Қылмыстықзаңесідұрысемескүйдеқоғамғақауіптіісәрекеттер жасағаннемесемұндайісәрекеттердіесідұрыскүйдежасаған,бірақсотүкімішыққанғадейіннемесежазасынөтегенкездеөзәрекеттеріжөніндеөзінеесепберунемесеөзәрекетінбасқарумүмкіндігіненайыратынпсихикалықауруменауырған,сондай-ақдұрыстығынжоққа шығармайтынпсихикасыныңбұзылуынанзардапшеккенадамдарғамедициналықсипаттағымәжбүрлеушараларынқолданудыбелгілейді.
Көрсетілгенадамдаржөніндегі медициналық сипаттағымәжбүрлеушараларынқолданғандасотолардың жаңадан қоғамға қауіптііс-әрекеттердіжасаудансақтандыруы,ондай азаматтардыңжекебасынқорғаудажәнедұрысемдеудіжүзегеасырумақсатынкөздейді,психикалықауруғадушарболғанадамдарғажаза тағайындауізгілікжәнеәлеуметтікәділеттікпринциптеріне қайшы келеді.Сондықтандаесідұрысемесадамдарқылмысістесе,оларқылмыстықжауаптылықтанбосатылады.
Қылмысты маскүнемділікпен,нашақорлықпеннемесеуытқұмарлықпенауыратынадамдаржасағанреттесотдәрігерліккомиссиясыныңқорытындысыбойынша ондайадамдарғажазаменқатереріксіземдеушараларынқолданаалады.
Медициналықсипаттағы мәжбүрлеу шараларытексотарқылы мемлекеттікшараретінде тағайындалады.Мұндайшараныжазадепсанауғаболмайды,өйткенімұндажазағатәнбелгі-түзеубелгісіжоқ.Керісіншемұндайемдеушараларынқолдануқұқықбұзушыныңмүддесінесайкеледі.Бұлшартсотүкіміменемес,сотқаулысыбойынша тағайындалады.Сондықтандамұндайшаратағайындалғанадамдарсотталғанадамқатарына жатқызылмайды,оғанқолданылғаншараолардыемдеуге,олардыңтарапынанқоғамғақауіптіісәрекеттердің қайталанбауына жасалғансақтандыру,олардыңқұқыққорғайтынмүддесін қорғауболыптабылады.Соныменмедициналықсипаттағымәжбүрлеушараларыжазаданонықолданудыңнегізіменмақсаты,мазмұныжәнезаңдылықзардабыбойыншаажыратылады.
Медициналықсипаттағышаралардықолданудазаңдылық,ізгілік,адам құқықтары мен бостандықтарын қорғаупринциптерібастыбасшылыққаалынады.
Медициналықсипаттағышаралар қылмыстықнемесебасқаарнаулызаңдарнегізіндеқолданыладыҚылмыстықкодекстің88-бабымедициналықсипаттағымәжбүрлеушараларынқолданудыңнегіздеріжайынаарналған:
- Сот медициналықсипаттағымәжбүрлеушараларын:
а)есідұрысемесжағдайдаосыКодекстіңЕрекше бөліміндегі баптардакөзделгенәрекеттерді жасаған:
б)қылмысжасағаннанкейінпсихикасыжазанытағайындаунемесеорындаумүмкінемес болыпбұзылған.
в)қылмысжасағанжәнеесініңдұрыстығынжоққа шығармайтын психикасыныңбұзылуынанзардапшегетін:
г)қылмысжасағанжәнеалкоголизмненнемесе нашақорлақ пеннеуытқұмарлықтанемдеугемұқтаж деп танылғанадамдарғатағайындауымүмкін.
- Осы баптыңбіріншібөлігіндеаталғанадамдарғамедициналықсипаттағымәжбүрлеушаралары психикасыныңбұзылуыбұл адамдардыңөзгеелеулізиянкелтірумүмкіндігіненеөзіненемесе басқаадамдарғақауіптөндіруінебайланыстыжағдайларғағана тағайындалады.
- Медициналық сипаттағымәжбүрлеушараларынорындаудың тәртібіҚРҚылмыстықатқарукодексіменжәнеденсаулықсақтаутуралызаңдарыменбелгіленеді.
- Осы баптыңбіріншібөлігіндеаталғанжәнеөзініңпсихикалықжағдайыбойыншақауіп келтірмейтінадамдаржөніндесотбұладамдарды емдеунемесеҚР денсаулықсақтаутуралызаңдарындакөзделгентәртіппенпсихиятриясыныңневрологиялықмекемелергежіберутуралымәселенішешуүшін денсаулықсақтау органдарынақажеттіматериалдаржіберді.
Жоғарыдааталған заңдардыңнегізгімақсаттарымедициналықсипаттағы шараларқолдануғамұқтажадамдарғаадамгершіліктұрғысынанқарап,олардыңазаматтыққасиеттерінсақтау,аталғанадамдардыемдеу,олардыңпсихикалықжағдайынжақсарту,олардыңжаңақылмыстарістеуінболғызбаудықамтамасызетуболыптабылады.
Медициналықсипаттағымәжбүрлеушараларыныңтүрлері.
Медициналықсипаттағымәжбүрлеушараларыныңтүрлеріоны тағайындаудың,өзгертудіңжәне тоқтатудыңтәртібіҚРҚК 90-бабында белгіленген.Заңда медициналықсипаттағымәжбүрлеушараларыныңтөрттүрікөрсетілген
а) емханалықмәжбүрлеуқадағалаужәнепсихиатрдеемдеу
б) жалпы үлгідегіпсихиатриялықстационардымәжбүрлепемдеу;
в) мамандандырылғанүлгідегі психиатриялықстационардамәжбүрлепемдеу;
г)интенсивті қадағаланатын мамандандырылғанүлгідегіпсихиатриялық стационарлықмәжбүрлепемдеутүрлерінтағайындауымүмкін.
Осыкөрсетілген мәжбүрлеушаралары аурулардыемдеу менбірге,олардықоғамнаноқшаулап,медицинамекемелеріарқылымұндайадамдардыңденсаулығы менмінезқұлқына өтемұқияттүрдебақылаужасауарқылыжүзегеасырылады.
Медициналықсипаттағымәжбүрлеушараларыныңтүрлерінбөлудіңнегізгі белгілерінеістегенісәрекеттіңқоғамғақауіптілігіжәнесотпсихиатриялық сарапшыныңқорытындысыменанықталғанауруадамның психикалықкүйіболыптабылады
Қылмыстық кодекстіңсоттыңмедициналықсипаттауы мәжбүрлеушараларынатүрінбелгілеудеқандайжағдайлардыескеалуы қажетікөрсетілген
Егерадамөзініңпсихикалықжайкүйібойыншапсихиатриялықстацияларғаорналастырыпемдеудіқажететпесе, осыкодекстің88-бабындакөзделгеннегіздерболғанжағдайдаемханалық мәжбүрлеп қадағалаужәнепсихиатрдаемдеутағайындалуымүмкін(21-бап)
- Егер адамныңпсихикасыныңбұзылусипатыпсихиатриялық стационарда ғанажүзеге асырылаалатын емдеудіңкүтудің ұстаудыңжәнеқадағалаудыңшарттарынталапететінболса,осыкодекстің88-бабындакөзделген негіздерболғанжағдайда психиатриялық стационарда мәжбүрлепемдеуөзініңпсихикалықжайкүйіменжасағанқоғамдыққауіпті әрекетініңсипатыбойыншастационарлықемдеу менқадағалаудықажетететін,бірақинтенсивтіқадағалаудықажететпейтін адамғатағайындалуымүмкін.
- Мамандандырылған үлгідегі психиатриялық стацияларды мәжбүрлепемдеуөзініңпсихикалықжайкүйі менжасағанқоғамдыққауіптіәрекетініңсипатыбойынша тұрақтықадағалаудыталап етпейтінадамғатағайындалуымүмкін.
- Интенсивті қадағалауменмамандандырылған үлгідегі психиатриялықстациялардымәжбүрлепемдеу психикалықжайкүйініңжасағанқоғамдыққауіптіәрекетініңсипатыбойыншаөзіненемесебасқаадамдарғаайрықшақауіптіболуыныңтұрақтыжәнеинтенсивтіқадағалаудыталапететінадамғатағайындалумүмкін(92-бап).
Медициналықсипаттағыеріксізшараларды қолдануғанегізболмағанжағдайдасотпсихикалық ауру мензардапшегетіндердітұрғылықтытұратынжерлеріненміндеттібақылаужүргізіп,ауруға күтімкөрсетуші туыстарының немесебасқаадамдардыңқамқорлығынабереалады.