Жоғарыда айтыпкеткеніміздей, этиканың зерттеупәні – мораль. Моральдепбелгілібірқоғамдағыөмір сүріпжатқан адамдарарасында қалыптасқанадамгершілікқұлықнормаларыменпринциптерініңжиынтығынайтамыз. Мораль жекеадамныңқоғамдаөмірсүреалу,басқаларменүйлесімдіқарым-қатынастаболабілуқабілетінтанытады. Басқашатұжырымдайтынболсақ, мораль- ізгілік,адамгершілік ережелерініңжиынтығыекен. Моральдық нормалардыұстануарқылыәрбіржекетұлғаөзінің адамгершілік,ізгілікқасиеттерінқалыптастырады.
Моральпринциптеріөзінен-өзі аспаннантүсеқалғанжоқ.Оларадамдардыңбірлесеөмірсүругедағдылану нәтижесінде,қарым-қатынасжолындатуындап отырыған қарама – қайшылықтарданшығубарысындатарихитүрдеқалыптасады. Мораль өзініңтүптамырыменсонауқадымзамандарғажалғасыпжатыр.
Адамгершілікмәселесіадамзатмәдениетінің, руханиятыныңқалыптасуы мен етенебайланыстыдүниелер. Адамгершілікқұлық адамныңөзінің әлеуметтікқалыптасутарихымен ,мәдениетінің бойкөтерупроцесімен біргепайдаболған. Ендешемораль генезисітуралымәселеадамзаттарихыныңқапас түнегінде, тіпті санасәулесіжетер-жетпес қадымзамандажатқандығыбәрімізге түсінікті. Олтуралыхатқабасылыпқалдырғанмұратұрмақ, қандайдабіріздіңөзінтабуқиынболғандықытан,ғылымөзінің болжамшылдығыналғатартады. Олболжамбойынша,гоминидтер, яғни адам тектесприматтар Жербетіндегі климаттыңкүртөзгеруінебайланыстыТабиғат-Ананың алдынақойған“Талабына” өзіндікдаму “Жауабын” тапты.Сөйтіп,төрт табанданғанприматтарорнынекіаяғыментікбасатын, сондықтанда көрукөкжиегікеңейтілген , әріекіқолын тамақтауып, аң аулауғабосқойған, жаңасападағыгоминиттер басты. Адамзаттыңқазіргі адамкейпінеұқсаскүйіндеқылыптасуы бірнешемемиллиондаған жылдарғасозылды.Біздібіздіңеңкөнетегімізденалшақтататынарақашықтықтыңорасанзорекендігінкөзгеелестетуүшінмынадайшаманыалуғаболады. Адамтірлігініңқалыптасутарихы кезеңінтұтастай жүзпайыздепалсақ, соныңтекбірпайызы ғанабіздің “өзесімізді өзіміз білген” тарихиуақытболып табылады.
“Инцест” деп жақын туыстар, қандастар арасындағы жыныстық қарым-қатынасты, яғни қызалысып –қызберісудіайтады. Жануарларәлемінде белгілі дамукезеңінежеткенмезетте мынау әкем, мынау шешем деп бөліпжатпай, тұқым жалғастыруғақызмететеберетіндігі сияқты ,адамзатта тағылық күінде туысқандықтуралытүсінікқалыптастырмаған болатын. Бірақуақытөте,алғашқы адамдарқауымдастығында- ру, тайпаларда өзішіненқызалмай,басқаатаданқызалуғұрпықалыптасты.
“Каннибализм”- адаметіназықету дегендібілдіреді. Өзісияқтыадамдықорекқылудыңадамшылыққажатпайтындығынтүсінген шақтанбастапбиологиялықбағдарлауданмүлдемтысқарышынайыадамиқарым- қатынастармүмкінболды.
Осы тұста тағыбіресте ұстайтынұғымдардыңбірі – “талион”.
Талионадамзаттыңертедамусатыларында барлықхалықтардаболған әмбебап әдет- ғұрып. Талионныңмағынасын “қандыкекалу”дептүсіндіругеболады.Оныадамзаттыңалғашқыәділеттіліктуралытүсінігідесеболғандай
Талионнан“адамгершіліктің алтынзаңдылығын” уаждайтын “Өзбасыңатілемегендібасқағажасаушыболма!”дегенхалықданалығынадейінбір-ақ қадамжатыр. Ендеше,бұданбізталион принципініңадамгершілікқұлықтықалыптас-тырушыалтынзаңдылыққа қисындықұқсастығыныңбарекендігінбайқаймыз.
Адамгершілік құлқынқалыптастыру барысында ұлыдүниежүзілікдіндердіңаларорнызор.Жалпыруханият, дінжәнеадамгершіліктіңтығызбайланыстығыешкімдедаутудырмасысөзсіз.
2 . Моральдыңфункциялары
Мораль- дін,құқық өнержәнет.б. сияқтықоғамдық сананыңбірформасы. Басқақоғамдық санаформаларыментығызбайланыстаболатұраморальоларданөзіндікқасиеттерменерекшеленеді. Мысалы, мораль менқұқықнормаларының шығу ”төркіні” бар. Өйткеніолар адамдарқарым-қатынасынреттеуші,керекжағдайда ,шектеушікүшболып табылады. Бірақ,солнормалардыңорындалу,орындалмауын қадағалаутұрғысынанморальмен құқықкөпөзгеше. Құқықнормаларының ісжүзінеасуынбелгілібірмемлекеттік құзырлыоргандар,заңмекемелеріқадағалайды. Жүзегеаспайнемесенормаларұстанбаған жағдайдаәркімгесолоргандар тарапынанжазалану қаупібар. Алморальнормаларысыртқыбақылауемес,ішікібақылау-адамның“ішкідауысы”- ұятына және қоршағанқауым-көпшіліктіңкөзқарасынатәуелді.
Көптегенерекшеліктеріменқатар,моральбасқақоғамдықсанаформаларыментығызбайланыстадамиды. Әсіресе,дінніңадамгершілікқұлықтықалыптастырудағыроліорасанзор.
Дін- адамныңадамдығыныңбастыкөрсеткіші. Дінисезімдер адамдардыңбірінебіріеңжақындайтынкезі. Сондықтан,дінирәсімдер қоғаммүшелерініңбірлігіннығайтады , олардыңетене араласуынасептігінтигізеді. Соныменқатар, жалпыұлы дүниежүзілікдіндердіңқайқайсысы болмасын, адамқоғамындағыбейбітшілік,келісім,жарастықты нығайтуғакүшсалады. Дінніңморальдықалыптастырудағыорныныңмаңыздылығынсолдіндердіңадамгершілік,ахлақитүрткіболабілгендігіненкөреміз.
Дінтарихы- адамгершілікқұлықты қалыптастырутарихы.