- Қылмыстық құқық бойынша іс-әрекеттің қылмыстылығын жоятын мән-жайлардың ұғымы.
Осыміндеттіжүзегеасырудыжекеадамғақоғамға,мемлекеткеқарсыбағытталғанісәрекеттерді деркезіндетыюдың,тойтарудыңмаңызыерекше.Қоғамғақауіптііс-әрекеттітойтаруда,оныңзияндылығынтыюда,солқауіптітөндіргенадамғаматериалдықморальдықжәнебасқадазиянкелтіруімүмкін.
МұндайәрекеттерформальдықжағынаналғандаҚКЕрекшебөлімініңжекелегенбаптарындакөрсетілген қылмыс құрамынажатуымүмкін.Бірақтабұләрекеттер белгіліжағдайлардақылмысболыптабылмайды.Өйткені,мұндаәрекеттеқылмыстықматериалдықбелгісіболыптабылатын бастыбелгі – қоғамғақауіптілік жоқ.Керісінше,мұндайжағдайларда,қоғамдыққатынастарға зиянкелтіругебағытталғанқауіптіжою,тойтаруқоғамғабелгіліісәрекетдептанылады.Қолданылыпжүргенқылмыстықзаңбойыншабұларғақажеттіқорғану;аса(мәжбүрл)қажеттілік,қылмыскердіұстау,орынкәсібитәуекел,күштеунемесепсихикалықмәжбүрлеу,бұйрықтынемесеүкімдіорындауәрекеттеріжатады.
Аталғанжағдайлардаістелгенәрекетнемесеәрекетсіздісырттайқылмысбелгілерінеұқсағанымен, олардықоғамғақауіптілікболмағандықтан,қылмысқатарынажатпайды.
- Қажетті қорғану.
Қылмыстықзаңғасәйкесбарлықадамдардың кәібинемесеөзгедеарнаулыдаярлығынажәнеқызметжағдайынақарамастантеңдәрежедеқажеттіқорғануғақұқығыбар.Бұлқұқықадамғатағайындайды.
Іс әрекетасақажеттілікжағдайындаболуыүшінбірнешежиынтығыныңболуықажет.
Біріншішарт:нақтіліқауіпқылмыстықзаңқорғайтынмүддегетікелейтөнеді.Бұлқылмыстықзаңныңөзіндетапосыадамныңнемесебасқаадамдардыңөміріне,денсаулығына,құқығынажәнезаңменқорғалатынмүдделеріне,қоғамныңмемлекеттікмүдделерінетікелейтөнгенқауіптіжоюүшіністелетінәрекетдепкөрсетіліпотыр.Олқауіпстихиялықапаттардан,машиналар менмеханизмдердіңақауынан, хайуанаттардыңшабуылынан, адаморганизмдіболатынфизиологиялықөзгерістерден,басқадабірадамтарапынан орыналғантікелейтөнгенқауіптенболуымүмкін.
Табиғатапаттары(сутасқыны, жерсілкіну,көшкін жүру,өртшығуы),машиналар мен механизмдердіңақауы(әуеұшағыныңдвигателініңістеншығуы, жүріпкележатқан автокөліктіңтежегішініңістемейқалуы)хайуанаттаршабуылысүзегенбұқаданқашып,адамныңбасқаүйдіңшарбағынбұзыпішкекірунемесесүзегенбұқанымертетуадаморганизміндеболатынфизиологиялықөзгерістер(ауруадамдыауруханағажеткізуүшінтілалмағанадамныңмашинасыниесінентартыпалып,ауырнауқастыауруханағажеткізу.
- Жалған қорғану және оның құқықтық салдары.
Асақажеттіліктіқолданудыңекіншішарты:заңқорғайтынмүддегезиянкелтіруарқылығанажүзегеасырылады.Мұндайжағдайдаондайзиянкелтіруарқылығанажүзегеасырылады.Мұндайжағдайдаондайзиян,залалкелтірмейонытойтаруешбірмүмкінемес.Заңқорғайтынбасқамүддегезиян келтірмей-аққауіптітойтаруболатынжағдайларасақажеттілікке жатпайды.Мұндайжағдайларда мүддегезиянкелтірукінәліжағдайдазиянкелтірудепсаналады, олүшінқылмыстықжауаптылықбелгіленеді.
Үшіншішарт: асақажеттілікболуүшінкелтірілгензиянныңмөлшерітойтарылғанзиянныңмөлшеріненкемболуғатиіс.Келтірілген зиянойтарылғанзиянменбірдейболсада,ісәрекет аса қажеттілікжағдайындаісттеледідеугеболады.Ол туралызаңныңөзіне“Құқыққорғаумүдделерінеалды алынғанғатеңнемесеодангөріелеулізиян келтірілген,төнгенқатердіңсипатымендәрежесіненемесеқатержойылғанжағдайдакөрінеусәйкескелмейтін зиянкелтіруасақажеттілікшегіненшығу дептанылады.Мұндайшектеншығушылықтекқасақана зиянкелтірілгенжағдайлардағанажауаптылыққаәкепсоғады”делінген.Сондықтан даөзөмірін сақттапқалуүшінбасқабіреудіңөмірінқиыпжіберуасақажеттіліккежатпайды,оныңшегінешығуболыптабылады.Асақажеттіліктіқолданыпкөпадамныңөмірінсақтапқалушылыққылмысболыптабылмайды.