Маркетингтік зерттеулер дегеніміз— маркетингтік дұрыс шешімдерін қабылдау үшін және фирма әрекетіндегі мәлімсіздік жағдайды төмендету үшін мәліметтерді жинау, оларды өңдеу, талдау процесі болып табылады.
Маркетинг зерттеулерінің мақсаттары әртүрлі болуы мүмкін. Ең бастысы ол зерттеулер әулетті тұтынушыларды анықтауы тиіс, олардың қажеттерін зерттеу, нысаналы нарықты таңдап алу үшін тауарға деген бүгінгі және болашақ сұранысты белгілеу болып табылады. Нарықты таңдап алғаннан кейін оның ішінде болып жатқан өзгерістерге дер кезінде тиімді ықпал жасау үшін оның құбылыс ағымында бақылау қажет. Нарықты ұзақ мерзімдегі даму бағытын болжау үшін оны зерттеу керек. Белгіленген болжау финрманың мақсатын анықтау жұмысына, стратегиясын және жұмыс жоспарын жетілдіруге негіз болады. Әсіресе маркетинг зерттеулері нарыққа жаңа тауарды дайындауда, оны өңдеп, шығаруда маңызды орындалады.
Маркетинг зерттеулері нәтижелі және тиімді болуы үшін келесі шарттарды орындау қажет:
Біріншіден, зерттеулер кешенді және жүйелі түрде өтуі қажет;
Екіншіден, жоғарыда айтылған ақпаратқа қойылған талаптарды ескере отырып зерттеулерде ғылыми тәсілдерді қолдану қажет.
Үшіншіден, халықаралық Сауда Палатасы және қоғамдық пікірді зерттеу Еуропа қоғамы бекіткен маркетингтік және әлеуметтік зерттеулері практикасының Халықаралық Кодексіне сәйкес жүргізілуі тиіс;
Төртіншіден, маркетинг зерттеулері жұмыстары мұқият жоспарлануы және жүйелі сатылануы тиіс.
Маркетинг 1960-1980 жылдары өте қарқынды дамыды. Өйткені өндірістер
нарыққа қажетті тауарлар, яғни тұтынушылар сұранысына ие тауарларды шығаруға бағыттады. Пайданы тек шығынды азайту ғана емес, нарыққа қажетті тауарды шығару арқылы көбейтті. Ол үшін фирма нарықты зерттеуге және бәсекелестікті анықтауға, тауар сапасын жоғарылатуға көп көңіл бөлді. Маркетинг қазіргі кезде көптеген жағдайлар мен әдістерді пайдаланады:
- Өндірісті басқаруда маркетинг жаңа ағымды енгізді. Яғни пайда болған мәселелерді шынайы мүмкіндіктерді оптималды пайдалана отырып шешуге жағдай жасады. Бұл кезде нарықтық жағдайларға көп көңіл бөлінді.
- Маркетинг нарықта өндірістің өз технологиясы, тауары, іс-әрекетін жаңалап отыруына жағдай жасады. Мұнда тауарларды жетілдіру, жаңа өткізу әдістерін ойлап тауып, оны жүзеге асыру, бағаны икемді ету, жарнама беру т.б. іс-шаралары жүзеге асырылу қажет.
Қазіргі уақытта маркетинг барлық нарықтық экономикасы дамыған елдерде оқытылады. Барлық елдер үшін маркетинг маңызы ерекше және ол келесілерден көрінеді:
а) барлық өндірістер тауарларын нарыққа шығарады, сондықтан нарықты зерттеу арқылы ол жетістікке жетеді.
б) маркетинг сұранысқа байланысты емес және ол нарықтың барлық жағдайларында қолданылады.
в) маркетинг тек сыртқы нарық емес, ішкі нарық үшін де маңызы зор.
Маркетинг белгілі бір принциптерге негізделеді, олар:
- тұтынушылардың сұранысына ие тауарларды өндірістің мүмкіндіктері мен материалды техникалық базасын, ғылыми-техникалық потенциалын, қаржылық жағдайын толық ескере отырып шығару;
- өндірілген затты емес, сатылатын затты өндіру.
— тауарды нарыққа ұсына отырып өткізуді ынталандыру;
- соңғы нәтижеге бағыттау.
Екінші ретті ақпараттың ұтымды жақтары мен кемшіліктері
| Ұтымдысы | Кемшіліктері |
| ·Арзан түсуі
·Тез арада жиналуы ·Бірнеше көздері барлығы ·Фирманың өзі жинай алмайтын мәліметтердің болуы ·Тәуелсіз көздерінен алынған дәлелді мәліметтердің ·болуы ·Зерттеу барысында зерттеу мәселесін алдын ала анықтауға көмектесуі |
·Зерттеудің мақсатына толық сәйкес келмеуі
·Ескірген немесе ескіруге жақындаған мәліметтердің болуы ·Жинау әдістері белгісіз болғаны ·Зерттеудің барлық қорытындылары жарияланбауы ·өзара қайшы мәліметтердің болуы ·сенімсіз мәліметтердің ықтимал болуы |
Бастапқы мәліметтердің ұтымды жақтар мен кемшіліктері
| ұтымдысы | кемшіліктері |
| ·зерттеудің нақты мақсатына байланысты жиналуы
·мәліметтерді жинау әдістері әлгілі және олар бақыланады ·фирма үшін зерттеу мәліметтері мен қорытындылары ашық, ал бәсекелестер үшін құпиалы болуы ·мәліметттерді өзара қайшыллықтығы болмауы ·мәліметтердің анықтығына сенімді болуы ·егерекінші ретті ақпарат қойылған сұраққа толықжауап бермесе, бастапқы мәліметтер жалғыз жолы болады |
,Мәліметтерді жинауғакөп уақыт алуы
·Көп шағындар дыталап етуі ·Кейбір ақпарат түрлерін жинау (мысалы, тұрғындар саны) қиынға түсуі ·Фирма мәліметтерді біржақты қарастыру ықтималы ·Фирманың бастапқы ақпаратты жинау мүмкіндігі шектеулі болуы |
Маркетинг зерттеулері туралы есептің тараулары және олардың мағынасы
| Тарау аты | Тараудың мағынасы |
| Еспе кіріспесі | Есеп берілген зерттеудің тақырыбы. Зерттеуге тапсырыс беруші. Зерттеу мәселесі мен мақсатын анықтау және зерттеу негізіндегі жасалған көземелді баяндау
Орындаушы туралы мәліметтер. Зерттеудегі материалдарға сілтеме, тараулардың қысқаша сипаты. Есеп жасауға көмектескен адамдарға және мекемелерге алғыс айту. |
| Зерттеу әдістемесі | Зерттеу сатыларын сипаттау. Маңызды анықтамалары тізімі. Мәліметтердің алынған көздері, олардың көлемі және оларды жинауда және өңдеуде қолданылған зерттеу әдістер. |
| Зерттеу нәтижесі | Зерттеушілердің және эксперттердің пікірлері бойынша фирма басшыларына ұсынылған шешім тізбегі және пайдалы болатын зерттеу қорытындылары. |
Қорытындылар мен ұсыныстар |
Зерттелген объекттің жағдайы, анықталған оның даму бағыты мен болашағы, алдағы тұрған мәселелерді шешу тәсілдері туралы мамандардың пікірлері. |
| Қосымша мәліметтер тіркесі | Анкета, оларды толтыру нұсқаулары, статистикалық кестелері және қорытындылар мен ұсыныстарды дәлелдейтін ақпараттар. |
Маркетингтің орындайтын қызметтері.
- Ақпарат-маркетинг зерттеулері барысында жиналған мәліметтердің жиынтығы. Жақсы ақпарат мына мәселелерді шешуге мүмкіндіктер береді:
- бәсекеде басымдылықты алу,
- шығын қаражатының қауіп-қатерін төмендету,
- тұтынушылардың тауарға деген ынтасын анықтау,
- сыртқы ортаны терең бақылау,
- стратегияны дұрыстау,
- фирманың өз жұмысын дұрыс бағалау,
- тұтынушылардың жарнамаға деген сенімін арттыру,
- тиімділікті көбейту.
Ақпарат әртүрлі сипатталады.Сондықтан шығу мерзіміне,оған жүктелген міндетіне,оны өңдеуге қарай жіктеуге болады:
Шығу мерзімінеқарай мынадай ақпарт түрлерін айыруға болады:
- Тұрақты ақпарат-маркетингтік ортаны ұзақ уақыт өзгермейтін көрсеткіштерін бейнелейді;
- Айналмалы ақпарат –маркетинг обьектілерінің өз мәніндегі іс- әрекетін ағынды сандық және сапалық сипаттамасымен көрсетеді;
- Ауық-ауық ақпарат-керек кезде ғана анда-санда ғана жиналатын мәліметтер (мысалы,тауардың бағасын өзгерту мүмкіндіктерін анықтау үшін жаңа бәсекелес фирма туралы мәліметтер жинау).
Ақпарат міндетіне байланысты ол былайша бөлінеді:
- Анықтамалық ақпарат-танымды сипат алады және анықтап, анықтама ретінде шығады;
- кепілдемелік ақпарат-арнайы жүргізген маркетинг зерттеулері қорытындысының немесе мәліметтерді талдаудың негізінде пайда
- болады.Оған өнімді жеткізуді, өткізуді болжау нысаналы рынокты делдалдарды, жабдықтау фирмаларды талдау приоритеттері жүктеледі;
- Нормативтік ақпарат-негізінде өндіріс саласында қалыптасады,өндірістің әртүрлі құрылым ережелері,нормативтері баяндалады;
- Хабаршы ақпарат-маркетинг ортасы обьектілерінің іс жүзіндегі өзгеріс бағыты жоспарға үйлеспеген кезде пайда болады;
- Реттеуші ақпарат-хабаршы ақпараттың кемшілік себептерін жоюға бағытталған әрекеттерді баяндайды.
Ақпаратты өңдеуге қарай жіктеу маңызды мағына алып, мына түрлеріне бөлінеді:
- Бастапқы ақпарат— нақтылы мақсатты көздей бірінші рет жиналған мәліметтерді баяндау;
- Екінші ретті ақпарат— басқа мақсатпен бұрын жиналған қолда бар мәліметтер;
- Туынды ақпарат— басқа мақсатты шешу үшін бастапқы, екінші ретті ақпараттың немесе өзге ақпараттың мәліметтерін баяндау.
Ақпаратқа қойылатын талаптар
Ақпаратты ұйымдастыру алдында оған келесі талаптар қойылады:
- Ақпараттың өзектілігі-маркетинг ортасының жағдайын әр мезгілде шындықпен нақты бейнелеу. Сондықтан сақтайтын құнды коммерциялық мәліметтер базаларын күнделікті жаңарту қажет.
- Ақпараттың дәлме-дәлдігі— өндірістің, нарықтың,сыртқы макроортаның нақты жағдайын және даму өзгерісін айнытпай көрсету. Бәсеке күресі жағдайында ақиқат мәліметтерді арнайы бұрмалануы мүмкін. Сондықтан ақпаратты анықтау үшін мёлiметтердi әртүрлі көздерден алып, оларды салыстыру қажет. 10
- Мәліметтердің релеванттілігі— алға қойған мақсатқа сәйкес қажетті мәліметтерді іріктеп жинау және іске қатысы жоқ мәліметтерді алып тастау.
- Толық бейнелеу— маркетинг ортаның жағдайына және оның даму өзгерісіне әсер ететін барлық факторларды объективті түрде есепке алу.
5.Мәліметтердің мақсаттылығы— тауарды өндіру, оны сыртқа және ішкі нарықта өткізу арналары мақсаттарына сәйкес мәліметтер жинау.
- Ақпараттың біртұтастылығы және сәйкестігі— мәліметтер көрсеткіштері жиынтығында өзара қайшылықтардың және мәліметтердің өзара сәйкессіздігінің болмауы.
Маркетингтік ақпараттық жүйе.
Әр фирма өзінің менеджерлерін қажетті маркетингтік ақпаратпен қамтамасыз етуі тиіс. Сондықтан компанияның арнайы қызметкерлері әр деңгейдегі басшыларға нарық туралы қандай мәліметтер керек екенін анықтайды және маркетинг ақпараттық жүйені болжамдайды.
Маркетингтік ақпараттық жүйесі тұлғалар, неше түрлі құралдар жөніндегі және маркетингтік шешім қабылдауға қажет сенімді ақпаратты жинау, сұрыптау, талдау, бағалау әдістерін қамтиды.
- Бәсекеде басымдылықты алу,
- шығын қаражатының қауіп-қатерін төмендету,
- тұтынушылардың тауарға деген ынтасын анықтау,
- сыртқы ортаны терең бақылау,
- стратегияны дұрыстау,
- фирманың өз жұмысын дұрыс бағалау,
- тұтынушылардың жарнамаға деген сенімін арттыру,
- тиімділікті көбейту.
Ақпараттын жіктелуi
Ақпарат әртүрлі сипатталады.Сондықтан шығу мерзіміне,оған жүктелген міндетіне,оны өңдеуге қарай жіктеуге болады:
Шығу мерзімінеқарай мынадай ақпарт түрлерін айыруға болады:
- Тұрақты ақпарат-маркетингтік ортаны ұзақ уақыт өзгермейтін көрсеткіштерін бейнелейді;
- Айналмалы ақпарат –маркетинг обьектілерінің өз мәніндегі іс- әрекетін ағынды сандық және сапалық сипаттамасымен көрсетеді;
- Ауық-ауық ақпарат-керек кезде ғана анда-санда ғана жиналатын мәліметтер (мысалы,тауардың бағасын өзгерту мүмкіндіктерін анықтау үшін жаңа бәсекелес фирма туралы мәліметтер жинау).
Ақпарат міндетіне байланысты ол былайша бөлінеді:
- Анықтамалық ақпарат-танымды сипат алады және анықтап, анықтама ретінде шығады;
- кепілдемелік ақпарат-арнайы жүргізген маркетинг зерттеулері қорытындысының немесе мәліметтерді талдаудың негізінде пайда болады.Оған өнімді жеткізуді, өткізуді болжау нысаналы рынокты делдалдарды, жабдықтау фирмаларды талдау приоритеттері жүктеледі;
- Нормативтік ақпарат-негізінде өндіріс саласында қалыптасады,өндірістің әртүрлі құрылым ережелері,нормативтері баяндалады;
- Хабаршы ақпарат-маркетинг ортасы обьектілерінің іс жүзіндегі өзгеріс бағыты жоспарға үйлеспеген кезде пайда болады;
- Реттеуші ақпарат-хабаршы ақпараттың кемшілік себептерін жоюға бағытталған әрекеттерді баяндайды.
Ақпаратты өңдеуге қарай жіктеу маңызды мағына алып, мына түрлеріне бөлінеді:
- Бастапқы ақпарат— нақтылы мақсатты көздей бірінші рет жиналған
- мәліметтерді баяндау;
- Екінші ретті ақпарат— басқа мақсатпен бұрын жиналған қолда бар мәліметтер;
- Туынды ақпарат— басқа мақсатты шешу үшін бастапқы, екінші ретті ақпараттың немесе өзге ақпараттың мәліметтерін баяндау.
Маркетинг қызметтері – тауар және қызметтер маркетингтік принциптерін іске асыруда қолданылатын мамандандырылған іс-қимылдың жеке түрлері мен олардың жиынтығы. Маркетинг қызметтері келесілер:
— нарықты маркетингтік зерттеу;
— маркетингтік жоспарлау;
— маркетингтік қызметті ұйымдастыру;
— тауарлы саясатты жүзеге асыру;
— өткізу саясаты;
— коммуникация мен тауар қозғалысын ұйымдастыру;
— маркетингтік қызметті бақылау.
Маркетинг бөліну түрлері:
- Пайдалану деңгейіне байланысты:
- микромаркетинг – белгілі бір тұтынушыларға бағытталған өндіруші фирмалардың маркетингтік іс-әрекеті;
- макромаркетинг – қоғамға қажетті тауарларды ұлттық нарықта өткізудің маркетингтік іс-шаралары.
- Қызмет түріне байланысты:
- стратегиялық маркетинг – бәсекелестердің тауарына қарағанда жоғары сапалы тауар өндіріп, нарықта жоғары пайда алуға негізделген қызмет;
- оперативті маркетинг – нақты уақытқа қажетті маркетингтік іс-шаралар, тауарлы, бағалы, өткізу, коммуникациялық саясат жағдайларын ұйымдастыру және жүзеге асыру;
Тұтынушы түріне байланысты :
— өндірістік маркетинг — өндірістер арасындағы маркетингтік қызмет;
— тұтыну маркетингі — өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы маркетингтік қызмет;
— коммерциялық емес маркетинг – коммерциялық емес ұйымдардың маркетингтік қызметі.
Сұранысқа байланысты:
— конверсиондық маркетинг – кері сұраныс кезінде қолданылады. Оның негізгі шарттары тауардың сапасын, сыртқы түрін жақсарту, бағаны түсіру, өткізуді ынталандыру арқылы тауарға деген кері қатынасты жою болып табылады.
— ынталандырушы маркетинг – тауарға сұраныс жоқ немесе аз болған кезде қолданылады. Яғни бұл кезде тұтынушылар тауарға қызықпайды немесе мЅндай тауардың бар екендігін білмейді. Бұл маркетинг шарттары: бағаны бірденнен төмендету, жарнаманы күшейту, өткізуді жақсарту.
— дамушы маркетинг – тұтынушылар нарықтағы тауарға қанағаттанбаса және сұрамаса қолданылады. Мұнда товардың жаңа түрі ойластырылып, нарыққа ұсынылады, жарнаманы қолданады және тауардың имиджін көтереді.
— Ремаркетинг – сұраныс түсе бастаған кезде қолданылады. Сұранысты тұрақтандыру үшін тауарға жаңа қасиеттер ойлап тауып, оны жаңа нарықтарға ұсынады.
— синхромаркетинг- тұрақты емес, өзгермелі сұраныс кезінде қолданылады. Ол жыл мезгіліне, сұраныс өзгеруіне байланысты. Сұранысты тұрақтандыру үшін тауарды диверсификациялайды, бағаны төмендетеді, өткізудің тиімді жолдарын қолданады.
— қолдаушы маркетинг – сұраныс қалыпты немесе оптималды болған кезде қолданылады.Мұнда тұтынушылар сұранысының өзгеруіне байланысты қажетті тауарларды ұсынып, қолдап отыру.
- демаркетинг – сұраныс өндірістік мүмкіншіліктен асып кеткен жағдайда қолданылады. Онда тауар бағасы жоғарылайды, жарнаманы азайтады т.б.
Қызмет түрлері.
Қызметтің көптеген түрлері бар. Сондықтан оларды топтастырудың да бірнеше тәсілі бар:
Эванс қызметтердің мына түрлерін белгілеген:
- Рынок сегментіне қарай:
- түпкі тұтынушылар;
- ұйым түтынушылар;
- Қызметтің сезінуіне қарай:
- игілікті, мысалы, тауарды жалға беру;
- игілікті емес, мысалы, кеңес беру;
- Қызмет көрсетушілер мамандығының деңгейіне қарай:
- жоғары мамандандырылған;
- нашар мамандандырылған;
- Қызмет көрсетудің уәждемесіне қарай:
- коммерциялық қызмет;
- бейкоммерциялық қызмет;
- Қызмет көрсетушінің еңбек сипатына қарай:
- автоматтандырылған;
- жартылай автоматтандырылған;
- дене еңбегіне;
- Қызмет көрсетушінің тұтынушымен байланысына қарай:
- тығыз байланыста;
- байланыстың керегі жоқ.
Бұл қызмет түрлерін толықтыру үшін Ф. Котлер белгілеген қызмет тұрлерін қарастырайық:
Қызмет кезіне қарай:
- адам атқаратын қызмет, мысалы, аудит;
-машина арқылы атқаратын қызмет, мысалы, такси, ұшак, кинотеатр;
Қызмет көрсету кезінде клиенттің қатысуына қарай:
- клиенттің қатысуы қажет, мысалы, медицина операциясын жасау кезінде;
- клиенттің қатысуы қажет емес, мысалы, автомобиль жөндеу;
Қызметті сатып алу уәждемесіне қарай:
— жеке қызмет (клиенттің жеке басына);
- іскерлік қызмет (іскерлік қажеттер үшін);
Қызмет көрсетушінің уәждемесіне қарай: - коммерциялық немесе қайырымдылық қызмет;
-жеке адамға арналған қызмет немесе қоғамдық сипат алған қызмет.
Қызмет саласындағы маркетинг стратегиялары.
Қызмет саласында бұрын маркетинг қолданылмаған. Себебі қызметтерге сұраныс жоғары болған, немесе ол саллада бәсекелестер болмаған. Сондықтан да маркетингтің қажеті болмады. Кейінгі кезде қызмет саласында көптеген өзгерістер орын алды.
Әдетте маркетинг –микс игілікті өндірісте жемісті нәтиже береді. Ал қызмет саласында маркетингті қолдану үшін, қосымша факторларды есепке алу керек. Б.Бумс және М.Битнер қызмет саласына маркетингті бейімдеу үшін қосымша 3 «Р»: персонал, материалды куәлік, қызметті ұсыну тәсілін қолдануды пайымдады. Көптеген қызметтерді адам атқарады.
Бұл іс тамаша орындалған жағдайда мамандардың мынадай қасиеттері болуы керек: сыпайылық, қайырымдылық, ынталылық, тілектестік, шешім қабылдау қабілеттілігі, жоғары біліктілігі.
Компаниялар өздерінің қызмет көрсету сапасын материалды куәліктермен дәлелдеуі қажет. Мысалы, отель клиенттің өзіне құндылы екенін қалай дәлелдеуі мүмкін? Тазалық арқылы қызмет көрсету жылдамдығы, персоналдың сыпайылығы арқылы.
Мысалы, ресторан тұтынушыларына кафетерий, швед столы, буфет, шам жағып кешкі тамақ ұсынылады.
Қызметті таңдауда тұтынушыға көптеген факторлар әсер етеді. Мысалы, клиенттің банкке барып несие қарастыруы. Тұтынушы ұқсас немесе басқа қызмет алуға келген адамдарды көреді. Ол материалды куәліктерді – банк ғимаратын, залдың ішкі көрінісін, әсемдігін, құралдарын, жиһаздарын бағалайды. Тұтынушы банк персоналымен, несие алу маманымен кездеседі.Тұтынушыға қызмет өндірісі және оны ұйымдастыру жүйесі сезілмейді. Сонымен қызмет саласындағы жұмыс нәтижесі және клиенттің нақты сатушыға деген көзқарасы мұнда көптеген өзгерістерде болып жатқан факторларға тәуелді.
Қызмет саласында ішкі маркетингі, сыртқы маркетингі және әрекеттестік маркетингі қалыптасады.
Сыртқы маркетинг компанияның қызметін дайындау, бағасын анықтау, тұтынушыға оны жылжыту және ұсыну жұмыстарын белгілейді ішкі маркетингі клиенттерге жоғары сапамен қызмет көрсету үшін компания мамандарын дайындау және уәждемелеу жұмыстарын жүргізеді. Әрекеттестік маркетингі персоналдың клиентке қызмет көрсету іскерлігін арттыру ісімен шұғылданады. Себебі тұтынушы көрсетілген қызмет сапасын оның техникалық деңгейімен (мысалы, медицина операциясы сәтті ме, әлде басқаша ма) және функционалды деңгейімен (мысалы, хирургтің ауруға жаны ашуы, қамқорлық білдіруі) бағалайды. Қызмет сапасы қызмет ақысын төлеп, оны тұтынғаннан кейін ғана анықталады. Сондықтан бұл іс сатып алу қауіп-қатерімен байланысты.
Қызмет саласындағы компаниялар бәсекелестік саралау деңгейін, қызмет сапасы мен өнімділікті арттыру мәселелерін шешуі
ΙΙ. Халықаралық тауар нарығының маркетингтін зерттеулері.
Халықаралық тауарлар нарығын маркетингтік бейнелеу.
Халықарлық нарыққа шығу проблемалар нақты тауар өндіруші кәсіпорындардың көмегімен жүзеге асады. Мемлекеттер арасындағы экспорттық немесе импорттық шарттарда сол екi жақтың нақты тауарларына қатысты өндiрiстiк немесе тұтыну мүмкiндiктерi есепке алынады. Мемлекет құрылымы мен өмiр сүру ортасы бөлек елдермен халықаралық нарық байланысына шығудың тәуекелге баратын жағ көп жёәе бұл iсте күтпеген жағдайларда жиi байқалады. Халықаралық тауар саудасында кездейсоқ сәттiлiкке сенiм артудың да орны жоқ Мұндай жауапты жұмысқа өндiру технологиясы мен тауар сапасы және номенклатуралық көрсеткіштері жағынан өзпотенциалына сенiмдi, халықаралық сауда және өндiрiстiк бәсекеде ысылған немесе оған төзiмдiлiктаныта аларына әбден көзi жеткен кәсiпорындар ғана тәуекел етуi мүмкiн.
Халықаралық аренаға шығу- қалаған кезде жетуге болатын меже емес, бiртiндеп дамудың белгiлi бiр жоғары деңгейiне тән өрiстiң жалғасы. Басқа елдiң немесе елдердiң нарығына енудiң iшкi, үйреншiктi тұтынушыға тауар сатуданкөп өзгешелiгi бар.