ЖаңаҚылмыстықкодекстіңқабылдауынабайланыстыбұрынғы кодексбойыншақылмысболыпкелгенкейбірқұрамдар:жераударылғанорыннан,еңбекпен емдеунемесееңбекпен тәрбиелеупрофилакторийінненқашыпкету(бұрынғыКодекстің198-бабы), еңбекпентүзеумекемелерінде,тергеуизоляторында,тәрбиееңбекпрофилакторийлеріндеотырғанадамдарғатыйымсалынғанзаттарзаңсызберу(ескіКодекстің 199-бабының 3-тармағы)қылмыс қатарынан мүлдемшығарылды.
Жаңа Қылмыстықосытауарындасоттөрелігініңтиімдіжүзегеасырылуынқамтамасызететінкөптегенжаңанормаларбар (343,345,348,356,365-баптар).
ЖаңаҚылмыстықкодекстесоттөрелігіне қарсықылмыстардыңанықтамасыберілген.
Қылмыстыққұқықтеориясыбойыншасоттөрелігінежәне жазалардыңорындалутәртібінеқарсықылмыстардеп-осы міндеттеріжүзегеасыратын органдарменлауазымды адамдардың,жекелегеназаматтардыңбірқалыпты,заңдықызметінеқолсұғатынқасақанаіс-әрекеттердіайтамыз.
Қылмыстыңтоптықобьектісі- соттөрелігінжәнежазалардыңорындалуынқамтамасызететіноргандардың дұрыс қызметіболыптабылады.
Обьективтікжағынанбұлтұрғыдағықылмысарәрекетнемесеәрекетсіздік арқылыжүзегеасырылады.Заңдылыққұрылысыжөніненбарлыққұрамдар(текқанаҚК-тің357-бабындакөрсетілген-хатталғаннемесеиелікетугетыйымсалынғанне тәркілеугежататынмүліккеқатыстызаңсызәрекеттерқұрамынабасқасы) формальдық құрамғажатады. Осығанорайосытауардағықылмыстарнақтықылмысқұрамыдиспозициясындакөрсетілгенәрекетнемесеәрекетсіздіктердіістегенсәттенбастапаяқтталғандептанылады.
Субьективтікжағынаналғандабұлтараудағықылмыстартектіәкелейқасақаналықпен істеледі. Қылмыстықниетжәнемақсаткөптегенқылмысқұрамыүшінқажеттіэлементболып саналмайды.
Қылмыстыңсубьектісіжай немеселауазымдыадамдарболады.
Қылмыстыңсубекьтісінеқарайталданыпотырғанқылмыстармынатөмендекөрсетілген5 топқабөлінеді:
- Әділсоттылықты жүзеге асыратыноргандардыңлауазымдыадамдарының жасайтын қылмыстаркөрінеукінәсізадамдықылмыстық жауаптылыққатарту(344-бап)
- Заң бойынша әділсоттылықтыжүзегеасыруғажәрдемберугешақырылғанадамдардыңжасайтын қылмыстары,көрінеу жалғансөз жеткізу(351-бап).
- Сотталғандар мен басқадайқылмыстық-құқықтықкүштеу шараларынөтейтіндердіңжасайтынқылмыстары:Басбостандығынанайыруорнынан,тұтқындауданнемесеқамаудан қашу(358-бап).
- Сот әділдігінеқарсы бақадайадамдардыңжасайтынқылмыстары:Сот төрелігінжүзегеасыруғажәнеалдын алатттергеужүогізугекедергіжасау(339-бап).
- Сот төрелігі органдардағы лауазымды адамдар мен жасалатын, сот төрелігіне қарсы қылмыстар
Әділсоттылықты жүзегеасыратын органдардың лауазымдадамдарыныңжасайтынқылмыстары.
Көрінеукінәсізадамдықылмыстықжауаптылыққатарту(344-бап).
ҚК 344-бабындакөзделген осықылмыстыжасауазаматтардыңконституциялыққұқығынөрескелбұзуменбірге,әділсоттылықмүддесіне,жәбірленушініңзаңдықұқықтары менбостандықтарынақылмыстықиянаткелтіреотырып,заңдылыққағидасыныңөрескелбұзылуынаәкепсоғады.
Қылмыстыңтікелейобьектісіпрокуратура,сот тергеу,анықтамажәнебасқадаосыларғатеңестірілген органдардыңдұрысқызметі.Қосымшатікелейобьектжәбірленушініңзаңдымүдделері(жекебостандығы,ар-намысы,адамгершілігі,қызметтікнемесемүліктікмүдделері).
Қылмысобьективтікжағынаналғандакөрінеукінәсізадамдықылмыстықжауаптылыққатартуәрекетін жүзегеасыруарқылысипатталады.
Қылмыссубьективтікжағынантікелейқасақаналықпеністеледі.Олттуралызаңныңөзіндекөрінеукінәсізадамдықылмыстықжауапқатартудеп туракөрсетіліпотыр.Кінәліадамныңкөрінеу кінәсізекенінбілетұраөзініңқызметөкілдігінпайдаланаотырып,онықылмыстық жауапқатартатынынсезедіжәнесонытілепістйді.
Қылмыстықжауаптылықтанкөрінеузаңсызбосату(345-бап)
Бұлнорма ҚРжаңаҚКжекеқұрамретіндетұңғышреткөрсетіліпотыр.Бұрынғыкодексбойынша мұндай әрекеттер қызмет бабына қиянатжасауретіндесараланатын еді.Бұлтұрғыдағықылмыстыңқоғамғақауіптілігіорасан,мұндайәрекеттержауапсыздық сезімінтуғызуменбірге,қылмыспенқарсыкүресшраларынакесірінтигізеді,құқықорганықызметкерлеррінеіріктісалып, олардыңбеделінаяққабасады.
Қылмыстыңтікелейобьектісіпрокуратура,тергеужәнеанықтамаоргандарыныңдұрысқызметі,қосымшатікелейобьект- жәбірленушініңмүддесі.
Қылмыс обьективтік жағынаналғандапрокурордың,тергеушініңнемесеалдын ала анықтаудыжүргізетін адамныңсезіктінемесеқылмыс жасадыдеп айыпталғанадамды қылмыстықжауаптылықтанкөрінеузаңсызбосатуыарқылысипатталады.Бұлқылмыстекәрекетарқылы – қылмыстықістіқорғауданбас тартунемесеқылмыстықістіқысқартутуралытиістіқұжатқабылдаужолыменжүзегеасырылады.Қылмыс осыуақыттанбастапаяқталғандептанылады.
- Кәрінеу кінәсіз адамды қылмыстық жауаптылққа тарудың ұығымы мен белгіері
Көрінеузаңсызұстау,қамауға алунемесетұтқындаұстау(346-бап)
Қылмыстықкодекстің346-бабындаекібірдейқылмыс:
- көрінеу заңсызұстау;
- көрінеу заңсызқамауғаалунемесеқамаудаұстау үшін жауаптылық белгіленген.
БұләрекеттердіңқоғамғақауіптілігісолҚРКонституциясындакөзделгенәркімніңжекебасыныңбостандығынақұқығы (16-баптың 1-тармағы)өрескел аяққабасады.Азаматтыұстау, қамауға алунемесе қамауда ұстау текқаназаңғанегізделіпжүзегеасырылуытиіс.
Қылмыстың тікелейобьектісі-әділсоттылықтың мүддесі,қосымша тікелей обьект- жәбірленушінің жекебостандығы,азаматтардың басқадай(мүліктік, тұрғын үй, ар-намысы)мүдделері.
Қылмыстың обьективтік жағыкөрінеузаңсыз ұстау, қамауға алунемесе қмаудаұстау әрекеттеріарқылыжүзегеасырылады.
ЗаңсызұстаудепҚылмыстық іс жүргізукодексінде көзделмеген негіздер бойыншаадамдыеркіненайырып, шарақолдануды айтамыз.
Қылмыстықіс жүргізу кодексінің талаптарына көрінеу қайшытүрдебұлтартпау шарасыретіндеқамауғаалудызаңсызқамаудептүсінген жөн.