24.1. Пайдакүнемдік қылмыскерлікті криминологтер “жалпы қылмыстық” және “экономикалық” немесе шаруашылылық- пайдакүнемдік деп жіктейді. Бұл олардың өзара айырмашылықтары бар екендігімен байланысты. “Методика анализа преступности” кітабында аталып өткендей, жалпықылмыстық пайдакүнемдік қылмыстарға бөтеннің мүлкін тікелей заңсыз иемдену үшін, яғни пайдакүнемдік сылтаулармен жасалатын, сол мүлік есебінен негізсіз баюды мақсат тұтқан іс-әрекеттер жатады, бұл ретте шаруашылық байланыстары, экономикалық қатынастар бұзылмайды, қызмет бабы пайдаланылмайды. Ал, экономикалық, немесе шаруашылық- пайдакүнемдік қылмыстар жасалғанда басқару, шаруашылық жүргізу, материалдық ресурстарды өндіру және бөлу принциптері бұзылады, қызмет бабытеріс пайдаланылады.
Меншікті, билікті қайта бөлісуменбайланысты көптеген қылмыстардың тіркелуі жиіледі. Олардың көпшілігі Қазақстанда реформа жылдары ғана пайда болды. Олар — адам ұрлау, адамды аманатқа алу, кәмелетке толмағандарды сату және т.б.
Қылмыскерліктің сылтаулық сипаттамасы. Тіркелген жалпы қылмыстар арасында пайдакүнемдік қылмыстардың үлестік салмағы тез өсе бастады. Бұл ретте күш және психикалық қысым көрсетіліп жасалған, меншік иемденумен байланысты қылмыстар көбейді.
1986-1993 жылдары пайдакүнемдік қылмыстардың үлестік салмағы біршама азайды,бірақ олардың ішінде күш қолданыпнемесе үрей тудырып жасаған қылмыстар саны көбейді (51-ден 76%-ға дейін).
Пайдакүнемдік қылмыстардың үлестік салмағының артқандығын салыстыруға болатын массивтің құрылымын талдағанда да айқын көруге болады.
Қоғамда пайдакүнемдік те, зорлық көрсететін де қылмыстар етек алуда. Ал зорлық көрсету көбіне пайдакүнемдік мақсатқа жету үшін қолданылды. Сонымен қатар ол адамдар, топтар, ұлттар арасындағы, корпоративтік дауларды шешуде де кең қолданылды.
24.2. Меншіккеқарсықылмыстардыңзатыболып – азаматтыққұқықбойынша меншікобьектісідептанылғантанылғанкез-келгенбұйымдар менмүліктертанылады.Меншіккеқарсықылмыстардыңзатынаадамеңбегіарқылыжасалғанкез келгенматериалдықдүниелер,заттаржатады.Осыған байланыстыадамныңақыл-ойы,заттықбелгісіболмағандықтаносықылмыстардыңзатыболыптабылмайды. Сондай-ақзаттықбелгісіжоқболғандықтанэлектрнемесежылуэнергиясы даменшікзатынажатпайды. Меншікқарсықылмыстардыңзатына –ақша,бағалықағаздар,сондай-ақазаматтықайналымнаналынбағанбасқадақозғалмалынемесеқозғалмайтынмүліктержатады.Жерқойнауы,сукөздері,өсімдіктерменжануарлар т.б.
Меншіккеқарсықылмыстардыңобьективтікжағыкінәліадамныңбөтеннің мүлкінөзініңнемесебасқаадамныңпайдасыназаңсыз,тегінайналдыруүшінқұқыққақайшытүрдеалыпқоюыарқлысипатталад.
Меншікиесіненемесеөзгедеиеленушіденкінәліадамныңбөтенніңмүлкінөзиелігінезаңсызалуын алыпқоюдепбілеміз.
Меншіккеқарсықылмыстардыңобьективтікжағынегізіненбелсендіәрекеттерарқылыжүзегеасырылады,текқанабөтенніңмүлкінабайсыздажою немесебүлдіруқұрамыныңкейбіртәсілдеріғанаәрекетсіздікарқылыжүзегеасырылады.
Меншіккеқарсықылмыстардыңкөпшілігіматериалдыққылмысқұрамынқұрайды,олардыңобьективтікжағызаңдакөрсетілгенүшэлементтен:құқыққақайшыіс-әрекеттерден;қылмыстыққұқықтықдиспозициясындакөрсетілгенмүліктікзиянретіндезардаптан;сондай-аққұқыққақайшыәрекетпенорыналғанзардаптыңарасындағысебептібайланыстантұрады.
Меншіккеқарсықылмыстардыңсубьективтікжағынанміндеттібелгілеріне – пайдакүнемдікниетжәнемақсат жатады.Меншіккеқарсықылмыстардыңсубьектісіболып 14-кетолғанадамдартанылады.