Апат кезіндегі әрекеттер

Ж о с п а р

І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

  1. Апат кезіндегі әрекеттер
  2. Өрттің алдын алу және одантуындайтын зардаптарды азайту шаралары
  1. Гидротехникалық аппараттар

ІІІ. Қорытынды

  1. Пайдаланылған әдебиеттер

Техногендіктөтенше жағдайлар

  «Табиғи және техногендіксипаттағы төтенше жағдайлар туралы» 5.07.1996 жылы ҚР Заңы Республика аумағында табиғижәне техногенді сипаттағы төтенше жағдайлардың ескертумен жою жөніндегі қоғамдық қатынастарды реттейді. Онда, халықты, қоршаған орта меншаруашылық объктілерін төтенше жағдайлардан және одантуындағансалдарданқорғау менмемлекеттік саясат жүргізуде басымсалаларының бірі екендігіатап көрсетіледі.

  Заңда төтенше жағдайда,зілзалаға, аварияға, апатқа анықтама беріледі. Заңдатиөтенше жағдайғап қатысты басқа да мәселелер мазмұндалған.

  Атап – бұл адамның кғңүтпеген іс — әрекеті, зілзала немесеәлеуметтік қиыншылық, олар адамдардың үлкентобы тіршілігінің бұзылуымен, қаза болуымен немесе өмірі менденсаулығынатөнген қауіппен және айтарлықта й экономикалық жнеэкологиялық заламен сипатталады.

  Апаттар көлемі мен түрлері бойынша жіктеледі.

  Көлемді анықтау кезіндеөлшем үшін екікөрсеткіш алынады.

  (апат ) зардапшеккендердің жалпы саны немесеемделугемұқтаждардыңсаны, апатсалдарыныңәсеріне ұшыраған аумақ.

   Төтенше жағдай — апатнәтижесінде қалыптасқан ахуал, оныңбасты көрсеткіші бүлдірупроцестерінің жиілігі болыптабылады.Бұл процестерді қалыпқа келтіру үшін қосымша күш пен қаражатты тарту жәнеайрықша шешімқабылдауы талап етеді.

  Авария — технологиялық процестердің бұзылуы, мезанизмнің, қондырғының және ғимараттың  зақымдалуы. Шаруашылық объектілерінде еңкөп тараған авария себептері — агрегаттарды, мбеханиюзмдерді пайдалануережесін бұзу. Сондай — ақ техникақауіпсіздігі ережесін бұзу, зілзала. Авария салдарының сипаты оның түріне, көлеміне және олпайда болған кәсіпорынның ерекшелігінебайланысты. Аварияның бнегізгісалдары жарылыс, өрт, су, басу шахталардың құралуыболуы мүмкін. Бірқатар жағдайда атмосферагазданған,мұнай өнімдері, тұтанғыш сұйықтар мен қаттыәсер ететін улызаттардың төгілуі авария салдарын тудырады.

  Қатты әсер ететін улы заттыңқопарылатын және өртенетінматериалдар мен өнімдердің технологиясын қолданатыннемесе шығаратын объектілер аса қауіпті. Осы материалдардың және өнімдердің қорыбарнемесе сақтайтын қойма, темір жол станциалары менпорттар да қауіпті объектілерге жатады.

  Төтенше жаюғдай салдарын жою мерзімі шартты түрде екі кезеңге бөлінеді.

  — құтқару және басқа шолужұмыстарды жүргізумерзімі;

  — экономика мен халықтың қалыпты тіршілігін қалпына келтіру мерзімі.

  Аварияны жою кезінде мынадайшаралар өткізіледі.

— объекті төңірегінде тұратын халыққа, құрамаларды және объект жұмыстарымен қызметтеріне пайдаболған аварияның қауіпті салдары туралы хабарлау.

— авария болған объектіні жеке барлау

— зардапшегушілерге медициналық көмек көрсету жәнеоларды емдеу мекемесіне апару.

  Аварияболған бойда құрамалар қатарына кіретін жұмысшылар мен қызметшілер жиналатын орынғакешікпей келуге міндетті, ол барлық қалғандары авария жою, объектілердегі зардап шеккендерді құтқаружөніндегі жұмысқа дайын болуы тиіс. Авариясалдарын жою жеткілікті күш пен қаражатболған жағдайда  бүкіл объектіде бір уақытта немесе оның жекелеген учаскелеріндежүргізілуі мүмкін.

Апат кезіндегі әрекеттер.

  Өте үлкен далалық және орман өрттері бірқалыпты, бірақ қала тұрғындары тығыз тұратын аудандағы шыққан өрттермен салыстыруға болмайды. Жанған ғимараттың тұйықтығы және осымен байланысты адамдар тығыздығы, үрей, оттың тіке (жоғарғы және төменгі қатарға қарай) тарауы, сиитетикалық заттар жанғанда бөлініп шығатын улы заттар — міне осылардың барлығы қалаға сәйкес өрттердің, орман ие далалық өрттерден айырмашылығы бар екендігін көрсетеді. Кей жағдайда от дүние-мүлікті жалмайды, тұрғын үйлер, мектептер, қоғамдық құрылыстар қирап бүлінеді, күйік, жарақат ала отырын, кейде опат болып адамдар қайғы-қасірет тартады.

  Адамдардың опат болуыныңнегізгісебебіоттегіқоспасымен улану. Ол қанның қызыл түйіршіктерінебелсенді әсер етеді,нәтижесінде қып-қызыл болған дене организмді оттегімен қамтамасыз ету мүмкіндігін жоғалтады.Сөйтіп өрттенқазатабатын адамдардың  жартысынан астамы оттегі қоспасынан уланудан және! оттегінің жетіспебуінен опат болады.

  Өрттің пайда болуыныңсебптеріөтеәртүрліэлектр сымдарының тұйықтадуы, газ плитасын дұрыс пайдаланбау, электр приборларын қараусыз қалдыру электр жүйесінекөп күш түсуі, жылу жүйес інің бұзылуы, тоқыма ағаш өңдейтін, ұн тарататын өнер – кәсіп, кәсіпорындарындағы шаң – тозаңдар. «апат» және «қирап-бүліну» ұғымдары-ның анықтамасына тоқталуға, олардың арасындағы айырмашылықтарды көрсетіп, түсілдіру керек. Бұл ретте, қазіргі уақьгтта шаруашылықтың көптеген объектілері химия өндіріс өнімдерінің көп көлемін өндіріп, сақтайтындығын немесе технологиялық процесте пайдаланылатындығын атап өту қажет. Осы өнімдердің кейбіреулері өзінің қасиеті жағынан адам денсаулығы үшін зияндыжәне тіпті қауіптіболып келеді.

  Бұл оқушылардың қорғанушарадарынуақытылы қолдануы және жеке қауіпсіздігі қамтамасыз ететін құралдар мен тәсілдерді дұрыс пайлана білуі үшін керек.

  Өндірістік апаг зардаптарынан қорғана білу тәсілдері мен химиялық зақымдану аймағындасы мімез-құлық ережелерін қарастыра отырып, нақты аталған қалада (ауылда) ол қалай жүзеге асырылатындығына ерекше зейін аударып, белгілі бір аумаққа химиялық зақымдану қаупі төңгендігі туралы түрлі тұрғындардыхабарлау реттеріп түсіндіру керек.

  Одан әрі қарай атом стансаларындағы (ЛЭС-тердегі) апаттар тұрғындар үшін айрықша қауіп туғызатындығын, апат нәтижесінде үлкен аумаққа радиоактивтікзақымданужүретіндігінайтуғатуракеледі.

Өрттің алдын алу.

  Егер электр сымдарының сырты жапса, бәрінен бұрын оны ағыту керек, ол үшін (пробкаларды) тығындардың бұрап немесерубильникті жабу қажет.

  Егер телевизор жанса, онда оны жүйе деп бірден ажырату керек. Сосын артқы қабырғасының (жанында тұрып) салқындатататын жоғарғы тесіктеріне су құйып сөндіру қажет. Егер оған жақын жатқан немесс басқа да шапшаң жанатын заттар болса телевизорға бәрінен бұрын тығыз одеялоны лақтырып жабу керек, олай ету жалын басқа заттарға ауыспауы үшін қажет. Осыдан кейінсуғанемесе үйдегі өрт сөндіретін құралға жүгірген жөн.

  Егер киноскоп жарылса, улы түтін өте қауіпті, сөндіремін деп жүргенде дем алмауға тырысады, және өзгелсрге ескертіңіз, балалар болса өзге жерге алып шығыңыз.

  Егер жанып жатқан бөлмеге адамдарды құтқару үшін кіретіп болсаңыз сыр киіммен немесе басыңызды тығыз материалмен, ылғал одеялмен жауып алыңыз.

  Улы газдан сақтану үшінылғалданған мата арқылы демалыңыз, өйтпесеңіз ауаның шапшаң келген ағыны жалынның пайда болуына әкеледі, түтіңдеген бөлмепің есігін абайлап ашыңыз.

  Адамдарды іздестіргенде белге жіп байлап алыңыз, екішпі шеті сыртта бодсын. Егер зақым алған адам өзі қозғала алмаса, оның шығуына көмсктесіңіз немесе оны өрт ошағынан алып шығасыз, бұл жағдайда оны дымқыл одеял, простыния киіммен жабыңыз. Егер сіздің көз алдыңызда біреудіңкиімі лап ете қалса, онда оның жүгіре жөнелуіне мүмкіндік бермеңіз — жүгіргенде жалын өрши түседі. Тіпті құрғақ болса да оның үстіне бір материал жаба салыңыз, тіиті мүмкін болмаса сол адамды құлатыңыз, жерге домалатыңыз, жалынды сөндіріңіз. Химиялық күйік алуы мүмкін болатындықта н огнетушительмен киімін сөндіріңіз.

  Күштітүтіндегенбөлмедееңкейіинежорғалап жүріңіз.

Өрт сөндірушілер келгенше өртті сөндіруге мүмкішиілік болмаса шығып кетудің, басқа жерге ауысудың қамын жасаңыз. Бүл үшін біріпші кезекте басқышты пайдаланыңыз. Онда қатты түтін болса пәтерге оралып, кіретін есікті мықты жабыңыз, тесіктер болса шүберекпен тығыздап, салқындатқыш люктердің бәрін жауып, балконға шығыңыз.

Гидродинамикалық апаттар

  Гидротехникалық құрылмстар су қорларын пайдалану үшін, сонымен біріс су тасқынымен күресуге арналған. Гидротехникалық құрылыстарға бөгеттер каналдар, су жүретін трубалар, қорғаныс үйінділері, су жинақтайтын, суды жіберіп тұратын, арнайы ГЭС — тердің ғимараттары, шлюздер және т.б.) құрылыстар жатады. Әдетте жалпы және арнайы гидротехникалық құрылыстарды біріңғай комлекске гидроузелге біріктіреді.

  Төмендегі полтиналардың бүлініп-бұзылуы орасан үлкен қауіп төндіреді:

— Ертіс өзеніндегі /Шығыс Қазақстан облысы/ Бұқтырма су қоймасы;

  Теріс өзеніндегі /Жамбыл облысы/ Теріс-Ащы-бұлақ су қоймасы;

-Шу өзеніндегі /Жамбыл облысы/ Тас-Өткел су қоймасы;

-Таласөзеніндегі/Қырғызстандағы/Кировсу қоймасының бұзылуы Тараз қаласына және Жамбыл облысының 3 ауданына қауіп төндіреді;

-Есіл өзеніндегі Вячеслав су қоймасы /Ақмола облысы/;

-Қарғалы өзеніндегіҚарғалы су қоймасы /Ақтөбе облысы/.

  Әрбір гидроузел бойынша қарта схемалар жасалып, онда су басып кету аймақтарының шектері және су жарып кеткендегі тасқынның сипаттамасы көрсетілген. Осы аймақтарда тұңғыш үйлер мен кәсіпорындар салуға рұқсат етілмейді.

  Су басып кетуі нәтижесінде шаруашылық объектілерінде темір жол және автомобиль апаттары болуы, ауыл шаруашылығына, көпір құрылыстарыназиян келтірілуідемүмкін.

  Соңғы ножылдықта әр түрлі ирригациялық, гидротехникалық құрылыстарды, көпір өткелдері бар жолдарды салу секілді адамның белсенді қызметі көп жағдайда техногенді сипатты аппаттардың болуына әкеп соқтыруда. Оныңнақты мысалы Ойыл және Жем өзендеріндегі 1993 жылы көктемдегі су тасқыны. Атырау облысының Миялы және Құлсары нөселкелерінің аумағындағы су тасқынының зардаптарына, әуелде зерттеу нәтижесінде болады-ау дегеи үлкен тасқынның күшеюінде төмедегілер жағымсыз роль атқарды:

  -Құлсарыпоселкесініңаймағында—Жемге құятын Құрсай саласының арасындағы плотииа, Қамыскөл көлінен табиғи ағатың суды кідіртетін бөгет, Доссор-Құлсары атомобиль жолының, су өгкізетін құрылымдары көпкөлемдегі суды кідіртіп үлгере алмайды.

  — Миялы поселкссінің аумағында — антомобиль жолдарының су өткізстін құрылыстары, Миялы жайылма суару жүйесіидегі су өткізетін қақпақтардың бұзықтығы, поселкелердің сыртындағы үйінді қоршамалардың жартылай бүлінуі, міне осылар жағымсыз роль атқарды.

  Су тасқыныннан немесе техногендік — факторлармен арттырылған зиянды азайту үшін іздестіру-жобалау жұмыстарын жөне көпір өткелдерін әр түрлі гидротехникалық құрылыстарды сақтау, оларды қалыпты ұстау уақытылы қайтажаңғыртыпжөндеу ісімәнінде жүзеге асырылуы қажет.

  Су тасқыны зопасындағы тұрғындарды және шаруашылық обьектілерін қорғауды ұйымдастыру-техникалық шаралары:

  1. Су басып кетуі мүмкін болатын аймақтардағы жағдайды болжау:

— су басып кетуі мүмкін болатын аймақтардағы шаруашылықобьектілерін,елдімекендерлі,аймақтарды анықтау;

-жарып кететін толқулар деңгейі олардың елді мекендерге жету уақыты;

-шаруашылық кешеніне келетін шығын.

Қорытынды

Төтенше жағдай — апатнәтижесінде қалыптасқан ахуал, оныңбасты көрсеткіші бүлдірупроцестерінің жиілігі болыптабылады.Бұлпроцестерді қалыпқа келтіру үшін қосымша күш пен қаражатты тарту жәнеайрықша шешімқабылдауы талап етеді.

  Авария — технологиялық процестердің бұзылуы, мезанизмнің, қондырғының және ғимараттыңзақымдалуы. Шаруашылық объектілерінде еңкөп тараған авария себептері — агрегаттарды, мбеханиюзмдерді пайдалануережесін бұзу. Сондай — ақ техникақауіпсіздігі ережесін бұзу, зілзала. Авария салдарының сипаты оның түріне, көлеміне және олпайда болған кәсіпорынның ерекшелігінебайланысты. Аварияның бнегізгісалдары жарылыс, өрт, су, басу шахталардың құралуыболуы мүмкін. Бірқатар жағдайда атмосферагазданған, мұнай өнімдері, тұтанғыш сұйықтар мен қатты әсер ететін улызаттардың төгілуі авария салдарын тудырады.

  Қатты әсер ететін улы заттыңқопарылатын және өртенетінматериалдар мен өнімдердің технологиясын қолданатыннемесе шығаратын объектілер аса қауіпті. Осы материалдардың және өнімдердің қорыбарнемесе сақтайтын қойма, темір жол станциалары менпорттар да қауіпті объектілерге жатады.

Пайдаланылған әдебиеттер

  1. Сүгірәлі Тайжанов «Өмір қауіпсіздігі негіздері» Алматы, 2004 ж.
  2. Х.Ә. Нұрлақұлы Қ.Б. Исабеков «Тіршілік қауіпс іздігі» Түркістан, 2004 ж.