18 Ғасырдың соңы мен 19 ғасырдың басында Батыс Европа өнерінің жаңа көркемдік қағидаларының қалыптасуы

Батыс Европа өнері Батыс Еуропа өнері орта ғасырлық Италиядағы Қайта өркендеу дәуірі деп аталуынан белгілі.

Батыс Еуропалық мәдениет өзінің ұлттық болмысын нақ сол көне цивилизацияның жұртында бірақ негізінен өзіндік римдік нақышта паш еткен жаңа халықтардың туындысы.Орта ғасырдан туып Қайта дәуірлеу кезеңінде шырқау шыңға көтерілген бұл мәдениет үлес қосқан. Қайта дәуірлеу өнері туындайтын ұзақ уақыт бойы европалық көркем өнер творчествосы үшін ереже үлгіге айналған. Батыс Еуропаның орта ғасыр өнері бұл ежелгі өнердің жалғасы да сонымен бірге өзінің ерекшелік қуатымен бізді қуантатын баурап алатын адамзаттың көркем творчествосы. Әуелде берекесіздік етек алған әлеуметтік құрылыстағы дүниетанымдағы мәдениеттегі мемлекеттік машинасында құл иеленушілік системаның іргетасы болудан қалып бірақ жаңа кезге тән құбылыс.

Элладаның нұрына ұшып табиғат сұрапылдарынан үрейлену көне цивилизацияның дәурені өтерде тағы да адам санасында оянып күйзелістен күдіктер туғызған кезге тән құбылыс болғанын көрсетеді. Скифтер заманында біздің жыл санауымызға дейін 7, 6 ғасырда грек мекен жайларымен көршілес өңірде хайуан деп аталған өнер ғажайыптары жасалған болатын.Бұлар қару жарақ пен жабдықтарды әшекейлейтін сол кездегі түсінік бойынша адамды табиғаттың сиқырлы күштерінен қорғайтын небір киелі қасиеттерді бар деген заттар еді. Мың жылдан соң хайуанат стилъі дала тайпаларының өнерінде олардың бас киімдерінде түймеліктерінде ұдайы көрініс тауып отырады. Бірақ бұл өнер бейнелеу қуатын бірте бірте жойды онда өзінің сәнділігімен орынды қозғалысты бейнелеген басқа негіз үстем болды. Біздің даламызда скифтердің орнын басқан сарматтар хайуанат стилъін түр жағынан өзгертіп жөн-жосықсыз бейне кескіндеуге ден қойған. Хайуанат стилъ өнері басқа ешбір өнер ауқымдас алмайтындай байтақ өлке.Қара теңізден Ұлы Қытай қорғанынан орталық еуропаға дейін варварлардың Римге шабулынан кейін атлант мұхитының жағалауына тарады.Бұл әсер август заманында, көбіне ітпті шындыққа нұқсан келтіре отырып, пайда болды. Императорлық билікпен жауынгерлік даңқтың барлық сән-салтанатымен көрсетілген Августың өн бойымен бейнеленген әйелі стстуясы (Прима-Порттан әкелінген статуя, Рим,Ватикан), оның Юпитердің дәл өзіотырған бейнесі сияқты (Эрмитаж) әрине, жердегі әмәршіні аспан тәңірісіне теңестірген шерулік портреттер. Дегенмен, одан Августың жеке басының белгілері, біршамабайсалдығы мен оның тұлғасының күдік тудырмайтын елеулігібілініп тұрады.

Оның мұрагері-Тиберидің толып жатқан порттреттері де дәріптелген .

Тиберидің жас кезінде мүсіндік портретін қарап көрелік (Копенгаген, Глиптотека) .Әдейі жақсартып жасалған бейне. Соныменге бірге , сөз жоқ даралық белгісі бар портрет. Оның кейпінен тартымсыздықпен тыржиған томаға тұйықтық сияқты бірдеме білініп тұрады. Мүмкін бұл адамбасқа жағдайда өмір сүргенде әбден ақ қалыпты тірішлік кешер ме еді, қайтер еді барынша атақұмарларда болды, шексіз өкімет және ойыма да келгенінің бәрін ісетй алаымн деген ұғым ақылынан алжастырған , қан етңізін көлкіткен қан ішерлер, деспоттар болды, өзінің ізашарын өлтіру арқылы жоғары мансапқа жеткен, сондықтан да сәл де болса күдік келтірген адамның көзін құртып отырған қаныпезер тирандар да болды Шығычстан ескен жаңа леп, жаңа мұраттар, жаңа ақиқаттыіздеу жаңа діни сенімдерді туғызды. Римнің күні, идеологиясымен және әлеуметтік құрылысымен қоса алғанда антака дүниесінің күні батуға айналды. Өзінің барлық «азап шегіп, тауқымет тартқандарға» арналған туысқандық және теңдік уағызы мен «жаппай экономикаылқ, саяси, инетлектік және моральдік ыдырау кезінде христиандық келіп шықты .

Сонымен бірге, империя күшінің әлсірей бастағанын сезіп, тағылар оған барған сайын табанды түрде және өршелене шабуылдай бастады.Иә, мұның бәрі римдік портреттік мүсіннен өз бейнесін тапты Ғұрыптар қатаң да қарапайым болған республика заманыада «веризм» (Veris –ақиқат сөзінен шыққан) деп аталған бейнелеудің документтік дәлдігіәлі де болса гректің ізгі әсеккрмен теңгеріле алмай жатты.Эрмитаждың римдік залдарын зейін қойып қарап шығудағы оқырманға кнңес еткен болар сіз болып отырған соғысатр, өзара қырқысулар, провинциялардың көткрілістері, құлдардың ьосып қашуы, өсе түскен правосыздықсезімі ғасырдан ғасырға «рим дүниесінің» іргетасын барған сайын жұқарта берді. Бағындырылған провенциялар барған сайын өзінің еркін батыл білдіріп отырды. Ақыр аяғында олар біріктіруші өкіметінің іргетасын шайқалт де басқалар қан сөлін соруға ғана арналған күрделі алып машинаға айналды»

Христиан-адамзат тарихындағы ең құбылыстардың

бірі екеніне дау жоқ. Христиан шіркеуінің тарихын зерттегенде бізді таңдандыру сезімі билеп алады. Оның тарихы екі мың жылдық деп есептелсе бәрібір біздің алдымызда оның толық өмірін ,ал кейбір елдерде мемлекеттік өкіметтен де күштірек екенін байқаймыз, деп жазады хритиан жайлы атақты неміс социал- демократтарының белгілі теоритігі Карл Каутскии.Жүз жыл бұрын айтылған бұл сөздер қазір де бүгінгі заманға сай естіледі. Христиан өркениеті адамзаттың көп бөлігіне сақтандырады.

Христиан қоғамға, жеке адамдарға әсер етуде пайда болуының күшінің себептерін дұрыс түсіндіру үшін, бұл қозғалыстың рухани алғы шарттарын, қоғамдағы кейбір топтардың мүддесіне

сай келеді. Христиан біздің дәуірімізде 1ғ.Рим империясының шығыс бөлігінде пайда болған.

Бұл уақытта терең әлеуметтік катаклизм алып империяның далын шығарып, жатыр еді. Күйзеліс дәстүрлі өндіріс мемлекет идея, сенім түрлерін ыдыратып жіберді. Рим империясы Жерорта теңіз бассейні бойындағы барлық елдердің бағындырып нағыз құлиеленушілік қоғамның классикалық үлгісіне қол жеткізді. Жаулап алған елдерін Рим қатты езгіге салды. Олардың еркектерін басқа елдерге айдады және аяусыз жазалады, немесе әйелдер құлдар колониясына апарып қосты.

Жаулап алушылар бағынған елдердің жергілікті қоғамдық тәртіптерін быт-шытын шығарды, қасиетін орындарын талқандап дәстүр ,әдер –ғұрып сенімдерін қорлады. Рим жаулап алушылар дәуірінде бағынған Шығыс халықтарының арасындағы ескі тайпалық діндері кері кетті. Христиан да басқа діндер сияқты түксіз жерде пайда бола салған жоқ. Оған діндарлар ғана емес сонымен бірге Шығыс халықтарының көптеген философ өкілдері із ашары шығыстың діндері және ежелгі дүниедегі кейбір философиялық түсініктер болды.Христиан еврей ортасында туды. Христиан діні көне өсиетке кіретін болса кітаптар жинағы түгелдей иудизмнен алған.Ол көне өсиеттерді әлемді өсімдіктер мен жануарларды адамды жарату құдай туралы түсініктерді өзгеріссіз күйінде сақтаған.Иудейлік көп жерін христианның алған 1947 ж Өлі теңіз жағалауын табылған. Кумран қолжазбалары куә бола алады.

Христиан пайда болған алғашқы ғасырларлда күрделі эволюцияға ұшырады. Ионан Богословтың сыр ашуына біздің дәуіріміздегі 68 ж келтірілген деректе христиан иуадизмнен әлі толық бөлінбеген еді. Онда бәрін кешіру және көнгіштік этикалары

жоқ. Олар кейін Евангелияда пайда болды. Бұл кітапта зомбылықтың көзі ретінде Римге деген жек көрушілік басым. Бұл уақытта христиан догматикасы қалыптасқан , көптеген оқудың маңызды элементтері жоқ. Жаңа өсиеттің кейінгі кітаптары одан анағұрлым өзгеше. Еваленглияның момындық көнгіштік және өктемдікке бас ию идеясы ,христиан ілімінің құдай алдында барлық адамдардың теңдігі байлықты сән-салтанатты айыптау байларға деген жеккөрушілік идеялары

оның алғашқы әлеуметтік бағытына үлкен өзгерістер енгізді. Христиан шіркеуі жеткілікті байлық жираған идеологияға ғана емес өз мемелекетінің саясатына әсер ететіндей дін ретінде қалыптасты. Шіркеу өзінің позициясын бекіте түсу үшін нақты діни қағидалар жүйесін

қажет етті. Дегенмен бірде бір христиан догматы бірден жетілген күйінде пайда болған жоқ. Қағидалардың біржола қалыптасуы үшін жүздеген

жылдар өтті. Тіпті басты қағидалар тұжырымдалып

бітсе олардың мазмұндары жөнінде күрес тоқтамады. Никей соборына дейін, одан кейін әр түрлі топтар арасында қатал христологиялық даулар жүріп жатты. Күрес басты үш қағида құдайдың үш бірлігі құдайға айналу және арылу төңірегінде өтті..Христиан діні 988 ж.Княз Владимиръдің басшылығымен қабылданды.Славян халықтарының тарихындағы жаңа тарихи кезең Киев Русі дәуіріндегі жүзеге асырылған бұл шараның нәтижесінде орыс мәдениеті жаңа сатыға көтерілді. Шіркеулер Русъте таңғажайып ғимараттардың көптеп салынуына атап айтқанда өнердің барлық салаларының жан-жақты өркендеуіне алғашқы мектептердің ашылуына тарихи шежірелердің жазыла бастауына айрықша ықпал етеді.Дін қай мәдеиеттің қай түрі болмасын басты элементі, құдіретке толы табыну немесе діни салтқа адамның өзін қоршаған орта жөніндегі адамзат баласының алатын орны жайында қалыптасқан діни наным сенімдердің белгілі бір жүйесі адамның тіршілік бейнесі. Сондықтан Русътің Византиядан христиан дінін қабылдауы орыс мәдениетінің тарихында бет бұрыс кезең болды. Христиан діні орыс мемлекетінің қоғамдық саяси мәдени өмірінің барлық саласының ықпал етеді.

Көркемдік қағидалар. Батыс Еуропаның орта ғасыр өнері бұл ежелгі өнердің жалғасы да сонымен бірге өзінің ерекшелік қуатымен бізді қуантатын баурап алатын адамзаттың көркем творчествосы. Әуелде берекесіздік етек алған әлеуметтік құрылыстағы дүниетанымдағы мәдениеттегі мемлекеттік машинасында құл иеленушілік системаның іргетасы болудан қалып бірақ жаңа кезге тән құбылыс.Элладаның нұрына ұшып табиғат сұрапылдарынан үрейлену көне цивилизацияның дәурені өтерде тағы да адам санасында оянып күйзелістен күдіктер туғызған кезге тән құбылыс болғанын көрсетеді. Скифтер заманында біздің жыл санауымызға дейін 7, 6 ғасырда грек мекен жайларымен көршілес өңірде хайуан деп аталған өнер ғажайыптары жасалған болатын.Бұлар қару жарақ пен жабдықтарды әшекейлейтін сол кездегі түсінік бойынша адамды табиғаттың сиқырлы күштерінен қорғайтын небір киелі қасиеттерді бар деген заттар еді. Мың жылдан соң хайуанат стилъі дала тайпаларының өнерінде олардың бас киімдерінде түймеліктерінде ұдайы көрініс тауып отырады. Бірақ бұл өнер бейнелеу қуатын бірте бірте жойды онда өзінің сәнділігімен орынды қозғалысты бейнелеген басқа негіз үстем болды. Біздің даламызда скифтердің орнын басқан сарматтар хайуанат стилъін түр жағынан өзгертіп жөн-жосықсыз бейне кескіндеуге ден қойған. Хайуанат стилъ өнері басқа ешбір өнер ауқымдас алмайтындай байтақ өлке.Қара теңізден Ұлы Қытай қорғанынан орталық еуропаға дейін варварлардың Римге шабулынан кейін атлант мұхитының жағалауына тарады.Бұл әсер август заманында, көбіне ітпті шындыққа нұқсан келтіре отырып, пайда болды. Императорлық билікпен жауынгерлік даңқтың барлық сән-салтанатымен көрсетілген Августың өн бойымен бейнеленген әйелі стстуясы (Прима-Порттан әкелінген статуя, Рим,Ватикан), оның Юпитердің дәл өзіотырған бейнесі сияқты (Эрмитаж) әрине, жердегі әмәршіні аспан тәңірісіне теңестірген шерулік портреттер. Дегенмен, одан Августың жеке басының белгілері, біршамабайсалдығы мен оның тұлғасының күдік тудырмайтын елеулігібілініп тұрады. Оның мұрагері-Тиберидің толып жатқан порттреттері де дәріптелген .

Тиберидің жас кезінде мүсіндік портретін қарап көрелік (Копенгаген, Глиптотека) .Әдейі жақсартып жасалған бейне. Соныменге бірге , сөз жоқ даралық белгісі бар портрет. Оның кейпінен тартымсыздықпен тыржиған томаға тұйықтық сияқты бірдеме білініп тұрады. Мүмкін бұл адамбасқа жағдайда өмір сүргенде әбден ақ қалыпты тірішлік кешер ме еді, қайтер еді барынша атақұмарларда болды, шексіз өкімет және ойыма да келгенінің бәрін ісетй алаымн деген ұғым ақылынан алжастырған , қан етңізін көлкіткен қан ішерлер, деспоттар болды, өзінің ізашарын өлтіру арқылы жоғары мансапқа жеткен, сондықтан да сәл де болса күдік келтірген адамның көзін құртып отырған қаныпезер тирандар да болды Шығыстан ескен жаңа леп, жаңа мұраттар, жаңа ақиқатты іздеу жаңа діни сенімдерді туғызды. Римнің күні , идеологиясымен және әлеуметтік құрылысымен қоса алғанда антака дүниесінің күні батуға айналды. Өзінің барлық «азап шегіп, тауқымет тартқандарға» арналған туысқандық және теңдік уағызы мен «жаппай экономикаылқ, саяси, инетлектік және моральдік ыдырау кезінде христиандық келіп шықты .Сонымен бірге, империя күшінің әлсірей бастағанын сезіп, тағылар оған барған сайын табанды түрде және өршелене шабуылдай бастады. Иә, мұның бәрі римдік портреттік мүсіннен өз бейнесін тапты Ғұрыптар қатаң да қарапайым болған республика заманыныда «веризм» (Veris –ақиқат сөзінен шыққан) деп аталған бейнелеудің документтік дәлдігіәлі де болса гректің ізгі әсеккрмен теңгеріле алмай жатты.Эрмитаждың римдік залдарын зейін қойып қарап шығудағы оқырманға кнңес еткен болар сіз болып отырған соғысатр, өзара қырқысулар, провинциялардың көткрілістері, құлдардың ьосып қашуы, өсе түскен правосыздықсезімі ғасырдан ғасырға «рим дүниесінің» іргетасын барған сайын жұқарта берді. Бағындырылған провенциялар барған сайын өзінің еркін батыл білдіріп отырды.