Түркияның іс-әрекет және оның мен перспективасы

екі ел арасындағы экономикалық қарым-қатынастың алғашқы жылында тауар айналымы 30 миллион АҚШ долларын құрады. Бүгінде бұ көрсеткіш 500 миллионға АҚШ долларын құрайды. Қазақстан және Туркия Республикаларының елбасыларының барлық кездесулерінде осы көрсеткішті 1 миллиард АҚШ долларына жеткізу ниетін білдіреді. Жыл сайын Түркия Республикасының Қазақстан экономикасына салатын салымы өсу үстінде. Қазіргі таңда Түркияның Қазақстан экогномикасының әр түрі салаларында инвестиция көлемі 1.5 миллиард АҚШ долларын құрады. Түрік құрылысшылары жасап жатқан медігерлік жұмыстар 2 миллиард АҚШ долларны құрайды, ал соңғы мәіметтер бойынша бұл көрсеткіш 2.5 миллиард АҚШ долларына жетті. Біздің еледерімізге тауар айнаымын 500 милион АҚШ долларынан 1 миллиад АҚШ долларына дейін көтеру, басқа да бағыттар бойынша,ең алдымен өнеркәсіп және өндіріс секторларында экономикалық қатынасты дамыту қажет.

Қазақстан және Туркияның мұнай саласында да үлкен мүмкіндіктері бар. Осы салада мұнайды өндіру мен тасымалдаудың Ақтау-Баку-Тбилиси-Джейхан жобасы бар.

Мемлекеттер арасында өзара инвестицияға қолдау бағытында инвестицияны қолдау келісім шартына қол қойылуда, бірақ келісімдер қол қойылғаннан кейін әр түрлі кедергілерге душар болады. Мысалы аатын болсақ, анық-анықтамасы бар салықтан босатылу саласындағы келісімдерге қарамастан түрік компаниялары салық органдарының бітпес тексерулеріне ұшырайды және салық төлеуге мәжбүр болады. Түркиядан шақырылған жұмыс күші екінші мәселе болып табылады. Қазқстан жұмыс істеу үшін, Түркия фирмалары өздерінің инвесторларының әр түрлі мәселелерге ұшырауына қарамастан жұмыс ресустарын Қазақстанға тартуда және Түркия әлеуметінің Қазақстанға деген қызығушылығы жалғасын табуда. Түркияның кәсіпкерлер қоғамының мәліметтеріне қарағанда Қазақстанда ортақ 300 жуық мекеме, 10 пайыздық түркиялық қоры бар 2000 компания жұмыс істеуде. 300 миллион АҚШ доллары көлеміндегі қаржыны «ҚазТүрікмұнай» компаниясы шығарады.

Телекоммуникация саласында Қазақстанға GSM жүйесін енгізген «KCell» және «Kmobile» сияқты атақты фирмалар табысты жұмыс істеуде.

Түрік қорлары Қазақстанның банк саласында да жұмыс істеуде. Бұл салада KZI TKI, Bank IBA және Demir Kazakhstan Bank банктері жұмыс атқаруда.

Астана мен Алматыда түрік құрылысшылары тұрғызған «Анкара», «Интрконтиненталь» және т.б. секілді 5 жұдызды қонақ үйлер өте танымал. Бұл қалаларда «РАМСТОР»гипермаркеттері де ашылған.

Шет елдік инвестициялар көбіне түрік ұлттық экономика салаларынан түсуде. Жыл сайын шынайы қоданылған шет ел қорларының көлемі өсуде. Соңғы жылдары буырқынды инвестициялардан кейін Түркия Республикасы осы саланы реттеуге көшті. Шет елдік қорларды орынды қолданудың негізінде міндеттер алға қойылған, инфрақұрылымдағы ауыл шаруашылығын комплексті дамытуда шет е инвестицияларынан қолдау көрсету, табиғи ресурстарды комплексті игеру, жоғары және алдынғы қатарлы технологияларды еліміздің орталық және батыс аудандарында енгізу мақсаттары да көзделген. Халықаралық нормаларға сай кеетін шараларды қолданып, еліміздегі бәсекелестікті реттеу, қызмет көрсету жұмыстарын жетілдіруді қолға алу және мекемені шет ел қорын қатыстырып басқару шешімдері қабылданды.

Бұл бағдаламаның негізінде салық салудың жаңа жүйесін жетілдіру, клісім шарттардың орындалуын қадағалау және шетел компанияларының қызметкерлерінің құқықтарын қорғау мәселелері қарастырылған.

Түрік басшыларының экономикалық саясатының маңызы қағидаларының бірі – шетел қолдарын тарту және шетелдік инвесторлардың әрекетіне жан-жақты қолдау көрсету. Әемнің барлық елдерінде олардың ұлттық қорларына сияқты, кәсіпкерлеіне де сондай құқықтар беілген. Сонымен қатар, шетелдік қор салуларға байланысты елдің экономикалық дамуының стратегиясына сай келетін инвестицияларға стимул және қолдау көрсету шаралары қолданылады. Негізінен, Түріктермен бірге шетел инвестицияларының үлестік қатысуына шек қойылмайды. Фирманың сатылуы немесе ликвидациясы жағдайында шетелге табыстық аударылуына және репатриациясына кепілдік беріледі. Инвестицияға қолдау көрсету шараларына өндірістің дамуының айқын бір сатысында салықтан және кеден алым салықтарының толығымен немесе бөлшектей босату, жеңілдетілген несие беру және ивестициялық тауарларды импорттау жағдайында қосымша құн салығын төлеуді кейінге қалдыру сияқты шаралар жатады36. толығымен алғанда, Түркия Республикасында елдіңэкономикаық бағытына толығымен сай келетін шетел қорының жұмысының ең бір либералды режимі орнатылған.

Инвестицияларды салаларға бөу шеңберінде өнеркәсіп пен ғыыммен тығыз байланысты өндіріске қор сау алдыңғы кезекке қойылған, сонымен қатар туризм, адамдар мен жүктерді тасымалдау, құрылыс, білім және денсаулық сақтау салаларына да ерекше назар аударылған. Жеке аудандардың экономикалық дамуының деңгейін теңестіру саясаты шеңберінде шет ел инвестициялаына қодау көрсетудің әр түрлілігіне байланысты елдің территориясы шартты 4 бөлікке бөлінген: 1-ші және 20-шы дәрежелі приоритеттері бар және айтарлықтай жетіген аудандар жатады. Түркия Республикасының экономикасына жасалынған шетел инвестицияларының сомаық көлемі 19 миллиард АҚШ долларына жетті. 1995 жылдан бастап Түркия Республикасының экономикасына айтарлықтай үлкен көлемде маңызды қорар салынды. Құрамында шетел инвестицияларын қадағалау басқармасы кіретін өкімет органы қазына істер Департаменті шетел инвестицияларын бағыттаушы болып табылады.

Шет ел қор саымдаын экономикалық секторалына бөлу сараптамасы олардың өндіріс секторларына шоғырлануын анықтайды. Осы орайда транспорт, химия мен тамақ өнімдері өндірісі және құрылыс және туризм салалары маңызды орындарға ие болады.

Түркия Республикасында инвестициялардың фирманы ашық типтегі және жабық типтегі АҚ және филиал ретінде құруға таңдау құқығы. Іс-жүзінде басым көпшілігі АҚ таңдайды, өйткені оны тіркеу үшін анайы рұқсат және әрбір АҚ үшін арнайы резервті қордың болуы қажет. Қоғамның барлық 100 пайыз қоры шетелдік инвестициялардың меншігінде болу жағдайлары да кездеседі. Қоғамның Директорлары жалпы акционерлер жиналысында сайланады, ал оперативтік басқарама бас Менеджерге жүктеледі. Ал ол өз кезегінде Түркия Республикасында, яғни өкіл боуы керек. Ұлттық ерекшеліктерге байланысты шектеулер жоқ. Еңбек ұжымына басқармаға арласуы емес. Президенттерге меншікті акциялардың сертифакаттары міндетті түрде тіркелген болуы қажет. Акциялардың басқа Президентке өтуі де тіркеуге алынуы керек.