Жоспар:
1.Ас қорыту жүйесіне жалпы щолу
2.Бас, мойын, және кеудедегі ас қорыту мүшелері
3.Ас қорыту жүйесінің үлкен бездері
Ішкі мүшелер туралы ілім спланхнология деп аталады.. Грекше спланха- ішкі мүше. Ішкі мүшелер негізінен дене қуыстарында, кеуде, құрсақ және жамбас қуыстарында орналасады. Сондай-ақ бас пен мойында да ішкі мүшелер болады.Ішкі мүшелер ағзаның зат алмасу қызметіне қатысады.
Ас қорыту жүйесіне ауыз қуысы ондағы мүшелер, жұтқыншақ, өңеш,асқазан, жіңішке ішек, тоқ ішек, бауыр, ұйқы безі сияқты мүшелер жатады. Бұл мүшелердің негізгі қызметі асты шайнау, езу, химиялық жолмен қорыту, ұсақтау, сору, сіңіру болып табылады. Ас қорыту мүшелері бас, мойын, көкірек бөлімдерінде және құрсақ, жамбас қуыстарында орналасады.
Адамның бас және мойын бөлігінде ауыз қуысы, жұтқыншақ, өңештің бір бөлігі, көкіректе өңештің негізгі бөлігі, құрсақта асқазан, ұлтабар, құрсақ қуысында аш ішек, бүйен, тоқ ішектер, қима ішек,бауыр ,ұйқыбез,,ал жамбас қуысында тік ішек орналасады. Ас қорыту жүйесін асқорыту түтігі деп қарастыруға болады.Түтіктің бір ұшы ауыз тесігі,екінші ұшы көтен тесігі.
Ауыз қуысы- асқорыту жолының алғашқы бөлігі. Ауыз таңдай, тіл құрмау, ұрт бүлшық еттері, ерін, тамақ тесігімен шектелген болып келеді.
Ерін астыңғы және үстінгі еріндерден тұрады.
Езу- еріндердің жалғасқан жері.
Таңдай алдыңғы қатты және артқы жұмсақ бөліктерден тұрады. Жұмсақ таңдайдың артында таңдай бадамшасы орналасады.
Тіл -қимылдап тұратын бұлшық етті мүше . Тіл үш бөліктен: тіл түбірі, денесі, және тілдің ұшынан тұрады. Тілдің үстінгі бетін майда емізітер қаптап тұрады.Ауыз қуысының бездері ірі және майда бездерге бөлінеді. Ірі бездерге шықшыт безі, тіл асты безі, жақасты безі жатады.
Тістер ауыз қуысындағы астыңғы және үстінгі жақ сүйектерінің иектеріндегі тіс ұяларында орналасады. Олар сүт тісі және тұрақты тіс болып 2-ге бөлінеді. Тұрақты тіс 32. Тіс қатарында 8 тіс орналасады, 2-і күрек, 1-і сүйір, 2-і кіші азу, 3-і үлкен азу тіс деп аталады. Формуласы:2+1+2+3
2+1+2+3
Бірінші шыққан 20 тіс -сүт тістер.2 1 0 2
2 1 0 2
Тістердің әрқайсысы тіс сауытынан тіс мойнынан және тіс түбірінен тұрады. Эмаль, дентин және цемент тістің қатты заттары.
Күрек тістерІ
Сүйір тістерС
Кіші азу тстерР
Үлкен азу тістер М
Жұтқыншақ ұзын еттерден тұратын ұзын қалташа. Онда 7 тесік бар. 2-уі хоана,2-уі Евстахий, қалған үшеуіне ауыз тесігі,өңештің ауызы,көмейдің ауызы жатады. Жұтқыншақтың ұзындығы 12-14 смжәне үш бөліктен:мұрын ,ауыз,көмей-жұтқыншақ бөлімдерінен тұрады.
Өңеш- асқазан қуысын жұтқыншаққа жалғастыратын бұлшық етті түтік.Оның қабырғасы 3 қабаттан: кілегейлі,бұлшық етті,дәнекер ұлпалы қабаттардан түзілген. Өңеш 3бөліктен:мойын,кеуде,құрсақ бөлімдерінен тұрады.
Қарын-ас қорыту жолының ең кеңейген бөлігі. Қарынның шыға беріс сүйірленген бөлігін таз қарын,жоғары бөлігін денесі деп атайды. Қарынның кілегейлі қабатында шұңқырлар мен алаңдар, қатпарлар дәне бездер болады. . Қарынның бұлшық еттіқабаты ұзына бойы,сақиналы,ішкі қиғаш қабаттардан тұрады. . Қарынның сыйымдылығы 3 литр.ұзындығы 25-30 см ,ені 12-14 см
Жіңішке ішек қарыннан басталып тоқ ішектің бүйен бөлігімен шектеледі,ол асқорыту жүйесінің ең ұзын бөлігі.Тірі кезде ұзындығы 2,2-4,4 ,мәйітте 5-6 метрге дейін жетеді. Жіңішке ішек ұлтабар,аш ішек және мықын ішек деп аталатын бөліктерден тұрады.
Тоқ ішектер — асқорыту жүйесінің соңғы бөлігі.Ол мықын ішектің қосылған жерінен басталып,тік ішектің артқы тесігімен аяқталады. Тоқ ішектер буылтықтанып тұрады және үш бөлімге: бүйен ішек,жиек ішек,тік ішекке бөлінеді. Бүйен ішек тоқ ішектің қалталанған бөлімі,оның түбінде ұзындығы2-12 см құрт тәрізді өсінді немесе соқыр ішек болады. Жиек ішек өрлеме,көлденең,төмендеу,қима бөліктерден тұрады.
Ұйқы безі салмағы 70-80 г,ұзындығы20 см келетін ірі без.Ол бас, дене ,құйрық бөлімдерден құралған. Ұйқы безі тәулігіне 2 литрдей сөл бөлелі.
Бауыр-адам денесіндегі ең үлкен без.Ұзындығы 26-30 см,ені 20-25 см,қалыңдығы 6-9 см.Ол оң және сол бөліктерден құралған. Бауыр сегіз сегменттен тұрады және оң,солөт жолдарының, өт қабының жолымен қосылып ,өт қабымен байланысады.
Өт қабының түбі ,денесі,мойны бар,пішіні алмұрт тәрізді болады.
Адамның ішкі мүшелері ішперде .байламдар,қатпарлар, шашырақай, шарбылар арқылы әр түрлі тірек –қимыл мүшелеріне бекініп тұрады.