- Саясаттың маңызды құндылықтары ретінде сяаси әрекет пен олардың эффектілігі (мақсат пен нәтижегег байланысты) саяси әрекет формасына ие. Бірақ бұл саяси әрекеттің жоғарғы формасы болып бағаланғанымен, ол сипаттамасы жағынан өткінші екі айырмашылығы бар.
Саясаттың маңызды сипаттамасын анықтауда түрлі қатысушы мен түрлі құрамдас бөліктер қажет. Бірінші орында бар мүмкіндігінше программалр, идеологиялық схема,докрина, саясит акциялық концепциялар бұл тапсырмаларды шешеді. Жеке тұлға ретінде саяси әрекет идеологиялық нақты концентратты және жүйелі мақсат құндылықтар ролі жоғары.
Әрекет толығымен доктриналық мақсат құндылықтарымен толық ұйқаспайтыны мәлім, бұл нәрсе тек адамның жол көрсетушісі ретіндеғана. әртүрлі елдер мен саясаттағы адамдар туралы көпшілік саясат зерттеушілерінің көзқарасы бойынша олар идеологиялық ойлау қабілетіне ие. Американдық саяси психолог Конверстің пікірінше әр-түрлі елдердегі мұндай адамдар саны 10 нан 25% құрайды дейді.
Біздің елдеидеологиялық формула ұзақ зерттеуде болды. Әлеуметтік периодта бул үлкен жүйеге ие болып, ескі көзқарастар жаңа стеоратип қалыптасуына кедергі болады деген түсінік пайда болды. Бірақ реформатериалдын ешқайсысы жаңа жүйені қайта құра алмады. Ал бастаған адамдар Торбачев , Ещим, Яковир жұмысы белгілібір жоспар,теориалық схема,идеологиалық реформа бойынша жасалмаған.
Програмалық құжат,саяси партиялық өзгерістермен таныса отырып мынадай пікірге реформаторларжаңа нәрсе жасауы,иеархиялық құрылым,оның мақсаты құндылықтары анық емес.
Индивидуалды саяси ойлар,саясаткерлер,топтық азаматтар зертеуі бойыншадәл қазіргі уақытта белгілі бір көзқарас,концепция,жоспар қалыптаспаған.
Саяси әрекет келтірілген 3 формасы:инстинкт,дағды,ақыл ой әрекеті-аналитикалық мақсат ретінде ғана. Шын мәнінде әрекет осы 3форманы құрайды. Шын және шындыққа жанаспайтын құрамдастар бар уақытта негіздеме бермейді. Бірақ тасаналы-бейсаналы структурасы саяси әрекетте анық психологиялық элементтер,анық және детальды тұрғыдағы көзқарасқа жақын дилемма б.т.
Бұдан басқа да әрекет мәдениеті яғни жеке адамның айырмашылығын көрсететін мақсатқа бағытталған психологиялық жүйе де бар.
Теориялық қайшылықтарға қарамастан авторлар келесі жағдайды көрсетеді.
-сыртқы орта субьект әркетінің стимулы.
-индивид немесе топтың қажеттілігі.
-мотивтері яғни субьектінің мақсаты,құндылығы өзіне сенімділігі б.б.
-әрекет және қадамы шартпен әрекет арасындағы байланыс.
Бұл қажеттіліктің жүйесі бойынша қажетті элементер стимулы, субьект саяси әрекеті сыртқы ортадан көрінеді. Саяси жүйенің өзі азаматтық ортадағы мәдени әрекетіне байланысы бар. Сонымен кейбір шарт бойынша жоғарғы активтілікті қажет етсе,кейбір жағдайда реалды ситуациялар,әлеуметтік ортадағы әрекетпен ерекшеленеді.
Қалай бағалауға болады,мысалы сайлау өткізу үшін қандай құндылықтарды ескеру қажет. Бұл негативті стимул саяси әрекетте жалпы саяси контекст,анық жағдайларға 1 космос каркбілін ұшыру Чечниядағы соғыс,меил аралық териториялық т.б. )байланысты.
Сонымен қатар топтық рөль климатын ескеру керек. Депутаттар мысалы түрлі сайлауларда думалық кандидатураларда түрлі стимулды пайдаланады,біреулерге,депутаттыққа тәуелсіз болуды,яғни заң жағынан жасырынуын ,ал біреулер үшін превракциядан Маскваға жету үшін,ал үшіншілері жан-жақты стимулды қажет еткен болатын. Мумкін бұл стимул қоғамда белгілі бір орын алып , “мен, мен болмасам онда кім” деген түсінік қалыптасты.
Қоғамдық саясаттың басқа азаматтың өзі де саяси әрекетті қалыптастыруғатырысады.Ал бірақ сырт көріністен бұл қозғалыс автоматты түрде орындалады.
Ол тек тұлғаның ішкі жеміне байланысты болады. Ішкі тұлғаның қажеттіліктер саясатта қажеттілік ретінде алғашқы орында болады.
Егер адамдарда депутат,президент,министр болуға қызығушылығы болмаса,жұқпалы аурусияқты бұл нәрсе отандық саясаттан бері келмес еді. Саясатта алдымен қарапайым адамдық қасиеттер яғни адамдар арасында қызығушылық,бостандық,аштықта қалмау үшін өзге материалдық қажеттілігін қанағаттану ароқылы өзін-өзі қамтамазсыз етеді.
Саяси әрекеттің мотивациялы таңдаулары психологиялық ғылымдарда зерттелген маңызды заңдылықтарға негізделген. Көпшілікке танылған болып Д. Маклелланд пен Дж Аткинсон болып ұсынған 3 шешуші мотивтерінің топтастырылуы болды,билік мотив, жетістікке жету мотиві және аффилиация мотиві.
Д.Маклеландтың психологиялық концепцияларында тек қана сяаси билік жайлы емес, сонымен бірге , өндіріс қатынасындағы ьилік, өмірдің басқа да сфераларындағы биліктер жайлы айтылып тұр. Билік-бұл ьарлық адамадр белгілі бір деңгейде меңгеруге тырысатын құндылық болыпт табылады.
- Жағдайлар мен адамдарды бақылаудағы түрткі билік мотивінің модификациясы болып табылады.Саяси психологтар сяаси әрекет осы психолоиялық көрсеткштің дамуымен тікелей байланысты деп шамалап осы мотивке ерекше назар аударады. Әлеуметтік кемелдену жетістігінің өлшемімен адам өзінің жекелік әрекетін бақылауды үйренеді, бұл оған өзінің күшіне сенімділік сезімін білдіреді, өмірдің әр түрл сфералары, сондай-ақ саясатқа қатысу аумағын кеңейтеді. Америкалық саяси психолог С.Реншон субьктивті бақылау мен саяси әрекеттің белсенділік деңгейі жоғары маңыздылығы арасындағы байланыстылықты ұшыратты.
Жетістікке жету мотиві кемелденуіне қамқорлық, шеберлік, қойылған мақсатқа жетуге ұмтыцлуы сияқты саяси әрекеттерде көрінеді. Бұл мотив адамды мансапқұмарға айналдыруыда мүмкін, бірақ ол қоғамдық игіліктерге ұмтылу әрекетінде анықталатын риясыз саясаткерден табылуы мүмкғін.
Д.Маккеланд пен Дж.Аткинсон көзқарастары бойынша, бұл мотивтердегі жасау, физикалық әлеуметтік кеңістіктің ұйымдастрылуы, қиындықтарды жеңуі, жоғары стандартты жұмыстарды орнатуында, жарыстар, біреуді жеңу шеберлігінің болу жайына психологтар назар аударған. Бұл “жетістік” түсінігі едәуір кең түсіндірлуге ие және ол дәл осы түрде саяси лидер мотивациясымен көбірек сәйкес келуі мүмкін.
Дж.Аткинсон мен Н.Физер жетістікке жету мұқтаждығына байланысты екі мотивті яғни жетістіке жету мотиві және сәтсіздіктерден қашу мотивін бөліп көрсетті, олардың екеуіде сәттіліктер ықтималдылығы контексінде қарастырылады. У.Стоун бұл байланысжайлы “жетістікке жеткеннен кейінгі эмоционалды даму деңгейі мен қиындықтардан кейінгі кемсіну деңгейі, құрылымда (мекемеде) анық бір қызметке жету мүмкіндігі жөнінде адамның субьективті күтіміне байланысты” деп көрсетті.
Осылайша мотивациялы үлгінің екі типін көрсетеді
- сәтсіздіктерден қашу мотивациясы, же,тістікке жету мотивациясынан жоғары. Бұндай мотивациялы үлгі адамның “Мен ұтылдым себебі қаламадым, ұтуға ұмтылмадымда” деген сияқты сөздермен күресу орнынан кетуі әрекетін көрсетеді.
- Жетістікке жету мотивациясы сәтсіздіктерден қашу мотиавциясынан жоғары. Бұл типтік мотивациялық үлгі нақты саяси лидер әрекеті.
Ол басқалармен жақсы, достық қатынастарды түсіндіреді.