Иран әдебиеті

  1. ХІХ ғасырдағы Ирандағы мәдениеттің өрлеуі. Парсы газетінің шыға бастауы, ондағы прозалық жанр, ұлттық фольклорлық және әдеби жанрлардың бай дәстүрлерін жаңғырта қолдану /ертегілер, монзаре екі не одан да көп кісілердің дауласуы не әңгімелесуі; Сафар – наме — қолжазба, шығыстық юмор мен сатира/. Парсы прозасының дамуы.Иран Ислам республикасы (Джамхурийе Иран) – Оңтүстік Батыс Азиядағы мұсылман мемлекеті. Иран мемлекетінде ислам діні – мемлекеттік. Ал, қолданыс тілі – парсы.

19 ғасырдың 2- ші жартысымен 20- ғасырдың басында иран мемлекеті европалық ірі- ірі державалық жартылай отарына айналған мүшкіл жағдайда болды.

1905 жылы – 1911 иранда импералистік — отарлыққанаушылыққа қарсы революция болды. Реза – шах Пехлевидің буржуазиялық помещиктік диктатурасы орнады. 1941 жылы Иран шахының тағына өзінің ұлы Мұхаммед Реза Пехлеви отырды. ХХғасырдың 40 жылдарының ортасынан бастап, иранда тәуелсіздік үшін күреске дайын демократиялық қозғалыстар етек алды. Саяси әлеуметтік жағдайлардың бәріде Иран әдебиетінің тақырыптық шеңберінде қамтылып жатты.

  1. 2. 19 ғасырдың 2 ші жартысында иран елінің ағартушы қайраткерлері елді өзгерістермен дамытатын реформаларды жасауды талап ете бастады. Олар жұртшылықтың санасын ояту үшін парсы тілінде газеттер шығарып сол газеттердің беттерінен көсемсөздік (Публицистика) мақалалармен прозалық көркем шығармаларды үздіксіз жариялады. Дүниежүзілік әдеби даму мазмұнындағы проза үлгілерін иран топрағында дүниеге келтірген жазушылар туған халқының фрольклорлық және әдебиеттің қазынасындағы жанрлық үлдгілерді жаңғырта түлете пайдаланды. Мысалы ертегілер және монозаре жанры 2 не оданда көп адамдардың диалогынан тұратын пікір талас/, сафар –наме/ қолжазба /, сатиралық – юморлық әңгімелер.
  2. 3. Иран әдебиетіндегі прзаның қауырт дамуын, әрине қоян қолтық араласып жатқан европалық әдебиеттердің / әсеріне француз / әдебиетінің әсер – ықпалы мол болды.

Иранның ағартушылық бағыттағы зиялы қаламгерлері европалық прозалық шығармаларды парсы тілне де аударумпен де айналысты.

Иран елімен көршілес әзербайжан елінің реалистік жаңа әдебиетінің көш бастаушысы М.Фатали Ахундовтың пессаларымен повестері,нің жазылу әдісі жаңа парсы әдебиетәнің қалыптасуынада игі әсер етті.

19-ғасырдың 2-ші жартысымен 20ғасырдың баскезіндегі жаңа парсы әдебиетіндегі реалистік шығармашылықтың қалыптасуында мына тұлғалар дараланып қалыптасты:

М.Малком – Хан , Зейіноль – Абедин Мараген /1837-1910/ және Әбдірахим Талибов /1834-1910/.

М.Малком — Хан/ Назым- од Дәуле/ ирандағы бюрократтық – шенеуніктік ортаның дүниеқоңыздық пиғылын 4 пессасын ың мазмұнында күлкі етеді.

Мұндай мазмұндағы өткір шығармалардың парсы тілінде пайда болуы Иран елінің саяси — әлеуметтік маңызды ықпал етті.

Пессалардағы авторлық түйін — әділде мейірімді билеушіні мінезсіз ел басшысын аңсаушылық. Сонымен қатар мұсылманшылық қағидаларына орай, әділсіздік озбырлық жасаушыларды өсиет – үгіт арқылы түзеуге әділдік салтанат құратын қоғамдық құрылысты орнатуға болатынына автор кәміл сенеді. ХІХ ғасырдың парсы пооэзиясындағы даму мазмұнда екі түрлі бағыт айқындала байқалады.

Панегрикалық поэзия. Бұл бағыттағы поэзиялық шығармалардың өркендеуіне шах ордасындағы сарай ақындары ерекше түрткі ьолды. Олардың дәстүрімен парсы поэзиясында мадақтау жырлары қасиданы жазушылар дәстүрі қалыптасты. Қасида жыр – жазушылар әрине сый сиапаттарын алтынды. Бұлай ақындар арасында да өлең өрімен үздік меңгергендерде болды. Парсы поэзиясындағы бұндай бағытқа қарама – қарсы көзқарастағы ақындар озбыр, әділетсіз билеушілерді және оның төңірегінднгілерді өткір сыншыл тілмен сынап жазды.