Ибрагимов Х.Ю.Қазақстан Республикасының құқықты қорғау органдары.
Семенов В.М.Құқықты қорғау органдары.
1.Қазақстан Республикасының Конститутциясына сай және 20.12.95 жылғы Президент жарлығымен қабылданған., Соттар және Сот мәртебесі туралы заңдарына сай Қазақстан Республикасының Сот Системасы мынадай:
| Жоғары Сот Төрағасы |
| Жергілікті Соттар (облыстық
және оған теңестірілген соттар Алматы қала соты). Аудандық (қалалық соттар). |
| Әскери сот
құрлымдардың |
| Әскерисот тар |
Қазақстан Республикасында арнайы соттар болуы мүмкін, осы мақсатта арнайы шаруашылық, салық, отбасы, кәмелетке жетпегендер, әкімшілік ж.т.б. Соттары құрылуы мүмкін. Арнайы Соттар аудандық немесе қалалық соттар мәртебесіне ие болады. Қазақстан Республикасы территориясында өлкелік Соттар құрылуы мүмкін 2-бап 4-тармақ.
Сот системасының бірлігі мыналар арқылы қамсыздандырылады.
- Барлық сот мәртебесінің теңдігімен
- Сот әділдігінің Конституциялық принцптерімен
- Сот билігінің іске асырылуы заңдарда белгіленген сот іс-көруі формасында болуымен
- Соттардың барлығының бір Заңдылықты қолдануы арқылы
- Соттардың құрамының тәртіпті құрылуы арқылы
- Қазақстан Республикасының территориясында өз заңды күшіне ие Сот шешімдерінің , үкімдерінің орындалу системасымен.
2.Қазақстан Республикасының Конституциясының 81-бабына сай Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты қылмыстқ, азаматтық істерді көру немесе басқа істер бойынша жоғарғы Сот органы болып табылады, заңдарға сай іс жүгізу формасы арқылы бақылау жасайды, Сот тәжрибесі бойынша түсіндермелер береді. Конституцияның 82 бабына сай: Жоғарғы Сот төрағасы, коллегия төрағасы,Жоғарғы Сот мүшелері яғни судьялары Сенатпен сайланады мұнда олар бұған дейін Президентке Республика Жоғарғы Сот кеңесі жағынан ұсынылған болады.
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сот органы схемасы төмендегідей:
| Жоғарғы сотаппараты |
| Жоғарғы сот
Пленумы |
| Ғылыми кеңес
Советі (Жоғарғы Сот жанындағы) |
| Президиум
Коллегия төрағасы |
| Азаматтық
Істер бойынша коллегия |
| Шаруашылық
Істер бойынша коллегия |
| Қылмыстық істер бойынша коллегия |
| әскери коллегия |
Жоғарғы сот құзыретіне мыналар кіреді ;
1)Заңдарда көрсетілген тәртіпке сай бірінші инстанция есебінде істер көруі мүмкін аппеляциялық тәртіпт бойынша жоғарғыинстанция есебінде облыстың соттар көрген істерді қайта көреді.
- Бақылау тәртібінде жаңадан ашылған жағдайлар туындаған кездерде төменгі соттар немесе жоғарғы сот көрген істерді қайта көреді.
- Заңдарды пайдалану тәжрибесін зертеп толықтырып ,бұдан басқа Қазақстан Республикасының нармативті құқты актілерін зертеп толықтырады,соттарға сот тәжрибелері сұрақтары бойнша түсініктеме береді.
- Заңдарды, нармативті құқтық актілерді істеп шығарып оларды дамытып сот статистикасын жүргізіп оған талдау жасайды.
Жоғарғы сот пленумы.
| Жоғарғы сот төреғасы. |
| Комиссиялар төреағалары |
Жоғарғы сот пленумы міндеттері.
1)Материалдарды көріп, заңдарды қолдануда сонымен бірге нармативті құқтық актілерді соттармен қолдануда, тәжрибені толықтырып нармативті қаулылар қабылдап, соттарға сот тәжірибелері туралы түсіндірмелер береді.
2) К.Р конституциасынасай Президентке мемлекеттік опасыздық саналатын қылмыстар бойынша өз қорытындысын береді.
3) Сот статистикасы материалдарын көріп шығып анализ жасайды.
4) Жоғарғы Сот төреғасының қаулысы бойынша жоғарғы Сот пленумының хатшысын сайлайды, және ғылыми кеңес советті құрамын сайлайды.
5)Заңдарда көрсетілген тәртіп бойынша өз құзіретіне кіретін басқа да істерді атқарады.
Жоғарғы сот пленумы жылына екі реттен кем шақырылмайды. Пленум кеңесіпленум мүшелері құрамының 2/3 қатысса өз жұмысын жүргізуі мүмкін.
- Жоғарғы сот президиумы.
Жоғарғы Сот Президиумы құзіретіне мыналар кіреді.
- Бақылау тәртібі бойынша жоғарғы Сот төрағасының наразылығы және Республика бас Прокуроры наразылығы және жаңадан ашылған жағдайларда сай істерді көреді.
- Сот тәжірибесі бойынша материалдарды көріп шығып жоғарғы соттың төменгі коллегияларының заңдылықты сақтау сұрақтары бойынша сот статистикасына талдау жасайды
- Коллегия Төрағаларының есебін тыңдайды, коллегиялардың жұмыс ұйымдастыруын,құрамын Жоғарғы Сот аппараты мәселелерін көреді
- Президиум жұмысының регламентін көріп шығады.
- Жоғарғы Сот аппараты жұмысының регламентін көріп шығып бекітеді.
- Заңдарға сай басқа да өз құзіретіндегі жұмыстарды атқарады.
Президум кеңесі айына 1 реттен кем болмайды, және оған құрамының 50 % нен көбі қатысса өз жұмысын жүргізеді. Жоғарғы сот Коллегиясы мынадай сот істерін көре алады.
- Бақылау тәртібі бойынша .
- Аппеляциялық тәртіпте.
- Жаңадан ашылған, анықталған жағдайлар бойынша .
- 1-ші инстанция есебінде де іс көруі мүмкін.
Жоғарғы сот Төрағасына Жоғарғы сот Пленумына беруі үшін ұсынса, мтериалдар сот тәжірибесі мәселелері бойынша түсіндірмелер береді.
Қылмыстық, азаматтық, шаруашылық істері бойынша коллегия құрамы жоғарғы Сот төрағасы жағынан жоғарғы Сот судьялары ішінен бекітіледі.
Қазақстан Республикасы Конститутциясының 82-бабының 4 тармағында Жоғарғы сот кеңесі құзіреті және мәртебесі туралы айтылған онда Жоғарғы Сот кеңесін Республика Президенті басқарып оның құрамына Конститутциялық кеңес Төрағасы, Жоғарғы сот Төрағасы, Бас Прокурор, Әділет Министірі, сенат депутаттары, соттар және Президент тағайындаған басқа да лауазымды тұлғалар болуы мүмкін деп атап көрсетілген.
Президент Жарлығы яғни соттар және сот мәртебесі туралы жарлықтың 50 бабында Жоғарғы сот кеңесі құрамы, құзіреті, мәртебесі туралы айтылған.Жоғарғы Сот кеңесі құзіретіне мыналар кіреді.
- Жоғарғы сот Төрағасына, Коллегия Төрағасына,Жоғарғы сот судьяларына, Облыстық және оған теңестірілген соттар, осы соттар коллегиясының төрағасына дәмеленуші адамдарды таңдап ұсынады.
- Жоғарыда көрсетілген лауазымды адамдарды өз қызметінен алып тастап босату мәселелерін көріп шығады.
- Жоғарыда көрсетілген лауазымды адамдарды тәртіп бұзуы істері бойынша істерді көріп шығады.
- Соттардың ешкімге бағынбауын және тәуелді болмауын қамтамасыз етеді.
- Юстиция яғни әділет коллегиясының ұсыныстарын, шешімдерін, араздарын көріп тексереді.