Жер қойынауының құқықтық режимі

  1. Жер қойынауының, пайдалы қазбалардың құқытық жағдайының түсінігі және олардың қорғаудың жалпы сипаттамасы.

Жердегентүсініктіәртүрлімағынадақараукерек,олбіріншіден планета ретінде, үшіншіден планетаның жер қыртысыретінде қарауға болады, Жердің табиғикомпонентретіндеерекшемаңыздылығынескереотырып, жерді құқық қорғау оныңмемілект меншігіндейме, әлде азаматтардыңжекеменшігіндеме(әлде азаматтардың жеке мен) оған қарамастанжүзегеасырылады,Жер бір тұтас жалпы халықтықбайлықретіндеҚазақстан Республикасының Контитуциясында көрсетілгендей, құқыққорғауобьектісі болыптабылады, ҚазРеспубликасының “Жер туралы”заңының 107-бабындажердіңқорғаудыңмақсатыменміндеттерікөрсетімен яғни, жердіұтымдыпайдалануға, ауылшаруашылығымен орман шаруашылығы айналымнан жердің негісіз алуынболдырмауға, сондай-ақтопыраққұнарлығыныңқалпынакелтіруменарттыруғабағытталғанқұқықтық, ұйымдық,эканомикалықжәнебасқашараларжүйелікқамтиды.

  1. Қазақстан Республикасы жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы заңдарының мақсаттары мен қағидалары.

Жердіқорғаудыңмақсаттары:

— Өндірістікэканомикалыққауіпсізтехнологияларынкөтермелеужәнеорманмелиоративтікшараларынжүргүзужолыменжердіңтозуыменбөлінуін,шаруашылыққызыметініңбасқадақолайсыззардаптарын болдырмау;

-Тозғаннемесебөлінгенжердіжақсартуменқалпынакелтіруқамтамассызету;

— Жердіұтымдыпаидаланудыңэканомикалықнормативтерінпрактикағаенгізуболып табылады.

Жердіқұқықтыққорғауауылшаруашылығыжерлеріқорынсақтауға,топырақ құнарлығынарттыруменсақтауғабағыталған.Көпжағдайдажердіұтымдыпайдаланужердіқорғаудыңеңтйімдіәдісіболыптабылады. Кеңмағынадажердіқорғау,бұл-жердіұтымдыпайдалану, ландшафтыңәдемілігіменреклациялықбағалықтардысақтау,жердіауылшаруашылықемесмақсаттарүшіннегісізалыпқолданқорғау;жергемекемелікқұқығыменжерпайдалануқұқығынқорғаудыңбіртұтастығы,Қазақстан Респубдикалық жер қорыдегеніміз — мемілекетменшігінден,оныңаумағытүгелқамтитынжершарыныңқұрылықтығыбірбөлігіҚазақстанРеспубликасының 2001 жылғы 24 қаңтарда қабылданған “жертуралы” Заңында, жер қоры нысаналы мақсатына сәйкесмынандайсанаттарғабөлінеді:

  • ауыл шаруашылықмақсатындағыжер;
  • елді мекендердің(қалалардың, поселкілердің,ауылдық, елдімекендердің, жері;
  • өнеркәсіп, көлік,байланыс,қорғаныс,жеріжәнеөзгедешаруашылықауылмақсатынаарналғанжер;
  • ерекше қорғалатынтабиғиаймақтардыңжері,сауықтырумақсатындағыжер;
  • орман қорыныңжері;
  • басалқы жер;

Алтабиғижағдайларыбойыншаерекшеленетінаймақтарға:

— ормандыдала;

  • дала;
  • құрғақ дала;
  • шөлейтті;
  • шөлді;
  • тау етегі –шөлдідала;
  • субтропикалық шөлді;
  • субтропикалық тау-етегі-шөлді;
  • ортазиялық-сібірлік таулы;
  • оңтүстүк – сібірлік таулы;

Табиғат ортасыныңбіртұтасжүйелікдежерқойнауыжерментығызбайланыстыэлементболып табылады. Жерқойнауы дегеніміз — топыраққабатынан, ол жоқболса- субетіненжәне су қоймаларының түбінен төмен орналасқан,ғылыми – техникалықпраристіескереотырыпжерқойнауынпайдалану жөніндегі операцияларды жүргізугеболатынтереңдіккесозылғанжерқыртысыныңбөлігі. Қазақстан РеспубликасыПрезидентінің“Жерқойнауы және қойнауынпайдаланутуралы”жарлығында осындай анықтама берілген. Осы жарлықтақоршағанортаның бөлігі ретінде жер қойнауын қорғау міндетерікөрсетімен,Жерқойнауынжәнетабиғиортанықорғау:

  • халықтың денсаулығыменөмірінқорғау;
  • пайдалы қазбалардытиімдіжәнекешендіпайдалану;
  • табиғи ландшафтардысақтаужәнебөлінгенжерлерді, өзгеденоморфологиялыққұрылымдардықалпына келтіру;
  • Жер сілкінуді,көшкінді, су басуды,топырақтыңотыруынболдырмау мақсатында жер қойнауының үстінгібөліктерініңэнергетикалақжай-күйіксақтаубағыттарынанегізделгенқұқықтық,ұйымдастыру,экономикалықжүйелердіжәнебасқашаралардықамтиды.

Жерқойнауынэкономикалықжәнехалықшаруашылықмәні,онықорғаудыңкөптегенбағыттарынбелгілейді:

— Жерқойнауынқорғаудыңбіріншібағыты,жерқойнауына немқұрайлықараудыңалдыналу,барлаужәне өндіру кезінде,онытиімдіпайдаланунегізіндепайдалы қазбалардыңқорларының азатынескертутабылады;

  • жер қойнауын қорғаудыңекіншібағыты,оныңластануынаескертужасау,соныменқатар,зияндықалдықтарменжәне кір сулармен ластанбаған жер астысулары,минералдықайнаркөздеріменпайдалықазбаларыбаржерлерділастанудансақтау;
  • жер қойнауын қорғаудың үшіншібағыты, табиғатортасынажәне қоршаған ортаның кейбір бөлшектеріне зияндыәсерлерденкөрінеді,алпайдалықазбалардыпайдаланудатопырақтың жоғары қабатының ластануы менбұзылуынан, жер асты сулары айналымының бұзылуынанкөріністабады;
  • жер қойнауыныңқорғаудың(үшінші)төртіншібағыты,ерекше жерқойнауыныңобьектілерін,табиғиескерткіштержәнемәдениескеріштер,емдеугежәнедемалуғаарналғанжерлердіқорғауданкөріністабады. Жер қойнауын құқықтыққорғау жер қойнауын қорғау және тиімдіпайдалану,минералдыресурстардыазотыныңалдыналу,жерқойнауынқалдықтарыменжәнебасқадазаттарменластануғақұқықтыңреттейтінқұқықнормаларыншығаруменқолданунегізіндежүзегеасырылады.