- Азаматтық істер ҚР-сы азаматтық іс жүргізу заңна сәйкес тек дұрыс қана емес, бәлкім өз уақытындашешілуі тиіс. Бұзылған құқықнемесе заңменқорғалатын мүдде – сотпен қабылданған шешім нақтыатқарылуы үшін- сотта тез қорғалуы тиіс.
Бұл міндетті жүзеге асыруүшін азаматтық сот ісін жүргізудегі заңмен белгіленген немесе сотпентағайындалған іс жүргізу мерзімдерсақталуы аса маңызды.
Іс жүргізу мерзімдер – бұл азаматтықіс қаралуынемесе нақтыіс жүргізу іс-әрекетжүзеге асырылуы тиіс болған кақыт мерзімі.
Азаматтық сот ісінжүргізудеекі түрдегііс жүргізу мерзімдері бар: заңмен белгіленген және сот немесе судьяментағайындалған мерзімдер.
Заңмен белгіленген мерзімдерарнайы және жалпы мерзімдерге бөлінеді. Мысал, алименттерді төлеу денсаулыққа жеткізілгензиян бойынша, сондай-ақ бұзылған еңбектік құқықтарбойынша азаматтықістер соттыңбірінші инстанциясында-тараптарбір қала немесе ауданда тұрса – 10 күннен кешіктірілмейқаралуы тиіс. Бұл арнай мерзімдер. Басқа түрдегі азаматтықістер соттақарауға әзірлеу аяқталған күннен бастап 1-айдан кешіктірілмейқаралуы тиіс. Бұл іс жүргізумерзімдер жалпы.
Егер бір іс жүргізуде бір бойынша қысқартылған, бірі бойыншажалпы қарау мерзімі анықталған. Екі талап қою біріктірілсе, онда іс жалпы мерзім ішіндеқарауға тиіс.
Бұдан басқа, заңменәр түрлі іс әрекеттеріске асру үшін де мерзімдербелгіленді. Егер іс жүргізу әрекеттердің жүзеге асыру мерзімдері заңда анықталмаса, олар сотпен тағайындалады. Мерзім қайсы біруақыт дәуірі ретінденемесе анықкүнтізбектікмрзім көрінісінде белгіленуі мүмкін.
- Іс жүргізу әрекеттерді іске асыру мерзімдері күндер мен айлармен, жылдармен есептеледі. Осы түрде есептелетін іс жүргізу мерзімнің ағасы, күнтізбектік мерзімнен кейінгі күннен, немесе оның басталуынанықтайтын оқиғаның болуымен басталады. Мысал, егер сот шешімін 31 декабрьда шығарса, шағым арыз беру мерзімінің ағыс 1 январданбасталып, 10 январьда аяқталады, демек, шағым арыз беру 10 январь күннен кешіктірілмейіске асырылуы тиіс.
Егер мерзім жылдармен есептелсе, ол мерзімнің жылының тиісті ай мен күнінде аяқталады. Айлармен есептелетін мерзім соңғы айдыңтиісті күні аяқталу. Егер айлармен есептелетің мерзімнің ақыры тиістікүні жоқ айға тура келсе, бұл мерзім осы айдың соңғы күніне аяқталады.
Егер мерзімнің соңғы күнііс болмайтын күнге тура келсемерзім одан кейінгібірінші іс күнінде аяфқталад.
Іс жүргізу мерзімінің ағысы есеп басталғаннан үздіксіз жүреді. Одан іс болмайтынкүндер алынбайды.
Іс жүргізу мерзімі оның соңғы күнініңтүнгі сағат 12-де аяқталады.Егер арыз, құжаттарнемесе ақша почтаға мерзім соңғы күннің түнгі сағат 12-сіне дейін
Бұл кезде сотпен құжаттың немесе арыздың тапсырылу мерзімі біткендеалнуы ешқандай мәнге ие болмайды. Сотпен талап етілген іс жүргізуқұжаттардың немесе арыздың өз уақытындатапсырылғанының дәлелі болыптелеграфтық квитанциясы, немесе конверттегі штемпль тұруы мүмкін. Сондықтан, квитапнция немесе конверт іске тіркелуі тиіс.
Іске қатысушытұлғалармен қайсы бір әрекетті іске асырумерзімін өткізіп жіберуі, олар осы әрекеттііске асыруға құқығын жоғалтып алуына әкеп соғады. Іс жүргізумерзімдеріөтіп кеткеннен кейінгі ардар мен құжаттар қараусыз қалдырылады.
3.Мерзімдер ағысын тоқтату.
Азаматтық іс жүргізу заң бойынша, сот ісін жүргізу тоқтатуменөтіп кетпегеніс жүргізу мерзім ағысы да тоқтайды. Іс жүргізу мерзімдерінің ағысысот ісін жүргізуді тоқтатуғақаулы шығарылғанкүннен емес, бәлкім оған негіз болғанмән-жайдардың пайда болу уақытынан бастап тоқтатылады (тараптың өлген күннен, заңды тұлғаның лицензиясы тоқтатылған күн).
Іс жүргізу мерзімдерін ұзарту.Сотпен тағайындалған мерзімдер мүдделітараптың өтініші бойыншаұзаруы мүмкін. Іс жүргізу мерзімініңұзартылуы белгіленгенуақытқа уәждісебептерге байланысты қайсы бір іс жүргізу әрекетін іске асырудың мүмкіндігі болмағаны үшінсотпен жаңа мерзім анықталуы білдіреді.
Ұзартуға тек мерзім өткеннен кейін ғана емес бәлкім ол аяқталмай да жол беруге болады. Мысалы, шағым арыздағы кемшіліктердіжою үшін алғашқы берілген мерзім жеткілікті.
Іс жүргізу мерзімдерін ұзарту басқа да іске қатысуы тұлғалардың, прокурордыңарыздары бойынша, соттың өз бастауымен болу мүмкін.
Өтіп кеткенмерзімдерді қалпына келтіру: Заңда егер сотмерзімдердің етіп кетуін себпті деп білсе,мерзімдер қалпына келтіріуі мүмкін деген ереже бар.
Мерзімді қалпына келтіру туралы арызбенбірдей мерзімі өтіп кеткен іс жүргізу әрекеті де іске асырылуы керек. Іске қатысушы тұлғаларөткен мерзімдерді қалпына келтіру туралы арыз қашан, қай жерде қаралуы туралы хабарландырылады. Деген мен олардыңкелмеуі сот бұл мәселені шешуінекедергі болмайды. Өткен мерзімдіқалпына келтірутуралы соттың ұйғарымы жеке іс жүргізу құжаты қалпында шығарылады. Ол негізгі болуы тиіс.