Шағын бизнес – нарық құрылымының маңызды элементі, кәсіпкерлік қызметтің жүзеге асырудың динамикалық және аса иілгіш формасы. Шағын кәсіпкерлікті дамыту тауар өндіру бәсекелесінде, нарық қатынастарын дамытуда, монополизацияға қайшы келетін қажетті жағдайы болып тұр
Жапония , Германия Бельгия, Италия сияқты елдерде шағын және орта бизнес олардың барлық кәсіпорындары санының 90 пайыздан астамын құрайды, көптеген дамыған елдерде олар жалпы ішкі өнімнің 50 пайыздан астамын береді.
Шағын бизнестің функциясы:
- Сұраныс коньюктурасының өзгеруіне тез елеу. Тұтыну сұранысының үлкен дифференциация жағдайында аса маңыздылығы, НТП, тауар мен қызмет көрсетудің жастық номенклатурасы.
- Шағын бизнесс халықтың қаржы және өндіріс ресурстарын (оның жоқ болғанда пайдаланбаған) маңызды мобилизациялайды
- Бәсекелестік ортаның құрылуы
- Жұмыспен қамту проблемасын шешу (дамыған елдерде жаңадан құрған жұмыс орындардың 70-80%)
- Қазіргі НТР жағдайында шағын бизнесс маңызды ғылыми және техникалық бағыттарымен қатар бұзып өтуді жүзеге асырады.
- Әлеуметтік қиналу және нарықтық қатынастардың демократизациясының жеңілдетілуі (орташа класты құру)
Бірақ шағын бизнес ең нашар бәсекелестік жағдайда тұр, ірі бизнеспен салыстырғанда. Олардың шығындары жоғары, өәткені олардың шығарылатын өнімнің сериясы ұсақ болып келеді, құралдарды жаңарту үшін қаражаттарды жинаудың ең нашар мүмкіндігі, кадрларды даярлау, ақпараттық қамсыздандыру жағынан нашар болып келеді.
Сәйкесінше, ашық және жан-жақты шағын бизнеске мемлекеттік көмек жүйесінің құрылуы – оның дамуына қажет жағдайлар.
Экономикалық дамыған елдердің соғыстан кейінгі шағын бизнестің даму тарихын екі этап бойынша бөлуге болады:
- 50 ж-дың ортасынан 70 ж-дың ортасына дейінгі: шағын бизнестің ірі бизнеске тәуелділігі, шағын кәсіпкерлікті экономикалық жүйенің ескірген элементі ретінде бағалануы. Бұл проблемалар өндірістің ірі сериялық және жалпы даму объективті түрде шарттастырылды.
- 70 ж-дың ортасынан қазіргі уақытқа дейінгі: НТР-дің қазіргі заманға сай этаптарының жүзеге асырудың ең маңызды формалары болған шағын бизнесті ұстануға айналған мемлекеттің экономикалық саясатының сипаты.
Мемлекеттік қолдаудың екі бағыты:
- Протекционистік элементтерімен араласқан шағын бизнес қызметінің кең мемлекеттік реттелуі
- Нарықтық жағдайды құрудағы аса қатаң бәекелестікпен күресу үшін мемлекеттің жай реттелуі, бұнда тек күштілері ғана жеңеді.
Көптеген дамыған елдерде қолданылатын шағын бизнесті қолдау элементтері:
- Бюджет арқылы тікелей дотациялар
- Мемелекттік тапсырмаларды ірі кәсіпорындарда тапсыру кезінде шағын бизнес үшін юелгілі бір субмердігерінің пайызы анықталады.
- Мемлекет шағын бизнестің банкттік несиені алу кезінде кепілдеме ретінде шығарылады.
- Салық жеңілдіктері
- өзінің жеке ұызметін ашушыларға арналған мемлекеттік көптеген бағдарламалар
- капиталдың концентрациясының процесстерімен заңды түрде бақылау жүргізу, яғни шағын кәсіпорындардың дәлелденбеген еңгізулерді болдырмау үшін
- мемлекеттің барлық шағын бизнесті қаржыландыратын және несиелендіретін ұйымдарда қатысуы
- шағын бизнеске мемлекеттің ақпараттық көмегі
- кадрлар даярлау және қайта даярлауды мемлекеттік қаржыландыру.
Ұлыбритания. Негізгі үйлестіруше орган — өндіріс және сауда Министерствасындағы ұсақ фирмалар бөлімі. Бұдан басқа жоғары емес төлем немесе тегін көмек көрсетуші ұйымдардың жүйелері құрылды: 1) ұсақ фирмалардың қызметі; 2) жергілікті кәсіпкерлік агенствалары; 3) еңбек орталықтары; 4) жергілікті кәсіпкерліктің дамуына көмектесетін коммуналдық ұйымдар.
Ұсақ фирамалардың қызметі ұсақ бизнестің ұйымдастырушылық-практикалық сұрақтармен жұмыс атқарады, мемлекет ішінде аумақтық бөлімшелері бар және басқа да ұйымдармен бірлесіп қызмет атқарады. Ол, әрине шағын бизнесті қаржыландырумен айналыспайды. Оның мақсаты — ұсақ кәсіпкерлердің қызығушылықтарын қорғау, өз жұмыстары бойынша ұйымдарға көмек, келісімдерді алу бойынша көмек, субсидияларды алуда көмек көрсету, мамндырылуға қажетті білімді алуда көмек.
Ұлыбританияда әртүрлі халықтың деңгейлерін байланысты ұйымдастырылған арнайы бағдарламалар және шағын бизнестің аймақтық даму бағдарламалары бар. Жеке меншік қызметінің ұйымдарына жұмысшыларды тарту. 18 жастан жоғары, 13 аптадан асатын жұмыстың болмауы, және алғашқы капиталы 1000 фунт стерлингтен төмен емес жұмыссыздар қатыса алады. Схеманың қатысушылары 1 жыл ішінде апта сайын 40 фунт стерлинг мөлшерінде субсидиялар алып отырады, әғни жұмыссыздыққа байланысты пособияға қосымша ретінде төленеді.
80 – 90 жж-дың басында бұл бағдарламаның қатысушыларының саны 25 000-90 00 ға дейін өсті.
Сонда қорыта айтқанда, әрбір іскер қазақстандық осы ортаға кірігіп, инновациялық экономикадағы өз орнын табуға тиіс.
Мемлекеттік кәсіпорындар мен мехахолдингтердің , ең алдымен ірі мемлекеттік компаниялар мен монополиялардың өздеріне үйлеспейтін міндеттерін шағын және орта бизнеске беру .
Стратегиялық маңызды мемлекеттік компаниялар акцияларының пакеттерін басқаруды арнайы құрылатын мемлекеттік холдинг компаниясына беру қажет. Даму банкі мен Инвестициялық қорға барлық кәсіпкерлердің қолы жете бермейді. Қорға биылғы жылы республикалық бюджеттен қосымша 10 млрд. теңге бөлеміз, сонда шағын бизнес субъектілерін несиелеу мүмкіндігі 25 млрд. теңгеге дейін өседі. [3,5 б.]
Бұның шешу жолдары: банк несиелеу кепілдік беру мен сақтандыруды жүзеге асыруды қолға алу керек.