Прокурорлық бақылаудың салалары

1.Жедел –іздестіруқызметін жүзеге асыру.

2.Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарыныңсақталуын бақылау.

Теория мен «Қазақстан Республикасы прокуратурасы туралы» Жарлыққа сәйкес прокурорлық бақылаудың төмендегі салалары ажыратылады:

І.Заңдардың жүзеге асырылуын және құқықтық актілердің заңдылығын бақылау:

Ілгері бұл сала жалпы бақылау деп аталатын еді.Бақылаудың бұл саласының пәніне өте көп, мазмұны бойынша әр түрлі актілер жатады. Бұл актілерді әр түрлі ведомстволар мен өрістерге тиісті органдар, ұйымдар, заңды тұлғалар, сондай-ақ лауазымды тұлғалар шығарады. Олар прокурорлық жалпы бақылаудың объектілері болып тұрады. Осы объектілердің барлық актілері емес, бәлкім тек құқықтық қатынастарды тудыратын, жоятын немесе өзгертетін құқықтық актілері ғана заңдылық жағыннан тексеруге жатады.

2.Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының сақталуын бақылау.

Бұл бағытата прокуратура мемлекеттік органдар мен, атқарушы және өкілетті органдар мен, әскери және қадағалаушы органдармен, коммерциялық және коммерциялық емес ұжымдардың басшыларымен Қ Р-сы Конституциясы мен заңдарының сақталуын бақылап отырады.

Жарлықтың 28-бабында осы саладағы қадағалау міндеттері мынадай белгіленген:

«1. …1)адамның және азаматтың құқыктары мен бостандықтарын, органдардың, ұйымдардың, лауазымды адамдар мен азаматтардың құқықтық актілері мен іс-әрекеті заңға сәйкес келуін қамтамасыз ету;

2)зандылыктың кез-келген бұзылуын, бұл заң бұзушылықтар болуына ыкпал еткен себептер мен мән-жайларды анықтап, оларды жою, бұзылған құқықтарды қалпына келтіру шараларын қолданылу болып табылады».

Бұл бағыттағы прокурорлық бақылаудың ҚР-сында адамдар мен азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың приоритетті маңызын ерекше айтып өту керек.

З.Жедел-іздестіру қызметіне және тергеу мен анықтама заңдылығын бақылау.

Бұл жөндегі прокуратура органдарының кызметі аса маңызды, өйткені ол азаматтар үшін ерекше маңыздағы құқықтары мен бостандықтарға тиісті. Сондықтан, олар қылмыстық іс жүргізу және басқа да заң шығарумен анық, катаң реттеледі.Осы заң шығаруды бұзу азаматтарға өте ауыр, кейбір жағдайда түзетіп болмайтын салдарға әкеп соғады.

Заңның 34- бабында жедел-іздестіру қызметіне бақылаудың мазмұны мен мәні: «Жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыру, жедел-іздестіру шараларын жүргізу барысында адамның және азаматтың құқытары мен бостандықтарының сақталуы, сондай-ақ жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыруға өкілетті органдармен лауазымды адамдардың актілері мен іс-әрекеттері заңдылығын қадағалаудың мәні болып табылады» деп белгіленген.

Заңнын 37-бабында тергеу мен анықтама зандылығын қадағалаудың мазмұны мен мәні » Прокурор анықтама мен тергеу органдарының актілері мен кызметі занға сәйкестігін, жасалған қылмыстар және тергеу жүргізу туралы өтініштер мен хабарларды шешудің заңдарда белгіленген тәртібі сақталуына кадағалауды жүзеге асырады» деп белгіленген.

Бұл саладағы зандылықты қамтамасыз ету үшін прокурорға тиісті өкілеттіктер берілген.

35 бап: » 1.Жедел -іздестіру кызметіне қадағалауды жүзеге асыра отырып, прокурор:

1 )жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдардан жедел-іздестіру қызметінің барысы туралы жедел істерді, материалдарды, кұжаттар мен өзге қажет мәліметгерді тексеріс үшін алады, бұған жедел-ізестіру қызметін жасырын негізде жүзеге асыратын органдарда қызмет ететін немесе қызмет еткен азаматтардың жеке басы туралы мәліметтер косылмайды;

2)жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдардың арнайы жедел-іздестіру шараларын өткізу заңдылығын тексереді.

3)жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдардың лауазымды адамдарының іс- әрекеттерімен шешімдеріне жасалған шағымдар мен

өтініштерді қарайды.

4)желел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдар шығарған жедел-іздестіру шараларын ұйымдастыру мен өткізу тактикасын реттейді. Конституцияға. зандарға ж/е Республика Президентінің актілеріне қайшы келетін нормативтік сипаттағы актілерге наразылық жасайды.

5)… адамның жеке азаматтығын құқықтарымен бостандықтарының бұзылғаны анықталған жағдайда өзінің қаулысымен жедел-іздестіру

шараларын тоқтатады.

6). құқыққа қарсы әрекеттерге жол берген қызметкерлер жөнінде қылмыстық ж/е тәртіптік іс қозғау туралы қаулы шығарады.

8) заңсыз ұсталған адамдарды босатады.

38-бап:»Аныктама мен тергеудің (органдарынан тексеріс) заңдылығына қадағалауды жүзеге асыра отырып, прокурор:

1)анықтама мен тергеу органдарынан тексеріс үшін қылмыстық істерді, жасалған қылмыстар, жедел-іздестіру қызметінің, анықтаманың, тергеудің барысы туралы кұжаттарды, материалдар мен өзге мәліметтерді алады.

2)жасалған немесе әзірленіп жатқан қылмыстар туралы өтініштер мен хабарлардықабылдағандар көргенде, шешкендезаңдылыктыңсакталуын тексереді.

3)қамауда ұстауда ж/е қамауға алуға санкция береді.

4)керек болған жағдайларда қылмыстық іс қозғайды, қылмыстық істерге тергеу жүргізу жөнінде жазбаша нұсқаулар береді.

5)тергеушілерменанықтамажүргізушіадамдардыңзаңсыз каулыларының күшін жояды.

6)егер анықтама мен тергеу процеске қатысушылар мен басқа да азаматгардың кұкыктары бүзылуына, тергеудің зансыз әдістеріне жол берілсе, бүған кінәлі адамдардын жауапкершілігі туралы мәселені кояды.

7)Тергеу мен аныктама толык болмаған, сондай-ақ тергеу мен аныктама барысында заңдылық бұзылуына жол берілуі белгілі болған жағдайларда, қылмыстык істерді қосымша тергеуге қайтарады немесе оны толык көлемінде не нактылы адамдарға катысты токтатады.

8) аныктама мен тергеу органдарынан келіп түскен кылмыстык істерді түптеп карау үшін сотка жібереді.

11) бұлтартпау шарасы ретінде … адамдарды қамауда ұстаудың заңдарда белгіленген тәртібімен шартаның сакталуын тексереді. 4. Аткарушылык іс жүргізудін зандылығына (кадағалау) бакылау. 43 — бап : «Қадағалаудың мазмүны мен мәні Прокурор:

1) сот тағайындаған жазалаумен мәжбүр ету сипатындағы өзгеде шаралардын аткарылуы кезінде адамдардың бас бостандығынан айыру орындарда болуының заңдылығын;

2)аталған мекемелерде сотталған адамдарды ұстаудың зацда белгіленген тәртібіменшарттарынынсақталуын,олардыңқұқықтарымен бостандықтарынын қорғалуын;

3)бас бостандығынан айыруға катыссыз жазаларды аткарудын заңдылытан;

4)азаматтық, шаруашылык және өзгеде істер жөніндегі сот шешімдерін аткару заңдылығына кадағалаулы жүзеге асырады «.

Бұның үшін прокурорға тиісті өкілеттіктер жарлықтың 44 — бабында:

«1)адам құқықтары туралы, қамалғандар мен сотталғандарға мейірбандык түрғыдан карау жөнінде конституциялык, заңдардьш және КР Халыкаралык шарттарынын дән және бірінғай колданылуын талап етуге; 2)азаматтык мемлекетгін құқыктарымен мүдделерін корғау бойынша, сондай — ак прокурордын талзбымен өтініштер бойынша аткарушылык істер жүргізілуін талап етуге және тсксеруге;

3)сот тағайындаған жазалау және мәжбүр ету сипатындағы өзгеде шараларды аткарушы бас бостандығынан айыру орындарымен мекемелерінде тексеру мақсатымен кез келген уакытта болуға ;

4)ұсталғандардан, камалғандардың, сотталғандармен мәжбүр ету сипатындағы шаралар колданылған адамдардан жауап алуга;

5)осы адамдарды үстауға, камауға, жазасын өтеуге, сондай — ақ оларға мәжбүр ету сипаьындағы шараларды колдануға негіз болған күжаттарды талап етуге;

6)мәжбүр ету шараларын аткарушы бас бостандығынан айыру орындарында немесе мекемелерінде зансыз отырған әрбір адамды өз каулысы мен дереу босатуға;

7)бас ботандығынан айыру орындарында жазасын өтеп жаткан адамдарға заңды бұза отырып, колданылған тәртіптік шаралардын күшін жоюға, оларды өз каулысымен айыптык изолятордан, камералык үлгідегі орындардан немесе карцерден босатуға хакылы.»