Қазіргі заманғы шетелдік этнопсихолгияның негізгі бағыттары.Негізгі этнопсихологиялық бағыттар мен мектептер

  • Бізді қоршаған тіршіліктегі оқиғалар мен құбылыстар өздігінен, себеп-салдарсыз болмайды. Объективті дүниенің даму заңдылықтары қоғамдық құбылыстардан да айқын аңғарылады. Сондықтан түрлі ұлттардың күрделі тағдырлары өзара байланысты, бір-біріне ықпал етіп отырады.
  • Этникалық стреотиптің құрылымы мен функциясы. Автостреотиптер және гетеростреотиптер.
  • Этнопсихологияның негізгі категориялары. Этникалық тұлға этнопсихологияның негізгі категорияларының бірі. Этникалық тұлғаның мінез-құлық ерекшеліктері. Қабілет пен темперамент саласындағы этнопсихологиялық ерекшеліктер.
  • Ұлттық мінездің-этнопсихологиялық құрылымды анықтаушы элемент екендігі. Психикалық тұрпат және ұлттық мінез. Ұлттық өзіндік сана және оның кмпоненттері. Ұлттық сана-сезімнің өзгеріске түсуі. Қазақстандық патриотизмнің этнопсихологиялық негіздері. Пәнаралық этнопсихологиялық ұғымдар (мәнгурттік, маргиналдық тұлға, архетип, менталитет, этникалық сәйкестену, этникалық центризм, этникалық төлеранттылық т.б.).
  • Буржуазиялық этнопсихологтардың теориялық көзқарастары империализм дәуіріндегі философияның реакциялық бағытта қалыптасуымен баланысты. Олар халықтардың психологиялық ерекшеліктердің империалистердің мүдделері үшін пайдалануға тырысады. Кейбір буржуазиялық зерттеушілер, әсіресе социал-реформистер ұлттық психологияның ролін асыра сілтей көрсетеді. Ұлт мәселесіндегі негізгі әрі шешуші қасиет ретінде психологияның бірлігін ұсынады. Ал американдық этнопсихологтар адамдардың психологиялық табиғатның өзгермейтіндігі жөніндегі идеяларды дәлелдеуге тырысады. Олар Қоғамдық өмірдегі тарихы өзгерістер халықтардың психологиясына болар болмас қана әсері бар немес жоқ деген пікірде.
  • Ұлттар психологиясы тұрғысындағы пікірлердің таласты ойлар, тұжырымдар екендігін кезінде Густав Шпет өте орынды бағалаған еді. Ол этникалық психологияның шұғылданатын тиісті саласы мен мақсаттарын анықтап алуды қажет тапты. Бірақ ұлттар психологиясына талдау жасауды ұсынғанымен Г.Шпет өзінің бір жақты мүддесіне ұзап шықпады. Оның пікірінше ұлттық мінез-құлықұлттық қауымдасудың мүшелері болып есептелетін жеке адамдардың мінездерінің көріністері ғана. Кейін оның осы тұжырымдары ұлттық психологияда нәсілшілдердің қоныс тебуіне ыңғайлы жағдайлар туғызып, оларға сылтау болды.Қазіргі уақытқа дейін көптеген зерттеушілер мынадай шешімге келді, әлеуметтік-психологиялық заңдар болмыс мәдениетімен өте жиі шектелген, ал көптеген теориялар батыс емес мәдениет шарттарына негізделмеген. Мысалы, қазіргі әлеуметтік психологиядағы мәдениет шекараларын қабылдайтын, — Израилдегі зерттеулерді қайталауға тырысу, АҚШ-та, Амирда, Шаронда., оның бес зерттеулерінің нәтижелері 1973-1975 жылдары шығарылған, ойлауы таңдап алынған, жалпы адамшылдықты ұстанатын әмбебап америкалық мәселелерді, қиын құрылымдарды қажет етпейді. Сонымен қоса 6 нәтиженің 30 ғана Израилде қабылданды, жартысынан да аз, ал қалғадары мәдениетке қабылданады.
  • Әлеуметтік психологтар АҚШ тағы импорттың көптеген әлеуметтік-психологиялық концепциясын көрші тұрған Канадаға жепейтініне көздері жетті.
  • Батыс көптеген уақыт бойы психологтарға Азия, Африка және Латын Америкасының эталоны болып табылады. Сондықтан олар ойлаған нәтижелері батыстың теорияларымен сәйкес келмесе, онда нәтижелері дұрыс емес. Г.Триандистің айтуы бойынша, оларда толымсыздық комплексі қалыптасқан.
  • Сонымен қоса көптеген мәдениетте салмақтылық өте жоғары бағаланған, бірақ Батыста емес, сондықтанда Батыс емес психологтар өздерінің Америкалық құрбыластарын көптеген уақыт бойы айтпаған болатын: «Сендердің теорияларың қате болмаса , әмбебап емес». Ең біінші болып жапондықтар айтқан. Содан кейін өзге елдердегі әлеуметтік психологтар нәтижеге келді, олардың мүшелеріне көзбен қарауға тырысты және әлеуметтік, мәдениеттік контексті сынай отырып – нормалар құндылықтар нақты этникалық жалпылықты міндеттейді.
  • Батыста жаңа жағдайға келді және де әлеуметтік-мәдени зерттеулерге өте үлкен жауапкершілікпен қарайтын болды. Салыстырмалы мәдени әлеуметтік психологияның алдында тұрған негізгі топтастырылулармен ерекшеленеді. Солардың ішінде ерекше-әмбебаптықты тексеру әлеуметтік-психологиялық теорияларда көрінді. Бұл есепке Дж. Берри былайша атау берді: «Өзгеріс және тексеріс». Психологтар өздерінің жорамалдарын өзгерткісі келеді, этникалық топтарға тексеру үшін көпшілікте қабылдайтындығы барлық мәдени-контекстерде байқалады. Екінші себебі, салыстырмалы-мәдени психологияда тұрған, психологиялық өзгерістерді зерттейтін, батыста қабылданбайды – шектелген мәдени тәжірибеде. Бұл есептерді шеше қойып соңғы мақсатқа жетуге болады, жинап алып және нәтижесінде әмбебап әлеуметтік психологияға негізделді.
  • Г. Триандистің көқарасы бойынша, күшті нәтижелер комплексті emic-еtic қолданылады, etic категориясы және еmіс тәсілі пайдаланылады.
  • Мысал ретінде, мәселелерді келтіруге болады, оларды салыстырмалы-мәдени әлеуметтік аралықта шешеді. АҚШ-та «әлеуметтік аралық» түсінігі бар. Богардустың оригиналды сұрақтары мәдини – АҚШ үшін ғасыр басындағы зерттеушілер үлкен қателік жіберді, оларды басқа уақытта пайдаланады және басқа мәдениетте.
  • Біріншіден мәдени топтағылар және индивид әртүрлі кезеңдегілерді теңестірді: бір мәдениетті ол нуклеарлы жанұямен байланысты, ал басқаларды – ұйыммен, ал тағы біреулерде – негізгі болып көрші топтары жатады, біреулерде элитарлы клуб. АҚШ-ң мәдени аралығын және Грецияны зерттеген кезде Триандис бұл жағдайды ескерген. Сондықтанда, барлық топтарда ол индивидттердің байланысын және екеуін салыстыра отырып бірақ арасындағы эквивалентті, мәдениет үшін сұрақтар тізімін қарастырды. Ерекше сөздер болып сұрақтың бір бөлшегі ағылшыннан грек тіліне тура аударылды, ал қалғандары мәдени ерекшелікке жатады. Мысалы, Грецияда зерттелінушілердің келісуі этникалық жалпылық (достар тобы), ал АҚШ-та оларды клубтарда достары ретінде көру.
  • Екіншіден, кейбір қатынас формалары бір мәдениетте әлеуметтік аралықты өлшеуді пайдалану болса, ал келесісінде ешқандай мағынасы болмайды. Индияда әлеуметтік аралықты өлшеу еtіс түсінігі қолданылады, ол «менің ыдысыма қол ұшын тигізу» дегенді білдіреді.