БұрынғыҚКмемлекеттікнемесемемлекеттік емескәсіпорындардың, ұйымдардыңмекемелердіңқызметмүдделерінеқарсықылмыстарүшінбірдейжауаптылықбелгіленіп,оларлауазымдықылмыстардегенарнаулытараудакөрсетілгенеді.ЖаңаҚКжобасынталқылаужәнеонықабылдаукезеңіндеқоғамымызда орыналғанорасанәлеуметтік-экономикалық,саясиөзгерістердіңталабынасайкелетінжаңақылмыстықзаңқабылдауқажеттілігітуындады.Осығанораймемлекетікөкіметбилігінеқарсықылмыстаржекетарауға,коммерциялықжәнеөзгеұйымдардағықызметмүдделерінеқарсықылмыстарөзіншежекетарауғабөлінеді.Осылайбөлінугенегізболғанбастыбелгілер:Біріншіденқылмыстықобьектісінебайланысты. Коммерциялықжәнеөзге(мемлекеттікемес)ұйымдардағықызметмүдделерінеқарсықылмыстаросыұйымдардыңзаңдымүдделерінедұрысқызметінеғанақол сұғады.Мұндай ұйымдардаістелетінқоғамғақауіптііс-әрекеттерешуақыттадамемлекеттікұйымдардыңмүдделерінеқолсұқпайды.Екіншіденкоммерциялықжәнеөзгеұйымдардыңқызметмүдделерінеқарсықылмыстардыңсубьектісініңерекшілігінде.Заңғасәйкесменшікнысанынақарамастанкоммерциялықұйымда,сондай-ақмемлекеттікорган,жергіліктібасқаруорганы болыптабылмайтынкоммерциялық емесұйымдардатұрақты,уақытшанеарнаулыөкілеттікбойыншаұйымдық — өкімдікнемесеәкімшілік-шаруашылықміндеттеріатқарадыадамосытұрғыдағықылмыстыңсубьектісіболыптабылады.
Обьективтікжағынанбұлтараудағықылмыстарәрекетнемесеәрекетсіздікарқылы кінәлінің коммерциялықнемесеөзгедеұйымдардыңсеніптапсырғанөкілеттіктерінтеріспайдалануыарқылыжүзегеасырылады.Яғниқылмыстыққиянатосыұйымдардыңшеңберіндежүзегеасырылады.Субьективтікжағынанбұлқылмыстаркөбінесекінәніңекінысаныарқылыжүзегеасырылады.Ендіосытараудаәрбірқұрамғажеке-жекетоқталыпөтейік.
- Коммерциялық және өзге деұйымдардыңқызметмүдделеріне қарсы қылмыстардың түрлері
Коммерциялықжәнеөзгеұйымдардағықызметмүдделерінеқарсықылмыстардыңнақтықұрамдары.
Өкілеттіктердіасырапайдалану(228-бап).
ҚР-даіскеасырылыпжатқаннарықтыққатынастарбелгілі бірталаптарғасайжүзегеасырылады.Нарықтыққатынастардағымұндайталаптарғанарыққақатысушылардықұқықтықережелерменқамтамасызету,оларғашешімқабылдауғаеріктілікберу,оның нәтижесіүшінжауаптылықбелгілеужатады.Мұныңмысалыкоммерциялықжәнеөзгеұйымдардағықызметмүдделерінеқарсықылмыстарүшін,оныңішіндеөкілеттіктердіасырапайдаланғаныүшін қылмыстықжауаптылықбелгілеуболыптабылады.
ҚК228- бабында:Коммерциялықнемесеөзгеұйымдарбасқаруқызметтерінатқаратынадамныңөз өкілеттіктеріносыұйымның заңдымүдделерінеқарсы жәнеөзінемесебасқаадамдарнемесеұйымдарүшінпайдаменартықшылықтаралу небасқаадамдарғанемесеұйымдарғазиянкелтірумақсатындапайдалануы,егербұлазаматтардыңнемесеұйымдардыңқұқықтары мензаңдымүдделеріненеқоғамныңнемесемемлекеттіңзаңменқорғалатынмүдделерінеелеулізиянкелтіругеәкепсоқсаөкілеттіктердіасырапайдаланудептаныладыдепкөрсетілген.
Қылмыстыңтікелейобьектісікоммерциялықнемесеөзгеұйымдардыңбірқалыптыдұрысбасқаруқызметінреттейтінқоғамдық қатынастар.
Қылмыстың қосымшатікелейобьектісі – азаматтардың немесеұйымдардың құқықтары мензаңдымүдделерінеқоғамныңнемесемемлекеттің заңменқорғалатынмүдделеріболыптабылады.Өкілеттіктерді асырапайдаланудыңобьективтікжағыныңмынатөмендегідейбірнешебелгілеріболады:басқаруқызметінатқаратынадамныңөз өкілеттіктеріносы ұйымныңзаңдымүдделерінеқарсыпайдалануы:іс-әрекетарқылыазаматтардыңнемесеұйымдардыңқұқықтары менмүдделеріненеқоғамныңнемесемемлекеттіңзаңменқорғалатынмүдделерінеелеулізиянкелтіру.
Субьективтікжағынанқылмыстікелейқасақаналықпенжәнеарнаулы мақсатпеністеледі.Кінәліадамөзөкілеттіктеріносыұйымның заңдымүдделерінеқарсыпайдаланғанынсезедіжәне өзінемесебасқаадамдарғанемесеұйымдарүшінпайдаменартықшылықтарлуүшінбасқаадамдарменұйымдарғазиянкелтірудітілейді.
Қылмыстықсубьектісі – арнаулысубьект,коммерц иялықжәнеөзгеұйымдардабасқаруқызметінатқаратынадамҚК-тің228-бабыныңескертуіндегі:“Осыкодекстің баптарында меншікнысанынақарамастан,коммерциялықұйымда,сондай-ақмемлекеттің орган,жергіліктібасқаруорганыболыптабылмайтынкоммерциялықемесұйымдатұрақты,уақытша неарнаулыөкілеттікбойыншаұйымдық-өкімдікнемесе
- Өкілеттіктерді теріс пайдалану.
Коммерциялық сатыпалу (231-бап).
ҚР ҚК-нің231-бабындамүлдемжаңаекіжекеқылмыстуралы көрсетілген.Оныңбіріншісі 231-баптың 1-тармағындакөрсетілгенқұрам-сатыпалу(пара-беру),алекіншісіосыбаптың3-тармағындакөрсетілгенқұрам-сатылу(параалу)болыптабылады.ҚК231-бабыныңбіріншібөлігінде:“коммерциялық немесеөзгеұйымдабасқаруқызметтерінатқаратынадамғазаңсызақша,бағалықағаздарнемесебасқамүлікберу,сондай-ақоныңөзқызмет бабынсатыпалушыадамныңмүддесінепайдалануыүшіноғанмүліктіксипаттағызаңсызқызметкөрсету – коммерциялықсатыпалу(параберу)”депбелгіленген.
Қылмыстыңтікелейобьектісі ҚР-сыЗаңдарынажәнеқұрылтайшықұжаттарғасайкелетінкоммерциялық жәнеөзгедеұйымдардың басқару аппаратыныңбірқалыптақызметіболыптабылады.КоммерциялықжәнеөзгедеұйымдардыңтүсінігіҚК –тің228-бабынаталдаужасағандатолықтүсінікберілген.Коммерциялықсатыпалуқылмысыныңзатынаақшабағалықағаз,басқамүлік,сондай-ақмүліктіксипаттағы қызметтержатады.
Обьективтікжағынансатыпалу(параберу) –коммерциялық немесеөзгеұйымдабасқаруқызметтерінатқаратын адамғаақша,бағалықағаздарнемесебасқамүлікберу,сондай-ақоныңөз қызметбабынсатыпалушыадамныңмүддесіндепайдалануүшіноғанмүліктіксипаттағызаңсыз қызметкөрсетуарқылысипатталады. Осығанорайкоммерциялықсатыпалу(параберу)құрамыболуүшін:біріншіденқылмыстыңзатыматериалдықигіліктер(ақша,бағалықағаз,басқамүлік),сондай-ақ мүліктіксипаттағыбасқадайқызметкөрсетулер(пәтерін,үйін,көлігін,сол жайын, автотұрағын,тағыбасқамүлкінтегінжалғаберу,банктердеоныңойынаесепшоташу,т.б.) нақтыорыналуыкерек;екіншіден осыкөрсетілгенқылмысзаттарыкоммерциялық жәнеөзгедеұйымдардыңбасқару атқаратынадамдарынаберілуіқажет;үшіншіденбұлзаттароныалушыныңөзініңқызметбабынпайдалана отырып осызаттардыберушініңпайдасынабелгілібір әрекеттерді(әрекетсіздіктерді)жасауыүшіналынуықажет;төртіншіден осызаттардыберушіменосындайзаңсызсйақыныалушыныңәрекеттеріөзаракелісілген,белгілібірнәтижегежетуүшінжүзегеасырылуы керек.
Егеркоммерциялықсатыпалукелісілмейжүзегеасырылса,ондакінәлініңәрекетіістіңнақтыжағдайларынақарай – коммерциялықсатыпалуғаарандату(349-бап)ретіндесаралануымүмкін.
Қылмысформальдыққұрамғажатады.Қылмысзаңсызсыйақының бірбөлігінберген уақыттанбастап-ақаяқталған деп.Саналады.Қылмыстыаяқталған дептануүшінзаңсызсыйақыалғансубьектініңоныңпайдасынабелгілібірәрекеттіістеуішартемес.Егеркінәлініңырқынабайланыссызсебептерменмұндайсыйақыберужүзегеаспайқалса,ондакінәлініңәрекетікоммерциялықсатыпалуғаоқталғандықболыптабылады.
Қылмыс субьективтік жағынантікелейқасақаналықпен жәнеарнаулымақсатпенжасалады.Кінәліадамкоммерциялық жәнеөзге деұйымныңлауазымдыадамынсатыпалуарқылы өзініңпайдасына белгілібірәрекеттіістейтінінсезеді және жүзегеасырудытілейді.
Қылмыстықсубьектісікез-келгенесідұрыс,жасы 16-ға толғанадам.
Қылмыссубьективтікжағынан тікелей қасақаналықпенжасалады.Кінәліадамзаңсызсыйақынықабылдаудыңқоғамғақауіптілігінсезеді,бірақсонықабылдапотырыпсыйақыберушініңпайдасынаөзқызметбабынзаңғакереғарпайдаланыпбелгілібірәрекеттердінемесеәрекетсіздіктердіістеудітілейді жәнесоныжүзегеасырады.
Қылмыстыңсубьектісіарнаулы, текқанакоммерциялықнемесеөзгеұйымдыбасқару қызметінатқаратынадам.
Міндеттерінеадалқарамау.
Коммерциялықнемесеөзгеұйымдабасқаруқызметтерінатқарушыадамныңқызметінеадалқарамауынемесеенжарқарауысалдарынанөз міндеттерінатқармауынемесеөзгедеауырзардаптарғаәкепсоқса –міндеттерінеадалқарамаудептанылып,кінәліадамҚК232-бабыменжауапқатартылады.
Қылмыстыңтікелейобьектісі – коммерциялықнемесеұйымныңбірқалыптыбасқаруқызметтерінреттейтінқоғамдыққатынастар.Обьективтікжағынанміндеттерінеадалқарамаумынабелгілерарқылы сипатталады:
- басқаруқызметтерінатқарушыадамныңқызметінеадалқарамауынемесеенжарқарауысалдарынанөз міндеттерін атқармауынемесетиістідәрежедеатқармауы;
- бұл әрекетсіздік адамөліміненемесеөзгедеауырзардаптарғаәкепсоқса;
- өзміндеттерінатқармауынемесетиістідәрежедеатқармауыәрекетсіздігіменорыналғанзардаптыңарасындағысебептібайланыстыңболуы.