Білім беру көлемін асыру үшін оны автоматтандырудың негізін үйрету.
- Педагогиканың әдістемелік тарихы оқу пәні ретінде қазіргі кездеөте бір қиын жағдайда тұр.Өйткеніегер бізпедагогикалық әдістемеліктарихты талдап шығатынболсақ, ол жағдайдабұләдістердіңөззаманыныңәлеуметтік, психологиялықжәне эканомикалық сұранысынасай болғанынкөреміз [1].
Мысалы,ежелгі грекиядағытәрбие әдісібұлСпартандықжәнеАфиналық тәрбие жүйесіболып табылады.Олардың әрқайсысында ерекше тәрбие жүйелерініңәдістеріқалыптасқанболатын.Оныңерекшелігімынадай жағдайларға байланыстыболды:біржағынан,құлиеленушіқұрылыстыңжалпызаңдылықтарымен, екінші жағынан,солелдің дамуерекшеліктерімен байланысты.СпартандықжәнеАфиналық тәрбие жүйелерініңайырмашылығыбұлмемлекеттердіңэканомикалық-саясидамуыныңжәнемәдениетінің кейбір ерешеліктеріменбайланысты.Бұл екеуідеқұлиеленуші мемлекеттерболғандықтан қоғамдықтәрбие жүйесітек құлиеленушілердіңбалаларын оқытументәрбиелеу істерінемән берді [2].
Спартандық білімберуәдісіспартиат( аристократ – құлиеленушілер) балаларынәскеридаярлығыкүшті,шыныққан,табандықұлиеленушіетіптәрбиелеуболды. Өйткеніолдәуірдеқоғамдыбасқаруүшін денекүшіжетілген,өтешыныққанадамдар керек болған.
Мемлекетбалалартуғаннанбастап отбасытәрбиесінбақылап отырды. Ақсақалдар жаңатуғанбалалардытексеріп,тек дендері сауларынғанаәкесінеқайтарыпберген,алауруларыменәлсіздерінөлтіріпотырған.Солкезеңде бұлтәрбиеәдісіеңалдыңғықатарлы инновациялықәдіс болыпсаналған. Бұлтәрбиеәдісі Спартандықтәрбиежүйесініңерекшелектерінбілдіреді .
Афиналықтәрбие әдісі.Афинаныңжағрафиялықжағынаныңғайлыорналасуыныңарқасында ежелгі Шығыселдеріменсауда – саттықісіертедамыды.Егін шаруашылығынанбасқаондақолөнеркәсібіжан-жақты дами бастады. Афина тәрбие ісі мен білім беру әдісінің мақсаты әскери жауынгер даярлау ғана емес, одан гөрі білімді, қабілетті,жан-жақты үйлесімді жастарды тәрбиелеу болды . МұныңсебебісолкездеАфина үшін денекүшіжақсыдамығанадамдарменбіргеинтеллектуальдықдеңгейі жоғары болғанадамдарқажетболды.Өйткенібұладамдарсолкезде қоғамныңжан – жақтыдамуынқамтамасызететінеді.Жаттығулардантысполестрамектебіндеоқушыларменсаяси жәнеадамгершілік тақрыбындаәңгімелер сұрақ – жауаптүрінде өткізілді. Бұл әдістіңтиімділігісоншалық, бұләдіс бүгінгедейінқолданылады [3]. Солкезең үшінбұл білімберуәдісіеңмықтыинновациялықәдісболыпесептелді . Осы мысалдардың өзі тәрбие әдісінің бізді қоршап тұрған әлеуметтік-эканомикалықжағдайға тікелей байланысын көрсетеді.
Ал қазіргі кезеңде ақпараттықтехнологиялардың дамуы жаһанданудың жеделдеуі білім беру әдістемесінжаңаинновациялықтәсілдерарқылыжетілдірудіталапетіпотыр. Бұлталапқазіргі кезде ақпараттар көлемінің өте көптігімен және бұл ақпараттарды жедел қабылдау қажеттігінен туындап отыр.
Бұл жұмыстың негізгі мақсаты жоғарыда айтылған талапқа жауап беретін жаңа инновациялықәдістемені білім беру процесіне енгізу болып табылады.
Көлемді ақпараттарды жеделигеруді жүзегеасыру үшінбілім беру әдістемелерінинновациялауды қажететеді.
Бұлинновациялықәдістің негізгі ерекшелігінедеболу керек?
Қазіргікездебұқаралықақпаратқұралдары мен интернетжүйесі арқылыстуденттердіңалып жатқанақпараттарықайшылықтымазмұнғаиеболып,білімберупроцесіне өзіндік кері әсерінтигізіпотыр. Бірақ та,білімберупроцесіндебұлжағдайдыталдауерекшемәселеболыпсаналады.
Ал жоғарыдақойылғанмәселенішешуүшін төмендежаңаинновациялықбілімберуәдістерінұсыныпотырмыз. Бұләдістердібіз «СШДЖ»(сызықтық,шеңбер, дөңгелек, жұлдызша ) әдістерідепатадық.
Бұләдісті сабақ процесінде тиімдіпайдалану үшінтоптағы студенттерді интеллектуальдықдеңгейінеқарай шартты түрдеүштопшағабөліпалуымыз керек: «жоғары» ,«орта» және «төмен» .Топ студенттеріносындайүштопшағабөліпалған соң,төмендегідейтөртбілімберуәдісінен: оқытудың «сызықтық»әдісі;оқытудың«шеңбер»әдісі; оқытудың « дөңгелек»әдісі; оқытудың «жұлдызша»әдісі пайдалануарқылысабақтың сапасын арттыраотырыпоң нәтижелергеқолжеткізе аламыз.
- Бұл әдістіинтеллектуальдық деңгейіжәне білім алуға ынтасытөмен топтардапайдаланутиімді. Бұләдістіңерекшелігіоқытушы сабақтақырыбы бойынша1- студентке сұрақбереді, студенттіңжауабынөзітолықтырып2-студенткеекіншісұрақтыбереді, студенттіңжауабынөзітолықтырып3-студенткеүшіншісұрақтыбереді,студенттіңжауабынөзітолықтырыпсабақтыңсоңынадейінтақырыпсұрақтарынасәйкестиістіжауаптар толықберілуінеқолжеткізіледі.
Мысалы, 1- студентке: дүниетанымнемесе дүниеге көзқарас дегеніміз не? – деген сұрақ қоямыз. Студент: айнала қоршаған орта,бүкіл әлем, тұтас дүние туралы, ондағыадамныңорны, тіршіліктің мән — мағынасы туралыкөзқарастардың, пікірлер мен түсініктердіңжүйеленгенжиынтығы – деп жауап берді делік. Оқытушы тарапынан, бұл жауапты:дүниетаным – бұл адамныңдүниеге қарым -қатынасынанықтайтынжәне оның іс- әрекетініңбағыт- бағдарлаушысы менреттеушісі болатынкөзқарастардың, базалардың, қалыптар менұстанымдардыңжиынтығы – дептолықтыруы арқылы сұрақ мазмұныннақтылай аламыз және т.б.
Оқытудың«шеңбер»әдісі .
Бұләдісті интеллектуальдық деңгейітөмен, бірақ білім алуға ынтасы бар топтардапайдаланутиімді. Бұл әдістің «сызықтық»әдістенерекшелігі студенттердіңбілім алуғаынтасыныңболуына байланыстықолданылуында. Оқытушыәрбірстуденттіңжауабынбақылаумүмкүндігінсақтайды. Бұл әдісжағдайындаоқытушы 1- студенткебіріншісұрақтықояды,студенттіңбергенжауабын2- студенттолықтырадыжәне3-студент, 4-студентберілгенжауаптардымүмкіндігінше өзтарапынантолықтырады.Осыданкейін ғанаоқытушыстуденттердіңбергенжауаптарынтолықтырыпқортындылайды. Студенттертарапынанжіберілгенкемшіліктеркөрсетіледі.Осылайәрбір сұрақталқыланыпқорытындыжасалып,тақырыпмазмұнынстуденттердіңигеруінеқолжеткізіледі. Бұләдістің «сызықтық»әдістентағыбіререкшелігістуденттердіңбелсенділігінартыруға ықпалетеді.
Мысалы, 1- студентке: дүниетаным немесе дүниеге көзқарас дегеніміз не? – деген сұрақ қоямыз. 1- студент:айнала қоршаған орта, бүкіл әлем, тұтас дүниетуралытүсінік – деп жауап берді делік. Бұл сұрақты толықтыру2- студентке жүктеледі. 2- студент: ондағы адамныңорны, тіршіліктіңмән -мағынасы туралы көзқарастар –деп толықтырды делік. Бұл сұрақтытағы да толықтыру3- студненткежүктеледі. 3- студент: пікірлер мен түсініктердіңжүйеленгенжиынтығы— дептолықтырды делік. Бұл сұрақтытағы да толықтыру4- студенткежүктеледі. 4- студент :соныменбіргедүниетаным- бұл адамның дүниегеқарым — қатынасынанықтайды — депжауапбердіделік. Енді бұл сұрақтыоқытушының өзі: сондай – ақ оның іс- әрекетініңбағыт — бағдарлаушысы мен реттеушісіболатынкөзқарастардың, базалардың, қалыптармен ұстанымдардыңжиынтығы— дептолықтыруыарқылысұрақжауабынқорытындылайаламыз.
Оқытудың «дөңгелек»әдісі .
Бұлоқытудыңтиптікәдісі. Бұл әдістіинтеллектуальдықдеңгейіорта және білім алуға ынтасы төмен топтардапайдаланутиімді. Бұл әдістітиімдіпайдалану үшінбіртақырыпты 5-6 нақты шағын сұрақтарға бөлеміз.Бұлжағдайда оқытушыбірстудентке сұрақбереді,жауабынақарайбағалайды. Қалғанстуденттерсұрақжауабынтолықтыруғаат салысады.Оқытушыстуденттердіңжауабынтолықтыру жәнесабақжүргізудіңтехналогиясынсақтаумүмкүндігінеие болады.
Мысалы, 1 – студентке: дүниегекөзқарастыңқандайтүрлерібар ?-дегенсұраққоямыз. 1- студент: мифологиялық, діни, натурфилософиялықжәне философиялықсияқтыдүниегекөзқарастың төрт түрібар-депжауап бердіделік. Оқытушысұрықтыарықарайтереңдетіп, алмифологиялықдүниетанымдегеніміздүниегеқандайкөзқарас ? – дегенсұраққояды. Сол бастапқы 1- студент: мифологиялықдүниетаным – аңыздарға әпсаналарға, ертегілергенегізделген, шындықдүниенің сыртқы, жеке көріністерін ғанаұғыну.Мифололгиялықдүниетану – дүниетанымныңтарихи алғашқытипіболыптабылады — депжауапбердіделік. Оқытушынемесекелесі2-студент:табиғатжәнеқоғамдықөмір туралыбейнелік, синкреттік түсініктерінсипаттайтындүниегекөзқарастыңтүрі — дептолықтыруымүмкін.1- ші студентжауабы бағаланады. Оқытушы 2- студентке: мифологиядегеніміз не? – деген сұрақ қояды. 2- студент: мифология (гректің muthos – аңыз және logos – ілімдеген сөздерінен құралған)- алғашқы санадағы шындықтың ерте дүниедегіхалықтың ауызекі шығармашылығынатәнқиял түріндебейнеленуі – депжауапбердіделік. Оқытушы немесе келесі 3-студент:миф- тарихтыңертедегікезеңдеріндетуғанхикаялар :(құдайлар, аңызға айналған батырлар, оқиғаларжәне с.с.)табиғатпенқоғамныңтүрлішеқұбылыстардыңжалпылайтүсіндіругеәрекетжасауданкеліптуған – деп толықтыруымүмкін. 2- студенттіңжауабыбағаланады. 3- студентке: мифологиятүсіндірудің қандайтүрінежатады?— деген сұраққояды. 3-студент: мифологиятүсіндірудіңбейнелеу – көркемтәсілінежатады -депжауапбердіделік. Оқытушынемесе келесі 4-студент: адамзатқоғамыменбірге қалыптасқанмифологиялық дүниекөзқарасынатәннәрсе -адамқоршағанортаданөзінажырата алмауы, құбылыстардыңқұрамындағыұқсастықты ғанапайымдау, сананың, өнердің, дәстүрдің бірғана сипатына – символдық қызметіне ерекшекөңіл бөлу.Дүниегемифологиялықкөзқарастың мәні – дүниеніұғынудыңәпсаналығы, бірлігі, біртұтастығында – деп толықтыруы мүмкін. 3-сутуденттіңжауабыбағаланады және осылай сабақжалғасын табады.
Оқытудың «жұлдызша»әдісі.
Бұләдісинтеллектуальдықдеңгейіжоғары және білім алуға ынтасы күшті топтарға пайдалану тиімді. Бұлжағдайдаоқытушыәрбірстуденттіңжекедайындығынесепкеалыпсабақжүргізеді.
Әр студенткенемесеәртопшағаоқытушыдербес тапсырмаларбереді. Бұләдісәрстудентпен жекежұмысістеуге де өтетиімді. Бұләдістіңерекшелігітапсырмалар тест, негізгі сұрақ түрінденемесебасқаформадаберіледі.
Мысалы: 1- студенткенемесе топшаға: 1 – негізгі сұрақ:
1) Мифологиялық дүниетаным дегеніміз не?
Студентнемесе топша студенттері негізгі сұрақ бойыншажауап бергендемына мәселелерді: мифологиядегеніміз не?
мифдегеніміз не? дүниеге мифтік көзқарастың мәні неде? анимизм дегенімізне? тотемизм дегеніміз не? және т.б. сұрақтардықамтуыкерек.
2- студентке немесе топшаға: 2- негізгі сұрақ:
1) Діни дүниетаным дегеніміз не?
Студентнемесе топша студенттері негізгі сұрақ бойыншажауап бергендемына мәселелерді: буддизм дегеніміз не? христиандық дегеніміз не? христиандықта неше бағыт бар?католицизм қандай дін? православие қандай дін? протестантизм қандай дін?және т.б. сұрақтардықамтуыкерек.
3-студентке немесетопшаға: 3- негізгі сұрақ:
1) Исламқандай дін?
Студентнемесе топша студенттері негізгі сұрақ бойыншажауап бергендемына мәселелерді: ислам діні қашан және қай жерде пайда болды? құран туралы не білесің? құдай туралы не білесің? ислам неше бағыттан тұрады? суннизмніңерекшелегі неде? шейзмнің ерекшелігі неде? және т.б. сұрақтардықамтуыкерек.
4-студентке немесетопшаға: 4- негізгі сұрақ:
1) Жеке және көп құдайдымойындайтын діндер мен философиялықілімдер?
Студентнемесе топша студенттері негізгі сұрақ бойыншажауап бергендемына мәселелерді:теизм дегеніміз не?деизм дегеніміз не?политеизм және монотеизм дегеніміз не? пантейзм дегеніміз не?синтоизм дегеніміз не?индуизм дегеніміз не? иудаизм дегеніміз не? және т.б. сұрақтардықамтуыкерек.
5-студентке немесетопшаға: 5- сұрақтартоптамы:
1) Натурфилософиялықдүниетанымдегеніміз не?
Студентнемесе топша студенттері негізгі сұрақ бойыншажауап бергендемына мәселелерді:натуралистік дүниеге көзқарастың ерекшелігі ? философиялық ой толғамдар ментұжырымдар қай кездежәне қай елдерде қалыптасты? философияға дейін дүниеге қандай көзқарастар болды? философиялық дүниетаным дегеніміз не?біртұтас дүниетаным дегеніміз не? ұлттық дүниетаным дегеніміз не? және т.б. сұрақтардықамтуыкерек. Бұл1,2,3,4 және 5 – жағдайда көрсетілген сұрақтарнегізгісұрақпен бірге студенттерге берілмейді.Топ студенттерінің интеллектуальдықдеңгейі жоғары және білім алуға ынтасы күшті болғандықтан тек негізгі сұрақ қана біріледі. Сұраққастуденттер дербес дайындалып жауап береді.
Қортынды. Қортындылайкеле «СШДЖ» әдістерініңтиімділігінебізөзтәжірибеміздекөзжеткіздік. Шынындада білімберу процесінде әр топта 3 деңгейлістуденттерболады,интеллектуальдықдеңгейі«жоғары», «орта» және«төмен».Сонымен біргебұл деңгейлерге қатысты студенттердің білім алуға «белсенді» немесе «енжар» болуы мүмкін. Ал «СШДЖ» әдістері білім беру барысында осы студенттердің сабақ процесіне белсенді қатысуын қамтамасыз етеді.
Бұл «СШДЖ» әдістерін сабақ барысында қандай пән болмасын тиімдіпайдаланған жағдайда топтағы студенттердіңсабаққа деген қызығушылығын тудыруарқылыбелсенділігін арттырып,бағдарламалық материалдардыжедел және нәтижелімеңгерулерінемүмкіндікбереді. Бұл «СШДЖ» әдістерін сабақ процесінде тиімдіпайдалану үшіноқытушы ең алдыментоптыңинтеллектуальдықдеңгейін, тәртібін және сабаққаынтасынесепке алуы керек.