Несиелеу және қаржыландыру операцияларына соңғы жылдары Ұлттық банк қызметінің алдағы уақыттарда классикалық қызметіне жақындауына байланысты тиісті шаралар қолданады. Бюджет тапшылығын жабу үшін Үкіметке несие беру бюджет саясаты аумағында, яғни Ұлттық банктің республикалық бюджетті несиелеуден бас тарту мақсатында жүргізілді. Жеңілдікпен несие беру және кәсіпорындардың несие үшін тікелей өтініш жасауы қарастырылған жоқ. Ұлттық банк несиелерін орналастыру аукциондар арқылы, банкаралық нарық арқылы, сол сияқты ломбардтық несиелеу негізінде жүзеге асырылады.
Несиелеу саясатынданесиелеуді жүзеге асыратын бөлімшелер жұмыскерлерініңқызметтерін нақтылайтыннесиелікнұсқаулықтар мен несиелеустандарты, несиелеудіңжалпыбағыттарымен бағдарларыанықталады.
Несиелеу стандарты – бұлбанктенесиелікқызметтіжүзеге асыратын барлық қызметкерлердіңжетекшілікке алатын құжаты.
Несиелеустандартындамынадайсұрақтар қарастырылады.:
- қарыз алушыныңқаржылық ақпараттарынжинаужәне талдаутәртібі;
- несиеніңкепіл- хаттаржәнекепілдемелерін қамтамасызетілуінеқойылатынталаптар;
- әкімшілікстандарттаржәненесиелікпроцестіұйымдастыруережелері;
- қарызалушның несиелік қабілетін талдаутәртібі;
- құжаттардың толтырылуынақойылатын талаптар;
- несиелеудіңайрықшатүрлерібойыншаережелер (мысалға,ипотекалықнеместұтыну несиелері бойынша).
Несиелеу принциптері несиеніңмәнінжәнеқызметтерін,сондай-ақнесиелікқатынастарды ұйымдастыруоблысындағыобьективтіэкономикалықзаңдардыңталаптарынбейнелейді.
Несиелеупринциптерінегізінденесиелікпроцесс,яғнибанктікнесиелерліңберілуі, пайдаланылуы және қайтарылуыжүзегеасырылады.Несиелеу принциптерінебайланыстыбанктікнесиелердіңберілуініңбастышарттары:несиеніңмақсатыжәне мерзімі,олардыңқаражаттар айналымышеңберіндеқатынасунәтижелігіжәне т.б. анықталады.
Қазіргінесилікқатынастарды ұйымдастыру принциптеріекітопқабөлінеді:
I топқа – жалпы экономикалықтәртіптегіприциптер:
- несиеніңмақсаттылығы;
- несиеніңдифференциалдығы.
II топқа – несиеніңмәнінбейнелейтінпринциптер:
- несиенің мерзіміділігі;
- несиенің қайтарымдылығы;
- несиенің төлемділігі;
- несиенің қамтамасызетілуі;
Қазіргі несиеніңдифференциалдық принципінің мазмұныөзгерген десе болады. Біріншіден,ол мерзімділікпринципімен байланысады,яғнинесиеуақытындақайтараалатын шаруашылықоргандарынаберіледі. Сондықтанданесиелеудіңдифференциациялануытекнесиелікқабілетті сипаттайтын көрсеткіштернегізіндеғанажүзегеасырылады.Екіншіден,бұлпринципнесиеліккелісім жасалғанғадейінжәне банктернесиелік ресурстарғадегенсұранысын оқып – үйренубарысындапотенциалдықарызалушылардыңнесиелікқабілетін жәнесұралыпотырған ссуданың қамтамасызетілусипатын және олардыңбанк үшін пайдалылығын,сондай-аққаражаттардыңжұмсалуұзақтығын жеткшілікке ала отырып, бастапқынесиені орналастырғанға дейініскеқосылады. Үшіншіден, несиелікқабілеттілігінебайланыстынесиелеудіңдифференциациялануы, оның өткен жүйедегівариантымен салыстырғандақаталдауболыптабылады.
Мерзімділік- белгілі экономикалықкатегория ретіндегімәніненегізделген несиеніңерекшебір белігісі. Ол,яғнинесиеберушініңқарызалушығаберілгенқаражатбелгілі біруақытішіндекелісілген тәртіпке сай қайтарылуғатиістілігімен қорытындыланады.Осыданкеліп,несиенің қайтарымдылықприцинпі туындайды.
Несиенің қайтарымдлығыоның экономикалықкатергорияретінде басқа датауарлы – ақшалақатынастардыңэкономикалық категорияларынанажыратылып ерекшелегімен сипатталады. Қайтарылмайтыннесиеболмайды. Сондықтанда, қайтарымдылық- несиеніңажырамасбөлігі болып табылады.
Шаруашылықтыңнарықтыққатынастарғаөтуінебайланыстынесиелеудіңбұлпринципіне ерекшемән берілген.Біріншіден,оныңсақталуына байланыстыұдайыөндірістеақшалайқаражаттарменбірқалыптықамтмасызетілуітәуелді.Екіншіден,бұлпринциптісақтаукоммерциялықбанктердің өтімділігінқамтмасызету үшін қажет.Олардыңжұмысынұйымдастырупринциптерітартылатыннесиелікресурстардыңқайтарымсыз жұмсалымдарғасалынуына жол бермейді. Үшіншіден, әржекелегенқарыз алушы үшінбұл принциптіңсақталуыбанктенжаңанесиеалуғамүмкіндікбереді. ҚҰБ пайыз саясатының басты мақсаты — айналыстағы теңге деңгейін көтере отырып, несиеге деген сұранысты азайту, соның нәтижесінде ақша жиыны және инфляцияның өсуін төмендетуді қамтамасыз ету болып табылады. Жоғары пайыз мөлшерлемесі, шын мәнісінде пайыз үшін төлемдер өз кезегінде шығынның көлемін құрайды. Демек, жаңа пайыз саясаты алдағы уақытта немесе белгілі бір уақыт аралығында өзінің нәтижелеріне қол жеткізуге тиіс.
Ұлттық банктің ресми пайыздары, оның тікелей бақылауына жатпайтын несиелік ресурстар нарығының шартына сай банктер дербес белгілейтін нарықтық пайыз мөлшерлемесіне жанама түрде ықпал етеді. Соның негізінде сұраныс пен ұсынысқа байланысты саудада белгілетін Ұлттық банктің қысқа мерзімді шоттраы бойынша, банкаралық несиелер және мемлекеттік қысқа мерзімді несиелер бойынша пайыз мөлшермесінің өзгеруіне байланысты төмендегі отырған.
Пайыздың нақты бейнелері, өз кезегінде инвестициялау үшін әлуеттік ресурс болып табылатын депозиттердің несиелік мекемелерге ағылуын арттыра түсті.