Жоспары:
1.Ғылыми –педагогикалық зерттеу жұмысын ұйымдастыру.
2.Тақырып және оны зерттеу.
3.Гипотеза,жалпы талап ету.
Қолданылатын әдебиеттер тізімі.
Негізгі:
1.Пошаев Д.Қ. Ғылыми – педагогикалық зерттеу негіздері Шымкент, 2003.
2.Асқаров Е., Балапанов Е., Қойшыбаев Б. Ғылыми зерттеулердің негіздері.Оқу-әдістемелік құрал. А., 2004.
3.Введение в научные исследование (Под. Ред. В.И.Журавлева).М,1998.
4.Герасимов И.Г. Структура научного исследование.- М,1995.
5.С.Мақпырұлы. Курстық және дипломдық жұмыстар. Қазақстан жоғары мектебі. 2005.№4.
6.Загвянский В.И. Учитель как исследователь.- М,1980.
7.Квиткина Л.Г.Научное творчество студентов.-М,1980
8.Е.С.Асқаров,Е.А.Қойшыбаева. Ғылыми зерттеулердің негіздері.А,2004.
9.Соколов В.Н. Педагогическая эвристика. М., 1995. С.110-206.
10.Эвристика. Разработано О.Е.Столяровой.
Қосымша:
1.Роках А.Г. Логика и эвристика научно-технических решений. Саратов, 1991, С.39-87.
2.Гурова Л.Л. Психологический анализ решений задач. Воронеж, 1976.С.32-52, 898-177, 236-304.
3.Шумилин А.Т. Проблемы теорий творчества. М., 1989. С.13-32,54-71.
4.Пушкин В.Н. Эвристика-наука о творческом мышлении. М., 1967.
5.Серебрянников О.Ф. Эвристические принципы и логические исчисления. М., 1970.
Лекция мәтіні :
1.Бұл бөлімде негізгі бөлімде қаралады-жеке ғылыми жұмыстардың жеке жүргізілуіне, негізінде бір адаммен, кішкене топпен зерттеу.Олар ішінде нормадағы қатарларда көрсетілмеген және сондықтан міндетті түрде емес, бірақ бұл ереже, ондаған жылдардың созылуына байланысты мыңдаған ғалымдардың тәжірибесінде және олардың әр бір зерттеулерінің сақталуы көптеген адасуларына және қателер жіберулеріне байланысты қысқаша жолымен жақсы қорытындыға келеді.
Ғылыми жұмысты талдаған да, белгілі бір жағдайда ғылыми жұмысты талқылағанда, жұмыстарды толығымен, жақсы жағдайда жаңалау. Бұндай жағдайда да бізе белгілі ғылыми жұмыстың жоғары дәрежеде, жаңалық енгізілуі эвристикалық бағалануда ішке істердің келісімі керек.
Ғылыми-педагогикалық зерттеу жұмыстарын ойластыру-бұл еш ережесін жүйелеу қабілеті және олардың шешу міндеттері. Ойлау жұмыстары-ең бірінші міндеті.
Ойлаудың ең бастысы-зерттеуші немесе анықтау керек, қандай қабілетпен алға ұмтылу, қабілетін қалау қорытындылау керек, қандай дәежеде жету керек, ғылыми білімді қандай жағдайда жүргізу керек.Өз — өзіне “Мен не алуым керек” деп талап қою керек. Сондықтан жұмысын ең соңғы қорытындысын, көрсете білу керек, жинақтау құқығын өзгерту тиіс, қысқаша жолмен мәселелерді шешуін анықтау керек.
Анық түсінікпен ойлау қабілетін анықтау жолдарымен оны іске асару, жойылып кетпеуіне жол бермей, терең зерттеулерді жобалау.
Ойластыру зерттеулерін қандай жолдары бар?
2.Тақырып және оны зерттеу.
Бұл тақырыптың,өзі көздеген мақсатына жету және зерттеу жұмыстарын нысанаға алу. Мысалы: Студенттердің этикалық қабілеттерін қалыптастыру-соның ішінде болашақ педагогтарды”-мұғалімдердіңзерттелінбеген жағы, қабілеттерінің жоқтығына дамымағанына байланысты-жаңа этикалық жолдарын ашу.
Шындығында келгенде студент тақырыптың актуальдық зерттеу жұмыстарын мынадай жағдайда көрсету керек: “Жұмысты алға қою мақсаты бойынша…ақырына дейін қанағаттандырарсыздық”, “жұмыстардың ең керекті мәселесін шешпеу”….Ғылымда жетерлік жағдайда емес екендігі әле ашылмаған, хабарланбаған, әлі жарыққа шығарылмаған жұмыс т.б. Бұл жерде түсіндірілмеген, әлі де істелу керек пе, оған мұқтаждық бар ма? мысалы: мынадай тақырып алсақ “Тез оқу жүйесін қалыптастыру (қайда бір тақырыпты шет тіл де, алайық азербайджан тілінде) литва мектебінде”-бұл жерде әр бір адамның қызығушылығы қаралмайды, және зеттеу қоғамда толығымен зерттеу, тіпті белгілі бір шартты жағдайларда талап етілуі мүмкін.
Актуальдық тақырыптың негізі.
-практика жүзінде сұрақтарды және тақырыпты жеке дәлелдеп түсіндіру.
-берілген зерттеу жұмыстарын әрқайсысына талдау жүргізу, авторлық өзінің орындау және басқа ғылымдармен жұмыс атқару міндетті: мынадай дәлелдермен-осылардың ішінде тағы дәлелдермен жалғастырамыз.
-шығу себептері, қандайда бір қорытындының пайда болуы. Мысалы, оқушыларды интелектуалдық жағдайда компьютерлі үйретуге дамыту дәрежесіне жеткізу. Міне осы жерден актуальдық тақырып шығады;
-практикалық даму тенденциясын талдау,және оның керектігіне мұқтаждығы.
-даму жолдарының талап ету негізгі, практикада және теорияда қолдану.
Барлық анықтау жолдарын бір жақтылықпен шектеу. Мысалы, егер практикалық жолдарымен талап етпесек, берілген сұрақтар тек теориялық жолдарымен шешу мүмкін емес. Актуальдық ең жақсысы төрт бағытпен мынадай жағдайда дәлелдеуі.
1.Біріншіден, зерттеу жұмыстары түсіндіріледі көптеген адамдардаң талап етілуі;
2.Екіншіден, қоғамда осындай талап етілу бар ма?
3.Үшіншіден, практикалық жағдайда қаралама?
Егер талап етілсе мәселе неде ондай жағдайда түсіндіріліу қажет, берілген кең көлемде практикалық сұрақтар қанағаттандырарлық жағдайда шешіледі;
Төртіншіден,теориялық жағдайда бұл жұмыстардың мәселе шамамен түсіндіріледі.
Мысал есебінде қарасақ актуальдық тақырыптың негізін теориялық дамытуда талап ету негізін ,қалай жүзеге асыру керек. Қандай жолдары бар? Былай:
1) Әдебиет негізін зерттей отырып жіберген кемшіліктерін орындау жолдарын байқау.
2) Зерттеу жұмыстарын қажеттілігін өткізу туралы қорытындылап, оны анықтап , зерттеп жұмыстың бір бөлігін жүзеге асыру керек.
3) Қандай теориялық тұрғыда осы уақытқа дейін берілген мәселенің шешімін қарау. Мысалы: Жоғары мектепте жобалау процесін үйретуді сұрау. Бұл жерде көптеген әр түрлі мәселелер: орта мектептерге дидактикалық жағдайда ауыстыру (үйренушілерге), жоғары мектептердегі үйренушілерге дидактикалық жұмыс істеулеріне болады. Айырмашылығы оқушылардың әртүрлі жағдайларына байланысты үйренуші мен үйретушілердің айырмашылығы.
Педагогикалық ойлау қабілеттерін жоғары дәрежеде зерттеу қажет:
-көрнекілік жоғары дәрежеде болуы;
-практикадан дайын идеяларды білу(мысалы, педагогика бойынша әрбір адамның идеясымен жеке жұмыс істерін, шындықты жүзеге асыру, үйрету жобасын жүзеге асыру, бос сияқты, бірақ бұл идеяларды қосымша жұмыс істеу шешу жоқ);
-теориялық көрсеткіш зерттелінген теориялық мінездеме ғылыми жұмыстардың жүзеге асыру (принциптері, заң жүзінде, іске асыру ,түсініктемелер т. б.);
-жоғары көрсеткіш-практикалық ғылыми зерттеу жұмыстардың қорытындысын жүзеге асыру (методикалық жұмысты қолдау, білім беру технологиясын іске асыру);
-қолдану көрсеткіші зерттеу ғылыми зерттеу методикасының іске асыру, диагностикалық жұмыстарды өзгертуде ұйымдастыру.
-педагогикалық ғылымды дамыту тенденциясының ойлауын бейнелеу: жинақтау өлшеп (қанша білім, түсінік, уақыттар талап ету керек) сапалы өзгерістерге;
-негізгі педагогикалық ғылымның өсуіне, алғаш білімдерге, басқа ғылыми зерттеулерге байланысты
-тереңдетілген ғылыми жұмыстардың тақырыптарын принцип бойынша қысқарту;
-тереңдетіліп білім беру негізін қарама-қарсы жағымен салыстыру;
-педагогикалық процесте ішкі істермен байланыстару, ішкі шарттарды психикалық тұрғыда зерттеу;
-тарихи-анықтауларда талдау тенденциясы-білім беру жұмыстарын реттеу, ойлау қабілетін арттыру- аяқталған жұмыстардың идеясы.
Гельвецидің ғылыми зерттеу жұмыстарының ең бастысы іске асуы- бұл концепцалдық идея “Идеясыз ақыл жоқ” ,керісінше” “Идеясыз ғылыми зерттеу жоқ”.
Анықтау мақсатының идеясы, мүмкіншілігі: үйрету процесінің құрылысын әбден анықтап зерттеп оны қолдау оқу жұмыстарында зерттеулерде қолдану студенттермен немесе сол мақсатпен жаңа лекция сабақтарын жоспарлау.
Жаңа жұмыстарды идеясын бақылау:
Мысалы:зерттеу жұмыстарын педагогикалық шешімдерін бір жүйеге келтіріп,немесе педагогикаға әр түрлі мүмкіншіліктерді пайдалану.
Сонымен актуальдық тақырыптарда ойлау тұрғыда негіздеу, әртүрлі ғылыми концепцияда мысалдармен жобалау және негіздеу (писхологиялық тұрғыда, социологиялық үйрету методикасында немесе тәрбие дидактикалар), педагогикалық ғылыми зерттеу жұмыстарының өсу тенденциясының енгізін анықтау, қажет сұрақтарды арада талқылау, зерттеу жұмыстарын жеткізу
Зерттеу пәні- негізгі ойлау жүйесі болып табылады. Осы жұмыстарды пайдалану кезінде жақсы нәтиже беру қажет.
Ғылыми зерттеу жұмыстарын түсіну бөліміне шындық жағдайда түсіну, алған ғылыми білімдерді ой арқылы қабылдау.
Ең негізгі пәні түрінде ғылыми жобаларда осындай бағытпен бағдарлау, бүтін жобаларды таңдап көмектесу.
Негізгі әр проблемада арасындағы қарам-қайшылық арасында, не бір адамға қажет, “Осындай жағдайда мақсаттардың ортасында ,қиыншылықтар болу мүмкін. Ол шешілмейтін сұрақтар болып қалады”.
Қиындық- ол өзіндік жағдайда байланысты жалпы ұғымдармен ойлармен, жалпы ішкі системалық ұсыныстар методологиялық, тақырыптық, педагогикалық т.б. қиындықтардан әр түрлі күрделі қиыншылықтар туады.
Сонымен, жалпы жұмыс екіге бөлінеді:жалпы және гипотеза.
3.Гипотеза- ғылыми болжау, ғалым жұмысының айырлмас серігі. Нағыз ғалым өз жұмысын қиялсыз, фантазиясыз жасай алмайды. Қиялсыз, тапқырлықсыз, жаңа ой- пайым табу қабілетінсіз ғалым табысқа жетуі мүмкін емес. Жалаң граматиканы игеру, поэманы жазу мүмкін еместей, жалаң логика төзімділік пен еңбекқорсыз жаңа ой-пайым тудыра алмайды.Гипотезаны құру-ғылыми шығармашылық дамуының заңдылықты кезеңі. Гипотеза қалыптасқан теория. Ғылыми түсінік пен эксперимент арасында қарам-қайшылықтан туындайды. Бірақ қандай болмасын, ең қарапайым деген гипотезаның өзі осы уақытқа дейін жинақталағн білім негізінде құрылады.Бірақ жаңа гипотеза бұрыңғы білімге толық сәйкес келмейді, кейбір қағмдаларды ескеріп, өз күшін жояды да, орны заманға сай жаңа ой-пайымдарымен байытылды. Ғылым даму заңды құбылыс, оқтын-оқтын бұрыңғы теориялық ұғымдарды байта қарап, жаңа идея мен қағидалармен толықтырылады.