбірұғымдаайтылды.

Набууат(пайғамбарлық)–Исламдініб/е АдамАтаданМұхаммедпайғамбарғадейінгіаралықтаадамзат баласына 124000пайғамбаржіберіліпті.Олардыңішіндееңсоңғысымұхамметпайғамбарсаналады.Х-ғасырғадейіншариаттыңдамуыҚұранменСуннаныталқылауыарқылыолталқылаудымұсылманзаңгерлерін«муджтахид»,«муфти»депатады.Олардыңкөпшілігіқұранмен1000дегенхадистердіжатқабілген.

Муджтахид(-зерттеушісі,ғылым),-олшариғаттыңнегізгімәселелеріненөзбетіншешешім қабылдауғақұқылы.СоныменқатарМұджтахидарабтілін,Құранмен оныңтүсіндірмелерінжәнекемдегенде3000хадистітүсіндірмелеріменмүдірмейжатқаайтуытиіс.

Муфти(пәтуә-беруші)–шариғаттыңнегізгішарттарынасүйенеотырып,даулыпікірлердішешіппәтуәғакелтіріп,шариғаттыңөзегтіережелерінетүсінікберетін,шариғатбелгілері

Муджтехидтерисламдініндеқалыптасыпқалғанжағдайлардаөзқалпындааятауға, жәнеоғанбарыншақұрметпенқарауғатырысты.Соныменқатаржаңақоғамдыққатынастардыреттеумақсатындатәртіпережелерменнормалардықалыптастырды.

Айта-кететінжәйтосытұстардашариатқұрамына(ру-тайпалық)исламғақайшыемесру–тайпалықсалт–дәстүрлердеенді.

Х–ғасырдаМҚжүйелеудіңкодификациялықжұмыстарыжүргізілді.Кейбірболжамдар бойыншақарсықылынғаніс-әрекет.Бұлдәстүрлішариаттыңдамуынтоқтатты.ОсыданкейінМҚ-ғанегізіндеVІІ-Хғ-ғықалыптасқаннормалар менқағидалартүсіндіріледі.

Шариаттыңкейбіринституттары1869-1876жылдарыкодификацияланды. МаджалдарұсынғанОсманимпериясыныңазаматтықкодексіТуркияда–1953жылғадейін,Иорданияда–1976жылғадейінпайдаланып(қолданылып)келді.

Азаматтық,қылмыстықісжүргізукодексіне(192-арабмемлекеттеріменқабылданған) өзінеМҚ-даЕвроппаҚҚ-әсерінтигізеді.

ХІ-ғасырдыңортатұсынанбастапМҚ-даекіншібірбағытпайдаболуысебепті,олсунниттержәнешмиттерболыпекігебөлінеді.Бұлекібағыттардыңөзмектептерібар:шмиттарде20-данастам,алсунниттердетөртеу(маликиттер, хақифиттер, шаяиттер,жәнеханбалиттер);ҚазіргітаңдаМҚ-ғакөптегеншмиттердеқолданылады, сондай-ақ1-млярттанастамадамисламдінінтұтынады.Көптеген елдерөзатауларындаресмитүрдеисламемлекетідегенатауалған.Мысалы:Пакистан, Иранисламреспубликасы(ИР).

БірқатарелдердеКонституциясында(Сирия-1973,Пакистан–1973,Ирак–1979)шариаттызаңшығармашылықтыңқайнаркөзідепжарияланған.

-Исламқұқығымұсылманзаңгерлерініңпікірібойыншаөзініңқайнаркөздеріменнегізгінормаларынасайқұдай(шыл)депатайды.Оныңкүшімемлекеттікбиліктеемес,(Алланың)қайнаркөзіАлланыңәмірінде.Аллаһжаратқаннормаларадамдарға,оныңпайғамбарыарқылыжеткізіледі.

БұлнормаларҚұраннанкөріністапты.

СоныменқатарбарлықнормалардыдаАллаһтарапынандепайтуғаболмайды,оладамдартарапынандақабылдануымүмкін.Мысалы:МемлекеттіңПарламентімен.Бірақпарламентбарлықактілердіқабылдайалмайды.ОлтекқанаҚұранменсуннағанегізделеді.Құранныңжәнесуннаныңнегізгінормаларын адамдарөзгертеалмайды.Сондай-ақҚұранкезкелгенКонституцияданжоғарысатыдатұрады.Құрандазаңимәнібараяттаразқамтылғанмен,оныңмазмұныкеңболыпесептеледі.МысалыҚұрандакездесетінзакатинстутыауқаттыадамдардыңмүлігіненмұқтажадамдарғаалынатынмүліксалығыболыпесептелмейді.

ЕгермәселегебайланыстышешімшығарудаҚұранменСуннаданжауаптаппаса,адамдардыңөздеріҚұранменСуннааясындашешімшығаруғаболады.БұлМұсылманқұқығындажаңабастаулардыңпайдаболуынасебептерболды.Осындайлардыңбірімуфти–пәтуәсідепаталады.

Мұсылманқұқығыныңнормаларықоғамөзгерісінебайланыстыикемделеалады.ХІХ-ғасырдакапиталисттікқатынастыңенуінебайланыстымұсылманмемлекеттеріжаңаазаматық,қылмыстықжәнеәрекетдінбасылартарапынансынғаұшырады.