Мектептегі оқу жүйесінен музыкалық тәрбиенің алатын орны

Музыкалық тәрбие әдістемесі — барлық пәндерімен тікелей байланысты. Тек осындай өзара байланыс болғанда ғана жас жеткіншектердің жан дүниесі бай, ой-парасаты кемелденген тұлға етіп тәрбиелей аламыз.

Музыка — өнер сабағы болғандықтан, оның көркем болуында. Бұл әнмен тыңдалатын музыка ғана емес, әр дыбыс өтe әдемі, көркеморындалуы тиіс. Өйткені, ол — музыкалық дыбыс. Өнер өмір — серігі. Бұл ғасырлар бойғы өмір тәжірибесінен туған құбылыс. Өнердің өзі әдебиет, сурет, сәулет және музыка болып бірнеше салаға бөлінеді. Соның ішінде біздің сөз ететініміз музыка өнері.

Музыка өнері — әр ұлттың ертеден келе жатқан мәдени талғамының бір арнаға құйылып, асқақты күйімен өрбіп, дамып отыратын көптеген ғасырлық үнінің жемісі.

Музыканы қазақ халқы ежелден қастерлеген. Ән мен күйді жан-тәнімен сүйеді. Ойға қанат, бойға жігер берер қасиетін танып білді.

Музыка сабағының өзге сабақтардан ерекшелігіне келер болсақ, ең негізгісі — өнер сабағы екендігінде. Бұл жерде өнердің алатын орны ерекше. Ал, тәрбиеге келер болсақ, оның аса маңызды құралы — музыкалық өнер.

Музыка адам өмірінің жан серігі, музыканы суймейтін адамды кездестіру мүмкін емес, өйткені ол баршаға қажет, оның тілі кім-кімге де түсінікті.

Жас өспірімдерді музыка әлемін түсініп қабылдауға, сезімталдығын қалыптастыруда, мәдениетті болып өсуіне әсер етуде мектептегі музыка тәрбиесінің алатын орны ерекше. Мектептегі музыкалықтәрбиежұмысын ұйымдастырудың негізгі түрі — музыка сабағы.

Сонымен қатар тәрбиенің басты саласының бірі — эстетикалық тәрбие. Эстетика мен музыка тәрбиесіндегі ортақ мәселелерді зерттеу — адамды табиғат пен өмірдегі әсемдікті қабылдап, бағалауға және түсінуге тәрбиелеп оқыту болып табылады.

Музыкалы-эстетикалық түсінік сәбидің жас кезінен-ақ пайда болады. Жас сәбилер алғаш дүние есігін ашқан сәттен бастап, өз анасының әсем әуенін тыңдап қүлағына сіңіріп өседі. Өскен сайынән айтуға, әдемі әуен тыңдауға құмартып, музыка баланың қанына, санасына сіңеді бастайды.

Бірақ балалардың музыкалы-эстетикалық талғамы бірдей бола бермейді. Тіпті олардың бірі музыканы тез қабылдап, екіншісі орташа, үшіншісі баяу қабылдайды. Бұл табиғи жағдай, кейіннен баланың өскен ортасына, музыкалы-эстетикалық талғамының жетілуіне, кабылдау қабілетіне және табиғи дарындылығына байланысты дамиды. Осыларға орай шәкірттердің музыка өмеріне деген сүйіспеншілігін арттыру, музыка өнеріне жөнсілтеу ең әуелі отбасы болса, одан соң музыка тәрбиесі мен сабағының міндеті деп білеміз.

Мектепте берілетін музыка сабағының маңызы мен мақсаттары өте кең. Бірінші класта отырған оқушылардың қаншасы балалар бақшасынан келгендігін мұғалім анықтай келе, өз жұмысын әр сабақ сайын жоғарылата береді.

Музыка сабағының алдындағы негізгі мақсат — шәкіртке музыканың құдіретті күшін таныту.Әсіресе оқушылардың санасына, олардың сезімі мен қиялына пайдалы әсер ету.

Қазіргі жасөспірімдер, мектеп оқушылары мектеп кабырғасында жүріп-ақ музыка сабақтарынан, сабақтан тыс көркемөнер үйірмелерінензаман талабына сай, едәуір мәдени мағлұматтар ала алады. Сонымен бірге әуен-саз, өлшем-ырғақ жүйесін есіту тәжірибесі қалыптасып, есте сақтап қалу қабілеті де, жинақталады. Бала мектепке осындай толығу үстіндегі , музыкалық тәжірибемен келеді.

Қай сынып, қай сабақта болмасын музыкалық материалды оқытқан кезде музыканың мазмұнын (мазмұндық образдарды) негізге алып, түсінуді, ынта-ықыласты, сезімдік құбылыстарын да соған бағыттау керек. Өлең, сурет, қимыл, би т.б. құралдар көмекшілік қызмет атқармақ.

Баланы музыка тыңдауға, тыңдай отырып оны сапалы түрде қабылдауға баулу музыкалық тәрбие беру жұмысындағы міндеттердің бірі. Өйткені ол оқушының музыкалық мәдениеттілігін қалыптастырудың алғы шарты болып есептеледі.

Музыканы қабылдау— музыка сабағында қолданылатын іс-әрекеттердің кез-келген түрінің ірге тасы, бастапқы нүктесі ретіндеқарастырылады.Кез-келген түрі деп отырғанымыз, музыка тыңдау, ән айту, музыкалық білімділігін арттыру, нота сауаты т.б.

Музыка сабағында мектеп оқушыларын мәдени рухта, елді кұрметтеу, халықтар достығына, Отанға деген сүйіспеншілікке тәрбиелеуді іске асыруда, негізгі тұлға музыка мұғалімі.

Міне, сондықтан музыканы дұрыс қабылдай білуге тәрбиелеу музыка пәні мұғалімінің басты назарында болуы тиіс. Музыканы тыңдаған кезде бала еркін отыруы керек, бұл тәсіл орындалып жатқан шығарманы қозғалмай байсалды тыңдауына мүмкіндік береді. Сондай-ақ, музыка тыңдап отырған кезде сөйлеуге, мұғалімге сұрақ қоюға болмайтынын білуі керек. Бірте-бірте мұғалім балалардың музыканы тыңдай білу мәдениетін қалыптастырады. Музыка тыңдау барысындағы мұғалімнің жүріс-тұрысы, өзін ұстауы өте үлкен роль атқарады. Мұғалім тыңдауға ұсынған шығарманы өзі орындаса, мүмкіндігінше нотасыз ойнағаны жөн, егер күйтабақтан тыңдалатын болса, алдын — ала оның дұрыстығын, дыбыс күшін, күйтабақтың сапасын тексеріп, алып, шығарма орындалғанда, балалармен бірге «тыңдаушы» бола білуі тиіс.

Мұғалім оқушыларды музыканы тыңдап, қабылдай білуге жүйелі түрде дағдыландырса олар тыңдап отырып толғанады, мұңаяды, ойланады. Тыңдауға ұсынылған шығармаларды мұғалімнің өзі орындап бергені жөн. Әрине, оның аспапта ойнау шеберлігі өтe жоғары деңгейде болуы керек.

Музыканы қабылдау тек оны тыңдау барысында ғана емес, сабақтың барлық кезінде де жүзеге асырылады. Мысалы, ән үйрену үшін алдымен тыңдау, сонан соң орындау керек, сондықтан орындау барысында интонация тазалығына, дикциясы мен мәнерлігіне назар аударған жөн. Балаларға арналған ұрмалы аспаптармен ырғақты орындағанданемесемузыка әуеніне би қимылдарын жасағанда музыканың қалай өзгеретінін байқап, сол көңіл күйді оқушы өзінің қимылы арқылы жеткізе білуге тиіс. Осының барлығымузыканықабылдаукезеңіне жатады. Жас ұрпаққа музыкалық, тәрбие беруде музыка сабағының алатын орны зор. Сонымен қатар, мұғалім жұмысының нөтижелігі оның кәсіби даярлығына негізделе отырып, шеберлігіне тікелей байланысты. Мұғалім сөзі сезімге бай, музыкаға сүйіспеншілікке толы, музыканы түсіне білуге үйретуде ықылас-ниеті айқын, шынайы болғанда ғана сабақтағы өрбір баланың оқу нысаны мөдениеттің биік деңгейінде болуы — музыка пөні оқытушысы үшін қажетті сапа.