Л.Н. Толстойдың педагогикалық қызметі мен көзқарастары.
Көркем сөздің асқан шебері, Л.Н. Толстой Ресейде ескі феодалдық қоғам ыдырап, жаңа капиталистік қоғам дами бастаған кезде өмір сүрді. Л.Н. Толстой өзі үстем таптың өкілі бола тұра, шаруалардың мүддесін жоқтады. Помещик — буржуазиялық тәртіпке қарсы болды, сол дәуірдегі қоғамдық мекемелердің (шіркеу, сгот, буржуазиялық ғылым, неке) жалғандығын әшкереледі. Бірақ осыған қарсы күресудің орнына, ол көнуге шақырды.
Педагогика, оқыту және тәрбиелеу мәселелері Л.Н. Толстойдың теориялық және пракикалық қызметіде үлкен орын алады.
ХІХ ғасырдың 60 жылдарында Ресейде өріс алған қоғамдық педагогикалық қозғалыстың әсерімен Л. Толстой халыққа білім беру саласында қоғамдық ағарту қызметімен шұғылданды.
- Ясная поляна менктебі мен Ясная поляна журналының мәні.
1859 жылы Ясная Полянада шаруа балаларына мектеп ашып, мұғалімдер шақырып, бұл мектепте өзі де сабақ береді.
Оның бастамасымен сол маңда бірнеше бастауыш селолық мектептер ашылды. 1861 – 1862 жылдары Л.Н. Толстой шетелдерде болды, Франция, Италия, Бельгия, Англия және Германиядағы көптеген мектептердің жұмысымен танысты.
Шетелдер мектептерінің (әсіресе Германия) негізгі кемшіліктерін (формализм, балаларға еркіндіктің берілмеуі және т.б.) атап көрсетті.
Ясная Поляна мектебінде балалар мектепке келуде, сабақ оқуда зор белсенділік көрсетті, өздерін еркін ұстап, біліммен, нәтижелі түрде қаруланды. Бұл мектептің жұмыс тәжірбесін тарату мақсатымен “Ясная Поляна” атты педагогикалық журнал шығарды.
Журналдың бірінші санында Ясная Поляна мектебінің жұмысы туралы жазылды.
1872 жылы Л.Н. Тостой жазған “Азбука”, 1875 жылы “Жаңа азбука” және төрт оқу кітабы басылып шықты.
Кейінірек Л.Н. Толстойдың метепке көзқарасы мүлде өзгерді, 1874 жылы жазған “Халық ағарту туралы ” – деген мақаласында халыық мектебіне арта қалған шаруалар тұрғысынан қарады.
Дипломды мұғалімі бар мектептерді ол артық депесептеді. Жеті айда шаруа балаларын орыс және словян тілінде хат тануға, санай білуге және дін сабағына үйретсе, соның өзіде жеткілікті, арнаулы мектеп салудың қажеті жоқ, сарайда немесе шаруалардың үйлерінде оқыта беруге де болады деді.
Бірақ Л.Н. Толстой оқытудағы формализмге қарсы шықты, оқытудың көрнекілігін жақтады.
ХІХ ғаырдың 70 жылдарында Л.Н. Толстой Ясная Поляна мектебінде қайтадан сабақ бере бастады.
Шаруалар мектебіне мұғалімдер даярлайтын семинарияның жобасын жасады. Бірақ оны ашуға үкімет ат салыспады.
Л.Н. Толстой сол дәуірдегі педагогиканеы және орыс, шетел мектептерін батыл сынады.
Ол сол дәуірдегі мектептерде орнаған қатаң тәртіпті, оқытудағы формализмді және оқытудың жаттауға негізделуін ашып көрсетті.
Сол дәуірдегі мектептегі қатаң тәртіпке қарсы күресу үстінде Л.Н. Толстойдың балаларға деген сүйіспеншілігі айқын көрінді.
Ол мұғалімдік қызметті өте ұнатты, оған барынша беріліп, көп іздейді, әр мектептің педагогикалық лаборатория болуын талап етті. Л.Н. Толстой ашқан Ясная Поляна мектебі шын мәнінде осындай педагогикалық лаборатория болатын. Бұл мектепте сабақ мұғалімнің оқушылармен еркін әңгімелесуі ретінде жүргізілді. Мектепте оқу, жазу, таза жазу, грамматика, дін сабабағы, орыс тарихынан әңгімелер, орифметика, география мен жаратылыстан алғашқы мәліметтер, сурет және ән үйретілді.
Жаратылыс, геогафия және тарихтан мәліметтер орыс тілі сабағында көркем әңгіме ретінде берілді. Бұл мектепте оқу жоспары, оқытудың бағдарламасы және сабақтың тұрақты кестесі болмады.
- Л. Н. Толстойдың жалп педагогикалық және дидактикалқ көзқарастары
Л.Н. Толстой мектеп мұғалімнің оқу жұмысын ұйымдастыруға міндеті — барлық балалардыңсабаққа үлгеруін қамтамасыз ету деп есептеді.
Л.Н Толстой мұғалім мен оқушылар арасында еркін қарым – қатынас болуын, балалардың мұғалімнен түсінбегенін ұялмай сұрап отыруын, мұғалімнің әрқашан көмекке даяр болуын қажет деп есептеді.
Л.Н. Толстой оқытуда мынадайережелерді орындауды талап етті: балаларға қиын , түсіне алмайтын және оларға белгілі мәселені атпау , артық нәрселерді айтып балаларды шаршатпау, сабақ материалыныңбалалаларға тымқиын немесе тым жеңіл болып келмеуі, балаларды сабаққа қызықтыру үшін сабақсайынбелгілі бір жаңалықтың болуы. Балалар толық түсінген материалды ғана есте сақтауы қажет деп санады. Ол балаларды өз бетіншежұмыс істеуге үйретуге, соның ішінде шығарма жазуға көп көңіл бөлді. Л.Н. Толстой өзінің дидактикалық пікірлерінде бастауыш мектептің оқулығыныңқандай болуы туралы көп кеңестер ұсынды. Алдымен оқулықтағы материалдың қызғылықты, түсінікті, балалардың сезіміне әсер ететіндей есте қалатын болуын, оқулықтың тілі қысқа, анық болуын талап етті.
- Толстойдың “Азбукасы” және кітаптары
Осы талаптарға сай жазылған”Азбука”және “Оқу кітаптары” ХІХ ғ. ІІ жартысындағы құнды педагогикалық ескерткіш болып саналады. Л.Н.Толстой оқулықтарының негізгі қатесі-онда діни мазмұнда жазылған әңгімелердің орын алуы еді.
Л.Н. Толстой халық мұғалімінде болатын негізгі қасиет- педагогтық еңбек және балаларға деген сүйіспеншілік деп санады. Егер мұғалім педагогтық істі сүйсе, ұнатса ғана жақсы мұғалім болады. Балаларды ата-ана сияқты сүйетін мұғалім барлық кітапты оқыған,бірақ педагогтық істі және балаларды сүймейтін мұғалімнен әлдеқайда биік тұрады. Егер мұғалім педагогтық істі де, балаларды да сүйетін болса, одан өте жақсы мұғалім шығуы мүмкін деп қорытты. Мұғалім балаларды оқытып қана қоймай, оқу процесінде белгілі педагогикалық мәселерді шешуге араласуы тиіс. Мектеп оқу орны ғана емес, ол әрі педагогикалық лаборатория деп санады.
Мұғалім жөнінде осындай алдыңғы қатарлыпікірде болумен қатар, Л.Н. Толстойдың кейбір еңбектерінде село мектептері мұғалімдерінің шаруалардан айырмашылығы болмағаны дұрыс, оларға мемлекет тарапынан еңбекақы беру міндетті емес деген қате пікірлер орын алды. Осы сияқты қате, қайшылыққа толы пікірлеріне қарамастан, Л.Н.Толстой орыс педагогикасы мен мектептерінің дамуына үлкен үлес қосты.
Өзін-өзі бақылауға арналған сұрақтар:
1.Л.Н. Толстойдың “Ясная поляна”мектебі, “Ясная поляна” журналына сипаттама
2.Л.Н. Толстойдың педагогикалық және дидактикалық көзқарастарына шолужасаңыз .