Үлкен әлеуметтік топтардың психологиялық сипаттамалары

Үлкен әлеуметгік топтардың психологиясы Г.Г.Дйлигенскийдің айтуьшша, өлеуметгік психологаяда үлкен топтар психологиясын зерттеу — аса маңызды проблема, себебі «адам психикасының өлеуметтік маңызды қасиеттерінің мазмүны тап осы макроөлеуметтік деңгейде қалыптасады» (Дилигенский, 1971). Тарихи нақты өлеуметгік нормалар, қүндылықтар, бағдарлар, қажетгіліктер — үлкен топтардащ тарихи төжірибесшің негізінде қалыптасады. Сондықтан да индивид психикасының мазмүнын түсіндірудің «кілті»: үлкен топтардың өлеумепік -психологиялық талдамасы деп қарастыруға болады. Үлкен топтар тажірибесімен қатар, топтық өлеуметтік процестер мен қозғалыстарды да қарастыру — қоғамдық нсихологидаш түсіну үшін маңызды.

Сонымен «үлкен өлеуметгік топ» дегеніміз не? 1. Аяқ астынан топтасқан (стихиялы), қысқа мерзімде өмір сүретін топтарға: квніедегі топтар, кешиілік қауьш (тывдаушылар, телекөрермендер, т.б.), аудиториялар жатады. 2. Екшші топқа үзақ уақьгг өмір сүретін, түрақты, қоғамдық қатынастар жүйесінде өзіндік орны бар топтар: өлеумеггік топтар, страталар түрлі этникалық топтар (негізгісі үлттар), көсіби топтар, жыныс, жас ерекшеліктеріне байланысты топтар (жастар, әйелдер, қарттар, т.б.) жатады. Аядымен осындай топтарды қарастырайық. Осы топтардың, шаган топтардан өзгеше ортақ белгілеріне тоқталып өтейік. Үлкен топтарда өлеуметгік мінез-қүлықтың арнаулы реттегшггері болады. Олар: өдет-ғүрып пен салт-дәстүр. Осьшдай топтардың емірлік позицияларының ерекшеліктершен қүлық реттегіштерін бірлікте қарастырғанда, топтың маңызды сипаттамасының бірі — тоіпъщ өмір сүру қаліш бейнесі туындайды. Оны зерттеу, адамдар арасындағм ерекше өрекет, ерекіие қарым-қатьгаасты зерттеумен байланысты. Белгілі бір өмір сүру қалпында: қызығулар, қүндылықтар, қажетгіліктер аса маңызды орын алады. Аталған үлкен топтардың психалогаялық сипаггамасьшда, сол топқа төн, арнаулы тілдің болуы да өте маңызды. Этникалық топтар үшін «тіл», белгілі бір жаргон, ретівде болуы мүмкін мысалы, кесіби топтарға немесе жастарға төн өзіндДк тілдің болуы. Үлкен өлеуметгік топтардың психологиялық құрылымьшда көитеген элементтер бар. Жеке адамның психикасьшдағы психикалық қасиеттер, психикалық көңіл-күй, психикалық процестер үлкен топтарға да төн. Әлеуметгік психологияны зертгеушілер ~ Г.Г.Дилигенский, А.И.Горячева, Ю.В.Бромлей жене т.б. психологиялық қүрыльш элементтерін нақхырақ анықтау мақсатымен, ондағы екі бөлікті бөліп қарастырады: тұрақты қүрылым ретіндегі: 1) психикалық кейіп (оған өлеуметгік жөне ұлттық мінез — салт-дөстүр, әдет-ғүрші, жөне т.б.) жөне 2) қозғалмалы дииамикалық қүрьшьш ретіндегі (қажеттіліктер, қызығу, көңіл-куйлер) эмоциялық сферасы. Осы элементтердің өрқайсысы арнаулы әлеуметгік-психалогиялық талдаудың нысаны болуы керек.

Соньшен бірге, топтың психологиялық сипаттамасы, сол топтағы индивидтерге төн тишік қасиетгерді көретеді.