Хат алмасу мәдениеті
Бөлімнің бұрынғы тарауларында баяндалған құжаттар мемлекеттің жеке адаммен емес, жалпы көпшілікпен қарым-қатынасын керсететін партиялық-бюрократиялық жүйеде қалыптасқан түрлері сипатталған. Жеке адам мемлекет алдында тек қана міндетті де борышты болып саналды. Басқару жүйесінде мемлекет пен оның азаматтарының мүдделерін үйлестіру, келісімдерді орындаудағы олардың өзара жауапкершілігі туралы ешқандай сез болған да жоқ. Кеңес, өтініш, кешірім, алғыс т.б. түріндегі ұүжаттарда жеке тұлғаныңмүдделері мен қажеттіліктері ескерілмеді, олар іскерлік қарым-қатынастардан тыс тұрды.
Бұған мысал ретінде көрнекі үгіт құралдары мен «жарнамаларға» жататын хабарландыруларды, ақпараттарды, маңдайшалардағы ілмелерді алуға болады. Біздің әрқайсысымыз мынадай үзілді-кесілді тұрғыдағы ақпарат, ілмелерді талай көрдік: «Кіруге болмайды!»; «Тыйым салынады!»; «Шылым шегуге, қоқыс тастауға болмайды!»; «Қол тигізуге болмайды!»; «Тұрғындарға қатаң тыйым салынады…» т.б. Мұндай ақпаратты құрастырушының «досына, жолдасына, ағасына» деген қатынасы қарсыласуды көтермейтін қатал да үстем. Азаматтарға неге «кіруге, қол тигізуге болмайтынын, тыйым салынатынын» ішінара түсіндіретін ақпараттар мен ілмелер де кездеседі. Оларда жоғарыдағы қатаң бұйрықтарға мынадай сөздер тіркеседі: «Жөндеу жұмыстары!»; «Жоғары электр қысымы»; «Кеңес жүріп жатыр!»; «Жыртқыш!» т.б.
Мекемелердегі «көрнекі үгітнасихаттар» мен жарнамалар да осындай салқын мәнерде жүргізілді. Мынадай қазыналық үлгідегі ұрандар: «Ақшаларыңды жинақ кассасында сақтаңыздар!»; «Аэрофлот самолетімен ұшыңыздар!»; «Абайлаңыз…» ешкімнің де сақтау, ұшу, абайлау ынтасын туғызбады. Мұны оқығанда көз алдымызға қатал шенеуніктің бейнесі келеді, оларға келушілер «жоғары мемлекеттік» міндеттерін орындауға тек кедергі келтіретіндей болып көрінеді.
Қатынас жасаудың демократиялық стилі біздің өмірімізге енді ғана ене бастады. Құрғақ жарнамалық ақпараттар ағымының ішінде («Ұйым ұсынады…») сұраушының не сатып алушының қажеттіліктері мен мүдделеріне көңіл қою да пайда бола бастады: «Біз Сізге қызмет көрсетуге қуаныштымыз», «Сізге ыңғайлы уақытта…», «Сіз бұған қуана таңданасыз…» т.б. Дегенмен, басынан неше түрлі құрайды өткізген сатып алушы мұндай қамқорлық пен жақсылықтарға күдікпен қарайды.
Алайда қызмет көрсетулер мен тауарлар базары сол үшін де өмір сүретін болғандықтан, бәсекелестік сатушының адамдарға қатынасын өзгертуге мәжбүр етеді.
Егер сіз тауарыңызды жақсы, бірақ әлі де күдікпен қарайтын адамға сатқыңыз келсе, онда оны сатып алуға сендіруіңіз керек. Сендірудің ондай технологиясы қатынас жасаудың басқа стилін қажет етеді. Ал жазба мәтіннің сендіру мүмкіндіктері шектеулі: мұнда тікелей қарым-қатынас кезінде сөйлеушіге бірден әсер ететін көру, есту мүмкіндіктері мүлдем болмайды.
Тележарнаманың газет жарнамасына қарағанда артықшылығы да осында: сатып алушының қуанышты жүзі сәтті құрылған мәтінмен орайласа, адамның ақыл-ойы мен эмоциясына бір мезетте әсер етеді.
Жазуда дәл, әсерлі сөзбен мәтінді құрай білудің рөлі зор. Қазіргі жағдайда хат жазысу, ақпарат, қызмет көрсету, тауарды жарнамалаудың жаңа мәдениеті қалыптаса бастады. Сондықтан сатып алушылармен, қызметтестерімен қатынас жасаудың өзіндік мәнері қалыптасқан батыс және жапон компаниялары-ның тәжірибелерінен үйрену артықтық етпейді. Алайда олардан сыртқы белгілерін ғана көшіріп алу (фирмалардың, олардың иелерінің ағылшынша атауларын) жақсы нәтиже бермейді. Ол үшін шет елдік фирмалардың өз клиенттерімен қатынас жасаудағы бай тәжірибесін тыңғылықты зерттеп, негізгі принциптері мен жолдарын мәтіндік жарнама, хат алмасудың өзімізге тән нұсқаларын жасауда пайдалана білуіміз керек.