Инфляцияға қарсы шаралардың мемлекеттiк жүйесi

Жеке кәсiпорын, айқын кәсiпкерлiк инфляциямен белдесе алмайды.

Бұндай күрес мемлекеттiң экономикасын шайқалатады. Инфляциямен күресте үкiметтiң алдында басты сұрақ тұрады : батыл шаралар арқылы құнсыздануды, немесе оған бейiмдiлiгiн жою. Әр тџрлi елдер өз беттерiнше бұл дилеммаларды шешедi. АҚШ, Ұлыбританиялар инфляциямен белесене күреседi, басқа елдер (табыстардың индексациясы, бағалардың бойын бақылау және басқалары ) бейiмделген мемлекеттiк шаралардың кешендерi жасайды. Бағалардың бойына енжар бейiмделудi тұрғын халықтың табыстардың индексациясы арқылы, немесе iскерлiк белсендiлiк және жұмыссыздықты күшейтудi құнсыздануды жоюдың белсендi түбегейлi жоспары басылу барысында белгiленген жолдың әрбiр варианттардың жиыны болады.

Бейiмделген саясаттан бастаймыз. Табыстардың индексациясы деңгей бөлiмiнде кәсiпкерлердiң қауымдастығы бар кәсiподағының ұжымдық келiсiмшартынан кейiн немесе жеке кәсiпкермен iске асырылады. Еңбек ақының бойы құнсызданудың бойына байланысты ойылады. Дәл осылай , 60% еңбек контракттерiнiң АҚШ -та айқын және құнсызданудың екпiнiне байланысты еңбек ақының бойлары көп вариантты жала жабады.

Инфляцияға қарсы қорғаныштықтың тетiгiн Еуропада тағы да көбiрек

жайылған. Индексацияны мемлекеттiк кiрiсу және бақылауды анағұрлым күштiрек. Бекiтiлген (ТМД-бұл 90 миллионы үшiн студенттер, зейнеткерлер, әскери мемлекеттiк қызметшiлер) еңбекақысы бар адамдардың табыстарының индексациясы сектор қолы тимейтiн бөлiндiлерде салыстырудағы олардың жағдайын нашарлатпауға мақсатқа ие болады.

Бағалардың секiрiстерi күтпеген қатты индексацияның барлық тиiстi коэффициенттерi жағдайда және тез қайта қарауға жиiрек дәл келедi. Бағалардың нақты бойынан индексацияның артта қалушылығына үкiмет бейiмделген.

Бейiмделген инфляцияға қарсы күрестiң табыстар — бағыттың бiрлерiнiң

саясаты. Тарих оның көп нұсқаларын  бiледi. Бiздiң ғасырымдыњң 60-70 жж. Англияда басқа елдер тиiмсiз инфляцияны төмендетудiң жоспарында болған “тоқтату-алға” саясаты ендi. Бағаларды баяулатуды өнiмдiлiктi төмендету және тұрғын халықтың тұрмыс дәрежесiнiң бағаларын сатылып алынды.

Басқа саясат — бағалар және (Скандинав елдерi, Нидерландтар тағы басқалар ) жалақылардың байланысын бақылау. Бiрақ қысқа мерзiмдi жоспарда    (1967-1971 жылда Финляндия ) пайда болатындығымен, ұзақ мерзiмдi бұл саясат қатаймайды.

Келесi нұсқа — бағасын анықтау және еңбекақының мемлекеттiк

кепiлдемелiк бағдарлары. АҚШ –тағы Кеннеди және Картердiң мысал-басқаруы, бұл да ұзаққа жетпейдi.

Нарықтық күштердiң ойынына монополияға қарсы шаралармен күшейтiлген мемлекеттiк кiрiсулер тағы да әйгiлi нұсқа – минимизациялау әлдеқайда батыл. Саясат сол сияқты А.Смиттің “көрiнбейтiн қол ұшы” өзiндiк қайтаруы бар.

Өкiнiшке орай, ешқайсысы түрлi табыстардың саясаты тамаша болып

табылмаған. Әлемдiк аты бар экономисттар мойындайды : 80- шi жылдардың аяғына қарай бағалардың шамалы өсуiмен аласалау жұмыссыздықты динамикалық тiркестiруге ерiк беретiн саясат түрi бiр де бiр табылмаған.

Жаңа нұсқаларды iздестiру жалғасады: АҚШ-тағы танымалы фирмалар және кәсiподақтар тауарлар құнымен қызмет көрсетуге бағаны жәйлап көтередi . Бұндай саясаттан ештеңе жоғалтпайды. Белсендi инфляциямен күрестiң түбегейлi жоспарының нұсқаларының көпшiлiгi негiзгi қағидасында жатады. Бұл құнсыздануды екпiндердi төмендетуге жұмыссыздардың саны үлкейтуi керек болады.

Мәлiмдiлiкпен байланысты, күтпеген апат нарықтық тетiктi табиғи жұмыссыздық деңгейiн қамтамасыз етудi қолданылады.

Табиғи жұмыссыздық деңгейi — жанында еңбекақының өзгерiсiнде және

бағалар ықпал ететiн факторлар динамикалық теңестiрген. Онда шамалы өзара тұрақтылық және бағалар, еңбекақы қол жеткiзедi. Табиғи сондай деңгей тағы да атауға болады және ол табиғи ұсынысқа сұранысты бейiмделудiң тетiгiнiң нарығына кейiн қол жеткiзген: жұмыссыздық экономикалық құлдыраудың жағдайында аса табиғи деңгей және құнсыздану үлкейедi. Сонымен, құнсызданудың өсуi қолы тимейтiндiктiң табиғи деңгейiнiң табысынан кейiн шамалы тұрақты ұзақ мерзiмдi жоспарда ғана мүмкiн. Соңғы эмпириялық қамтамасыз етiледi. Өкiнiшке орай, жылдар қолы тимейтiндiктiң табиғи деңгейiнiң табысқа арналған экономикалық таң қалуларға әр түрлi текке бейiмделуге арналған экономикаға қажет уақытша тұрғыда ашық емес. Сонымен бiрге экономикалық былықтарға тұрғын халықтың шыдамдылығы шектерi туралы ұмытпаймыз. ТМД және Қазақстанға табғѓи жұмыссыздық деңгейiнiң теориясының пайдалылығына күмән қоя алады.

Тiптен құнсыздануды баяулатуға жұмыстан шығаруға барлық елдерде

Көбiне-көп қажет болу, яғни табиғи жұмыссыздық деңгейi жоғарылату керек. Мысалы, дәл осылай , бұл деңгейлердiң соңғы 20 жылдарына 4тен бастап 7% еңбекке жарамды тұрғын халық саны АҚШ –та өстi.

Сұрақ туындайды, қандай бағаны инфляция деңгейiн төмендетуге бiздiң

қоғамымыз төлейдi? Сандық көрсеткiштерi мынадай : 1% жұмыссыздыққа инфляцияны төмендетуге өз табиғи деңгейiнен жыл iшiнде 2% жоғары болуы керек. Бұл Оукеннiң заңымен 4%ке аласа потенциалдық нақты ҰЖТ-ты төмендетудi бiлдiредi. Қажеттiлiктiң мәселесi ТМД үшiн инфляцияны төмендетуге жұмыссыздықпен және нашар өндiрiспен өткiр төлемiнен тұрады. Адамдарды экономиканың пайдасы үшiн жұмыстан шығаруға болатындығын әлi ешкiм дәлелдемеген.