Жоспары:
1.Адамзаттың әлеуметтену түсінігі. Жасөспірімдік дағдарыс түсінігі.
2.Ересек жастағы әлеумсеттану сфералары мен динамикасы. Егде адамдарды зейнеткер атағына әлсуметтік-психологиялық бейімдеу.
3.Қартаю процесінің әлсуметтік-психологияльіқ срекшеліктері.
Лекцияның мақсаты: Адамзаттың әлеуметтену түсінігі, жасөспірімдік дағдарыс түсінігі,ересек жастағы әлеумсеттану сфералары мен динамикасы, егде адамдарды зейнеткер атағына әлсуметтік-психологиялық бейімдеу, қартаю процесінің әлсуметтік-психологияльіқ срекшеліктерімен танысу.
Лекцияның мәтіні:Әлеуметтенудің еңбек кезеңі — адамның ер жету, кемеліне келіп, толысу кезеңін қакгиды, ягаи адамның бүкіл еңбектік іс-өрекет кезеңі. Осы кезеңде әлеуметтік төжірибені игерумен қатар, оны қайта қүруы — кезеңнің маңыздылығьш керсетеді.
Қазіргі кездегі үздіксіз білім беру, оның ішінде ересектерге білім беру көзқарастарына байланысты, бүл кезеңцегі өлеуметгену проблемасының маңызы арта түсуде. Осы түрғыдан қарасіырғанда бүл проблеманы шешуде, педагогика ғылымымен (еңбекке төрбиелеу бөлімі) тығыз байланыста зерттеулер жүргізу мүмкіндіктері бар. Кейінгі кезде акмеология, кемелденген жас кезеңін қарастыратын ғылымның зертгеулері өзекгі болып отыр. Еңбекген кейінгі кезең өте күрделі мөселе, себебі өлеуметтік психология үшін бүл проблема әлеуметтену проблемасьша қарағанда өлі жаңа. Бұл мәселе қоғам дамуының барысында туындаган, элеуметтік психологияға қойылған объективті талаптармен байланысты. Мосқал адамдар кезеңінің проблемасы қазіргі қоғамдағы көптеген галымдар үшін өзекті болып отыр. Өмір сүру ұзақтығью үзарту, бір жағынан мемлекеттің өлеуметгік саясаты болса, екінші жагынан (зейнеткерлік жүйесі) халық санының өсуінде мосқалдық кезең айтулы орын алуда, себебі, біріншіден, оның өзіндік салмагы артуда. Сонымен бірге, зейнеткерлердің өлеуметтік тобының көбінде, мүшелерінің еңбекке жарамдылығы сақталуда.
Әлеуметтік психологияда бүл проблема өлеуметтенудің еңбектен кейінгі кезеңі проблемасы түрінде көрінеді. Э.Эриксонның түжырымдауы бойынша, 65 жастан кейінгі (жас кезеңдегі: сөбилік, балалық шақ кезеңі, мектептік кезең, жастық шақ, орта жас, мосқаддық кезең) «мосқалдық» кезең ғана » даналық» кезең болып, адамның өлеуметтенуін тамамдайды.
Еңбектік іс-өрекет түрғысынан өлеуметтену сатыларын бөліп қарастьфудың үлкен маңызы бар. Жеке түлғаның қалыптасуында, оның қандай өлеуметтік топтарда болатыны өте маңызды. Әлеуметтенудің барлық сатыларында қоғамның жеке түлғаға өсері не тікелей, не топ арқылы, Ж. Пиаже көрсеткеніндей, белгілі әсер қүрадцарының жиынтығы: нормалар, қүндылықтар және белгі-таңбалар арқылы іске асырылады. Яғни, қоғам мен топ жеке түлғаға нормалар мен қүндылықтар жүйесін белгілер арқылы береді. Осындай жүйені өткізуші топтар, әлеуметгік төжірибені беруші (транслятор) тоитар — өлеуметтену институттары деп аталынады.
Еңбекке дейінгі кезеңдегі әлеуметтік институттар: ерте балалық шақта — отбасы және мектепке дейінгі балалар мекемелері. Отбасында бала қарым-қатьшастың алғаіпқы дағдыларын қабылдап, алғашқы әлеуметтік рөлдерді игереді, бастапқы нормалар мен қүндылықтарды түсіне бастайды. Ата-анасьшың қылықтарьшың типі (өкімшіл немесе либералды) баланың «Мен» бейнесінің қалыптасуына өсер етеді. (Бернс, 1986).
Мектепке дейігаі балалар мекемелері кейінгі кезге дейін тек жас ерекшеліктері психологаясынъщ зертгеу объектісі больш келді. Әлеуметтік — психологиялық ерекшеліктер өлі күнге дейін толық зерттелінбеген, бірақ мүндай талдаудың қажетгілігі қазірде айқын болып отыр.
Әлеуметтенудің ерте сатысындағы екшші өлеуметтік институт — мектеп. Жас ерекшелікгері жөне педагогикалық психология ғылымдарыменқатар, өлеуметтік психология да бүл зерттеу объектісіне аса үлкен назар аударады. Мектеп оқушыларды жүйелі біліммен қамтамасыз етеді, оның өзі өлеуметгенудің маңызды элемснті, сонымен қатар мектсп адамды қоғамда өмір : сүруге, жалпы өмірге дайындауы қажет. Мектеп оқушыда азаматгық туралы үғымды қалыптастыръш, қарым-қашнас жасаудағы мүмкіндігін молайтады: ересектермен қарым-қатынаспен қатар, өз құрдастарымен қарым-қатьшасыньщ ерекше сферасы қүрылады, ал оның өзі де өлеуметтенудің маңызды институты болып табылады. Қүрдастар ортасының тартымдылығы — оның ересектер бақылауынан төуелсіз, кейде , оған қарма-қарсы да болуьюда. Әр типтегі қоғамда қүрдастар тобының маңыздылық мөлшері мен деңгейі түрліше болады (Бронфенбреннер, 1976).
Әлеуметтік психолог үшін оқушылық өмірдің жастық шақтық , кезеңінің (аға сыныптар) проблемаларын зерттеу өте маңызды. Әлеуметтену түрғысынан, жеке түлғаның қалыптасуындагы аса маңызды осы кезең, себебі ол кең мағынада тандау жасау кезеңі -мамандықты, өмірлік серікті, қүндылықтар жүйелерін, т.с.с. Экспериментгік: түрғьщан, зерттеулерде негізгі назар аударылатын мөселе -шешім қабылдау. Жастық кезең өлеуметтік психолог үшін шьш мәніндегі жақсы табига лаборатория, себебі, ол -өмірлік маңызды шешімдер қабылдау кезеңі. Жөне де мектептің — өлеуметгену институты ретінде ондай шешімдерді қабылдауда қаншалықты комектесеіінін, жеңілдететшш, қамтамасыз ететінін, үйрететінін зерттеу, өрине, маңызды.
Әлеуметтену процесіне жоғары білім беру кезеңі кірістіріледі ме деген мәселе, жоғары оқу орындарын өлеуметтік институттар ретінде қарастырумен байланысты, бірақ ондай зерттеулер өлі жүргізіле қойған жоқ.
Еңбектік кезевдегі әлеуметтсну институтьшың ішіндегі маңыздысы — еңбек үжымы. Әлеуметтік психологаядағы көптеген зерттеулер еңбек үжымдарының материалдарында жасальшған, дегенмен олардың олеуметгену институты ретіндегі ролін анықтау өлі жеткіліксіз. Кез келген еңбек ұжымын зерттеу маіериалдарын талдауды осы түрғыдан қарастыруға болады, мөселен жетекшілік стилін немесе топтық шешім қабылдау, бүлар да еңбек үжымының кейбір жақтарьш өлеуметтену институш ретінде сипатгайды. Дегенмен бүл жағдайда проблеманың барлық жақтары қарастырылмайды, мысаліа, жеке іүлганың үжымынан қол үзуі, басқа антиөлеуметгік топтарға (қылмыстык топтар, ішкіштер, т.с.с.) кетуі. Әлеуметтену институты түрғысынан қарастьфғанда референтті топтар мөселесі жаңа мазмүнға ие болуда,бүл топтардың күші мен өлсіздігі,өлеуметтік оң тәжірибені бере білудегі мүмкіндіктері айтарлықтай .
Еңбектен кейінгі кезеңдегі өлеуметтену проблемасының шешілмеуіне байланысты бүл кезендегі өлеуметтену институттары туралы пікір де айқындалмаған. Дегенмен осы кезеңде көбіне зейнеткерлерден түратын қоғамдық үйымдарды ғана атауға болады. Мосқал адамдар проблемаларын қарастыру бағытында зерттеулер жүргізу, өлеуметтену институггарын анықтау алдағы күн мәселесі деіг айтуға болады.
Жеке түлға үшін, оның қандай өлеуметтену өсерінде қалыптасқаны өте маңызды. Үлкен өлеуметтік топ ретінде көрінетін: өдет-ғүрып, дөстүрлер, дағдылар, өмір сүру бейнесі де өзінің өсерін тигізеді. Сонымен бірге, қала мен ауылдың өлеуметгік-экономикалық айырмашылығы, өртүрлі елдердің тарихи-мәдениетхік ерекшелікгері, т.с.с. факторларды есешсе алу қажет. Қорыта айтқанда, өлеуметгенудің нақты нөтижесі осылардың барлығының тең өсерлі күші қандай болуына байланысты. Ягаи елеуметтену мөселесі өз ретінде шағын жөне үлкен топтарды байланыстыратын көпір іспетті зерттелуі қажет.
Бақылау сұрақтары:
1.Адамзаттың әлеуметтену түсінігі.
- Жасөспірімдік дағдарыс түсінігі.
3.Ересек жастағы әлеумсеттану сфералары мен динамикасы.
- Егде адамдарды зейнеткер атағына әлсуметтік-психологиялық бейімдеу.
5.Қартаю процесінің әлсуметтік-психологияльіқ срекшеліктері.
- Адамзаттың әлеуметтену түсінігі