- ҚР-дағы сараптамалық мекемелердің түрлері менқұрылымы.
ҚР-дасот сараптамасынсот сараптама органдары немесе сот сараптама органдарыныңқызметкерлеріболып табылайтынадамдар жүргізе алады ( заңда келтірілген-сот сараптамасыоргандарынан тыс дегентұжырымға сәйкес).
ҚР-ның“Сот сараптамасы туралы” Заңының1-бабына сәйкесҚР-ның заңнамасындабелгіленген тәртіппенсот-сараптама қызметін жүзеге асыруфункциялары жүктелген мемлекеттікмемкемелер сот сараптама органдары болып табылады.
ҚР-ныңсот саратама органдарыныңтолық тізбесі аталған заңның4- бабында көрсетілген.Оларға:
1) ҚР-ның әділет министірлігінің Сот сараптамсыорталығы және оның аймақтықбөлімшелері;
2) ҚР-ның Денсаулық сақтау министірілігініңСот медицинасы орталығы және оның аймақтық бөлімшелері;
3) ҚР-ныңзаңнамасы менқылмыстық қудалау функциясыжүктелген мемлекеттік органдарбөлімшелерінен басқа, ҚР-ның зағнамасына сәйкес функцияларына сот сараптамасын жүргізу жатқызылған мемлекеттікоргандардыңмамандандырылғанбөлімшелері жатады.
Сот сараптамасыорганының басшысысараптаманы тағайындаутуралы қаулы менұсынылған материалдарды, егер олар тисінше ресімделмеген жәнебұл сараптама жүргізурге мүмкіндік бермесе, сондай-ақегер сараптама жүргізуосы сот сараптамасы органымен көзделмеген немесе ол тиісіншемамандар мен құрал- жабдықтарболмаса, себептерін көрсетеотырып орындаусыз қайтаруға құқылы.
Сот сараптамасы орталығыныңбірініші басшысынақтықылмыстық іс материалдарына,тағайындалатынсараптаманы жүргізудің қиындықдәрежесіне сондай-ақ өзге дефауторларға байланысты кез-келген аймақтықбөлімшелердің бірінде сарптама жүргізуді ұйымдастыруға құқылы.Жоғары білікті сарапшылар комиссиясының қатысуын қажет ететінқайталама сараптамалар, негізінде,орталық немесе ғылыми-өндірісітік сотсараптамасы зертханаларыбазасында ұ йымдастырылыды, соныменбірге оларды жүргізу үшінОрталықтың әр аймақтық өлімшілерінен сарапшылартартылуы мүмкін.
Сараптама тағайындау туралықаулыны қабылдау кезіндесот сараптамасыорганының басшысы:
-сараптаманы жүргізудісарапшығанемесе сарапшыларкомиссиясына тапсырылады;
— сараптама жүргізудіңмерізімін белгілейді, оларыдң сақталыуына бақылау жасайды;
— сарапшы тәуелсізідігінепринциптерін бұзбай, сарапшылық зерттеудіңтолықтығы мен сапасына, сараптама обьектілерініңсақталуына бақылау жасайды;
— сарапшыларғақажетті әдістемелік көмек көрсетеді жәнеоларды құрал—жабдықтармен, асбаптарен, материалдарменқамтамсыз етеді.
Сараптама жүргізуқаулыда көрсетілген сот сараптамасыорганының қызметкеріне тапсырылады. Егер қаулыда нақты бір сарапшыкөрсетілмесе,сарапшыны сот сараптамасыорганының асшысы тағайындайды және бұл туралысараптама тағайындағанадамға хабарлайды.
- Сараптамалық мекемежетекшілерініңқұқықтары.
Сараптама жүргізудің мерізімі алдағызетрттеулердің қиындық дәрежеесіне қарайведомстволықнормативтікактілерталаптарын ескере отырып белігіленеді.Мысалытехникалық күрделі әдістерді пайдалауды көздейтін коммисиялықкөп обьектілі зерттеулерді жүргізу 30 күн ішініде жүзеге асырылады. Қысқартылған мерзім (3-7 күн) техникалық күрделі зерттеулерді қажететпейтін аз мөлшердегі обьектілер үшін белігіленеді.
Зерттеулер жүргізу үшін 30 күннен артық мерізм қажет болған жағдайда, сонда сарпшының алдын ала ісматериалдарыменүш күн ішінде танысқан және оның сараптама жүргізугеқажетті уақытты бергеннен кейін, аймақтық бөлімше басшысы нақты мерзімін бегілейді. Сараптама жүргізудің мерзімін ұзарту туралы шешім сараптама тағайындаған органмен келісіу жәнеоның келісуі жазбаша түрде расталуы керек.
Егер сарапшы қосымша материалдар алу қажеттілігі туралы тұжырымға келсе, ол сот сарптамасы органының басшысымен келісе отырып,үш не бес күнмерзімішіндесараптама тағайындағанорганнан сұралады.Ерекше жағдайларда, мерзім5 күннен асуы мүмкін. Аталған жағдайда өтінішіті жасау күннен бастап қосымша материалдар немесе өтінішіті қанағаттандырудан бас тартутуралыхабарлама алғанкүнге дейін сараптамажүргізу тоқтатыла тұрады.
Өтінішітіқанағаттандыруданас тартқан жағдайда сараптама тағайындағанорганмен келісе отырып,қаулының сұрақтары бастапқыда ұсынылған іс материалдары жол беретінауқымда шешіледі немесесараптама тағайындау туралы қаулы орындаусызқайтарылады.
Сарапшының қорытындысы екі данада жасалынады. Бірінші данасы сараптама тағайындағанорганмен жіберіледі, екнішісі- сот сараптамасы органыныңмұрағатында сақталады.
Сарапшының қорытындысысот сараптамасыорганыныңбасшыс қол қойып сараптама тағайындаған органғажолданғанілеспехатқоса тіркеледі, онда сараптама шығару күні,оныжүргізудің құны, қорытындымәтіні мен бейнелі материалдардыңбет саны туралымәліметтер болады.
Сарапшының ұсынған қорытындысын оқып-зерттеу кезінде, сот сараптамасы органыныңбасшысықорытындының жеткілікті түрде негізделмегенін, сараптаманы жүргізу мен оның нәтижелерін рәсімдеу кезіндеәдістемлік және іс жүргізузушылықтары анықтағаннемесеқорытындының дұрысытығына күмән келітірілгенжағадайларда,ол тиістіөзгертуренгізу үшін қорытындыны сарапшыға қайтаруға құқылы.
Егер сарапшы өз зерттеуініңжәне оның нәтижелерініңдұрыстығына сенімді болса,сот сараптама органыныңбасшысы алғашқы зертеужүргізгенсарапшынықатыстырып отырып, сараптама жүргізудісарашыларкомиссияна тапсырады. ҚІЖҚ-нің 249-баы 4- бөлігінесәйкескомиссиялық сараптама жүргізу барсында сарапшылықкомиссияның әрбір мүшесі жекезерттеулеркөлемінжүргізеді, содан соңкомиисия мүшелері алынған нәтижелердібірлесіп талдайды және ортақпікірге келгенде қорытындыға неқорытныды берудіңмүмкін еместігітуралы хабарламаға қол қояды. Сарпашылар арсында келіспеушілік болған жағдайдаолардың әр қайсысынемесе сарапшылардыңбір бөлігі жеке қорытындыбереді не пікірі комиссияныңбасқа мүшелерініңқорытындысымен сәйкес келмеген сарапшы пікірін қорытындыдажеке тұжырыдайды.
Қылмыстық іс жүргізу заңы медициналықмекемедесараптама жүргізудің арнайытәртібін белгілейді.
Сот сараптамасынжүргізу үшін күзетпен ұсталмайтын сезіктіні, айыптауышыны,сондай-ақ жәбірленуші менкуәні сот-медициналық сараптама жүргізу үшін медициналық мекемеге орналастыру сот шешімі бойынша не поркурордың санкциясымен, ал сот-психиатриялық сараптама-сот шешімібойыншажүргізіледі.
Сот –сараптаасы органынадасарпшылық зерттеу жүргізуүшін ұсынылған материалдардыайдаланудың іс жүргізу тәрітбі ҚР Әділет министірілінің1998 жылғы12 қарашадағы№121,ҚР бас прокуоррының 1998 жылғы1 желтоқсандағы №1043, ҚР Ұлттық қауіпсізідігі комитеті төрағасының1998 жылғы 8 желтоқсандағы №73, Қазақстан Республикасының қаржы министірілігінің 1998 жылғы 22 желтоқсандағы № 598, ҚР Ішкі істерминистрлігінің 1998 жылғы 2 желтоқсанындағы №429, ҚР Мемлекеттік табысминистрінің 1998 жылғы 28 желтоқсанындағы №658бірлескенбұйрықтарымен бекітліген “Соттардың, прокурортура, алдын ала тергеу, анықтау және сот саратамасыоргандарының қылмыстық,азаматтық істер және әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойыншазаттай дәлелдемелерді,құжаттарды алудың, есепке алудың, сақтаудың, жіберу мен жоюдың тәрітібі туралы” нұсқаулықпен нақтыланған.