Басты сот талқылауының жалпы шарттары

Сотталқылауында іс бойынша барлықдәлелдер тікелей зерттеуге тиіс. Сот сотталушы адамның, жәбірленушінің, куәлардың айғақтарын тыңдау, сарапшының қорытындыларын жария етуі және зерттеуі, заттай дәлелдемелерді тексеру, хаттамалар мен өзге де құжаттарды оқуы, осы ҚІЖК-да көзделген жағдайларды қоспағанда, дәлелдемелердізерттеу жөнінде басқа да сотіс-әрекеттерін жүргізуі тиіс.

Алыдн ала тергеу жүргізу кезіндеберілген айғақтарды жария ету тек ҚІЖК-декөзделген ерекшежағдайларда ғана мүмкін болады.

Соттың үкімі тек сот отырысындазерттелген дәлелдемелерге, ал сот тергеуінің қысқартылған түрі кезінде – анықтау жүргізукезінде алынған және сотта тараптар дауға салмаған дәлелдемелерге ғана негізделуі қажет.

Істі бір судья немесе судьялардың сол бір құрамы құруы тиіс.

Судьяларының бірінің сот талқылауына қатысуды жалғастыруы мүмкін, болмаған кезде ол басқа судьямен ауыстырылады, ол істі талқылауосы Кодекстің 313-бабында көзделген жағдайларды қайтадан басталады.

  • Талқылау үшін ұзақ уақытты қажет ететін істі алқалы қарау кезінде запастағы судья тағайындалуы мүмкін.
  • Запастағы судья басты сот талқылауында сот отырысы ашылғаннан бастап немесе сот оның қатысуы туралы шешім қабылданған кезден бастап қатысады және судьялардың бірі шығып қалған жағдайда оны алмастырады. Бұл ретте істі талқылаужалғастырыла береді. Запастағы судья судьялардыңбірі шығып қалған жағдайда сотты құрамына кірген кезден бастапсудьяның құқықтарын пайдаланады. Шығып қалған судьяныңорнына кірген запастағы судья кез келген сот әрекетін жаңартуды талап етуге құқылы.

Басты сот талқылауы нда осы соттың төрағасы немесе оны сот төрағасы тапсырған судья төрағалық етеді.

Төрағалық етуші істі талқылауда және шешімқабылдау кезінде басқасудьяларымен бірдеқұқықтарды пайдалана алады. Төраға етуші сот отырысына басшылық жасайды, Әділ соттың мүддесіндеобъективтілік пен бейтараптылықты сақтай отырып,тараптар құқықтарының теңдігін қамтамасыз ету үшін осы Кодексте көзделгенбарлық шараларды қолданады, істің жәй-күйін жан-жақтыжәне толық зерттеу үшінқажет жадайлар жасайды. Төрағалық етуші сондай-ақ сот отырысыкүн тәртібінің сақталуын қамтамасыз етеді, сот талқылауының барлыққатысушыларына олардыңқұқықтары мен міндеттерінжәне оларды жүзеге асырудыңтәртібін түсіндіреді. Сот талқылауына қатысушыадамдардың бірі торағалықетушінің іс әрекетінеқарсылық білдірген жағдайдабұл қарсылық білдірусот отырысының хаттамасына енгізіледі.

  1. Қорғаушының басты сот талқылауына қатысуы, оның құқытары мен міндеттері

Сотталушы болмағанда істі талқылауға

  • ауырлығы шағын қылмыс жасағаны үшін айып тағылғансотталушы істі оның қатысуынсыз қарау туралы өтініш берген;
  • сотталушы ҚР-нан тыс жерлерде қалған және сотқа келуденг жалтарған жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін.

Сотталушының қорғаушысы дәлелдерді зерттеуге қатысады, сотқа айыптаудың мәні және оның дәлелденгендігі жөнінде, сотталушының жауаптылығын жеңілдететін немесе оны ақтайтын мән жайлартуралы, жазалау шарасы туралы, сондай-ақ сот талқылауында туындаған басқа да мәселелер бойынша өзінің пікірін айтады.

Қорғаушы келмеген және оны осы сот отырысындаауыстыруы мүмкін болмаған кеде істіталқылау кейінгі қалдырылады. Сот отырысына келмеген қорғаушыны ауыстыруға тек сотталушының келісіміменғана жол беріледі. Егер сотталушы шақырған қорғаушыныңқатысуы ұзақ уақыттың ішінде мүмкін болмаса, сот басты сот талқылауын кейінге қалдыра отырып, аыпталушыға басқа қорғаушыны таңдаудыұсынады, ол осы бас тартқан жағдайда жаңақорғаушыны тағайындайды.

Іске жаңадан кіріскен қорғаушыға сот талқылауына қатысуға дайындалуы үшін қажеттіуақыт беріледі, ол өзі іскекіріскенге дейін істі соттың қарауы кезінде жасалған кез келгенәрекеттің қайталануы туралы өтініш жасауға құқылы.

  1. Басты сот талқылауында қаулылар шығару тәртібі

Прокурордың жеке айыптау істерінқоспағанда, мемлекеттік айыптаушы ретінде бас сот талқылауына қатысу міндетті. Күрделі көп эпизодты істер бойынша мемлекеттік айыптауды бірнеше прокурор қолдануы мүмкін.

Егер сот талқылауы кезінде прокурордың одан әрі қатысуының мін еместігі анықталса, ол алмастыруы мүмкін. Іске прокурордыңкірісуі осы уақытқадейін сотта жасалан іс-әрекеттерді қайталауға әкеп соқтырмайды, бірақ прокурордың өтініші бойынша сот оған істің материалдары мен танысу үшінуақыт бере алады. Прокурор дәлелдерді ұсынады және оларды зерттеугеқатысады, сотқа айыптаудың мәні боынша, сондай-ақ сот талқылауыкезінде туындағанбасқа да мәселелер бойыншаөзінің пікірін баяндайды, сотқа қылмыстық аңдықолдану және сотталушыға жаза қолданутуралы ұсыныс айтады. Егер мұны азаматтық құқықтарын, мемлекеттік және қоғамдық мүдделерді қорғау талап етсе, прокуроріс бойынша азаматтық талап қояды немесе оны қолдайды.Айыпталудықолдай отырып, прокурор заң талаптарынжәне істің барлықжағдайларын қарау нәтижелеріне негізделгнен өзінің ішкі көзқарасынбасшылыққа алады. Сотталушыныңнашарлатпайтын және оның қорғалу құқығын бұзбайтын болса, прокурор айыптауды өзгерте алады. Прокурор, егер айптау сот талқылауындақолдау таппады деген қорытындыға келсе, айыптаудан айыптаудан бас тартуға міндетті.