Чимабиэ живописінің ерекшелігі. Бүкіл Флоренция жұртшылығы жаңа шіркеу күмбезінің немесе сарайдың жобасын күтетін.
Треченто бұл әлі Қайта дәуірлеу емес бұл Қайта дәуірлеу қарсаңы немесе Проторенессанс. Италъян мәдениетінде және дүние танымында Проторенессанс лебі 13 ғасырдың өзінде кей жағдайда тіпті 12 және 11 ғ байқала бастады айтуға болады.»Пластика өнеріндегі ең басты нәрсе жалаңаш еркекті немесе жалаңаш әйелді бейнелей білу» Жоғары Қайта дәуірлеу мүсіншелермен толық келісе отырып, осылай топшылаған.Ондай шеберлікке жету үшін ұзақ мерзімді даярлық керек еді,ал Италияда мұндай даярлық өте ертеректе басталған. 1316 ж Болонъеде адам анатомиясы жөнінде орта ғасырлық Еуропада тұңғыш рет лекциялар оқылды. Діни наым бойынша бұл лекцияларды адам ұяттан беті қызара теріс айналып кетуге тиіс еді. Кавалиниден соң Византиялық дәстүрдің бар азапты қиындығын италъян өнерінің ұлы дәуіріндегі алыптар арасындағы бірінші болып,Флоренциялық Джотто жеңіп алды. Ол осынау ұлы іске зор күш-жігермен ең бастысы ерекше батыл сенімділікпен кірісті.Ол ең алдымен живописъші еді , оған қоса мүсінші әрі сәулетші болатын.Джотто туындылары өз замандастарына еткен әсері аса күшті болды. Даңқты мүсінші Гиберти Джотто өнерден басқаны өресі жетпейтін нәрселерді көре білді, ол табиғи өнер әкелді.
Алайда Римнің мұрасы Европаның мәдени іргетасын қалауда өте үлкен орын алды. Ол олма бұл мұра европалық өнер үшін шешуші дерлік нәрсе болды. Рим ақсүйектері өнердің барынша қадірлеуінше айналды. Тамаша ескерткіштермен жасанып шыға келді. Әділет жағдайында Рим мемлекетін шайқалтқан құлдардың қаһарлы көтерілісіне , олардың көсемі спартактың жеңілмес римдік қыспағына екі жыл төтеп берілгеніне қарамай айтылып отыр. Бүкіл жарық дүниеге қаншама игілік әкелді. Теңіздер пираттардан ал жолдар қарақшылардан тазартылды. Заң халықтың өмірі мен мүлкін күзетеді. Әрбір адамның правосы кімнің болса да қол сұғуынан қорғалған. Бұл күнде бостандық оны сенімді ету үшін ғана шектеледі. Дүниені әділет ппен парасат басқаруда.
Ұзаққа созылған гогтар мен құндар шапқыншылығы Батыс Еуропа империясын құлатты.Бұл оқиға тек бір ғана мемлекеттің тағдырын шешіп қойған жоқ.Ол сонымен қатар бүтіндей бір саяси –экономикалық формацияның атап айтқанда құл иеленушілік өндіріс тәсілінің тағдырын шешті жаңа қоғамдық қатынастарға феодалдық өндіріс тәсіліне жол ашты.Орта ғасырлар тарихы деп аталатын дәуірде дүние жүзілік мәдениет пен өнер тарихында жаңа кезең басталды.Бұл кезең «Қайта өөркендеу дәуірі»деген атпен тарихқа енді.Италияда 15 ғасырда пайда болды,алғаш рет бұл түсінік жазушы және суретші Джорджо Вазари еңбектерінде оның «Ең атақты суретшілер ,сәулетшілер және мүсіншілер «
атты төрт томдық зерттеулерінде қолданыла бастады.15-17 ғасырда Италия мәдениет қайраткерлері мен гуманистері өз дәуірлерінде өнер өрлеуін аса жоғары бағалады.Антикалық мәдениет үлгілерінен соң ұзақ уақыт бойы Батыс Еуропа елдерінде тағылық кертартпа заман үстем болып келді, енді ғана гүлдену өркендеу дәуірі басталды деп есептеді.Италияда басталған бұл өнер әдебиет,мәдениет,ғылым,саласында бірте-бірте Англия,Германия,Франция,Испания,Голландия т.б. көптеген елдерде тарады.
Брунелскии өзінің жер учаскесін сатып, Донателломен бірге Флоренциядан Римге кетеді.Онда барып, тамаша үйлердің деталъдарын сызып, өлшеп жоспарларын сыза бастайды ол екеуі осы істі уақыттарын қаржыларын аямайды.Архитектура олардың заңдылықтары қызықтырды.Ол көне дәуір ескерткіштерін жөнінде деректерді әрқашан жазып, деталдарын сызып, суретке зер салып отырады артынан сол жазып сызғандарын зерттеумен болады.Суреткелікке кемелдікке жету жолындағы ізденіске шексіз құштарлықтың жарқын мысалы, міне осындай .Бұл жөнінде біздің отандасымыз ұлы физолог Павлов Қайта дәуірлеу кезеңінде осындай кемелдікке жеткен адамдарға арналған өзінің мадақтау сөздерінде тебірене ой толғаған.Брунелскии көне дәуір үйлерінің қырындыларын ерекше ынталықпен зерттеген. Мұның өзі дәәуір жетістіктерін жаңаша пайдалануға мүмкіндік берді.үйдің бөлік-бөлігін ренесанстың айқындықпен салу даңқты күмбездің биікке самғаған жалпы серпініне бір қалыпты қуатты көрініс береді, сондықтан ол өзінің архитектуралық формаларының қатал үйлесімділігімен алыстан Флоренцияның бейнесін айқындап тұратын.Филиппо Брунелскиидің творчестволық батыл ізденіс сол дәуірдегі италъяндық сәулет өнерінің аса зор жетістіктеріне негіз қалады.15 ғасырда әр онжылдықта Италияда азаматтық құрылыстар кең қанат жая бастады. Вазаридің айтуына қарағанда Донателло өзінің мәрмәр фигураларының бірін жасап жатқан кезінде оған «Сөйле деймін сөйле»деп айқайлап жіберген екен.Оның керемет әсерлі етіп жасаған жас Давид мүсіні сол кездегі мүсін өнеріндегіь тұңғыш жасаған мүлде жалаңаш фигура ал, Падуядағы шіркеу алаңындағы тұрған кондотер Гаттамеата мүсіні Ренесанстың ең алғашқы атты монументі және содан кейінгі ғасырларда европалық қалада тұрғызылған барлық мүсіндер атасы.
Әсемдік, біздің жан дүниеміз деген болатын Леон Баттиста Алъберти қолдан салынған пейзаждар мен портреттер балық пен аң аулау шомылу бақташылар ойыны мен жапырағы шешек атқан ағаштар бейнеленген әр түрлі көріністерді көргенде ерекше шаттыққа кенгеледі.Алъберти квартроченто дәуірінің ең көрнекті және жан-жақты дарынды қайраткерлері бірі болды. Даңқты сәулетші және өнер теоретигі живописъ, мүсін, архитектура жөніндегі трактаттардың авторы болған ол сонымен бірге ақын, музыкант, философ, шешен, математик, физик болды. Ертедегі Қайта дәуірлеу кеіндегі италъян суретшілері ондай болған жоқ.Олар сарайлар мен шіркеулердің қабырғаларын әшекейледі, орасан зор монументтер тұрғызды дін басылары мен императорларға кардиналдарға ірі саудагерларге қызмет етті. Халық перзенттері болған соң халық мүддесіне өмір сүрді. Қайта дәуірлеу кезеңінің ұлы суретшілері күрделі жағдайда жұмыс істеген. Архитектура олардың заңдылықтары қызықтырды. Ол көне дәуір ескерткіштерін жөнінде деректерді әрқашан жазып, деталдарын сызып, суретке зер салып отырады артынан сол жазып сызғандарын зерттеумен болады.Суреткелікке кемелдікке жету жолындағы ізденіске шексіз құштарлықтың жарқын қараған.15 ғасырда Алъберти сәулетшілікті «өмірдің бір бөлігі »деп жариалады. Өйткені ол кезде сәулетшілік шын мәнінде адам өміріне енгенді. Алъберти пікірінше құрылыстар ең алдымен «құдіретті сәулет»ретінде қызмет атқаруға тиіс болды.Өмірдің құдіретті сәулеті сәулет өнері болды. Адам өмірін мүмкіндігінше неғұрлым тамаша етіп бейнелеу архитектура міндетіне айеалды.Сөйтіп әсемдік архитектураның түбегейлі мақсаты болды.
- Қайта өркендеу дәуірі ерте кезеңдегі сәулет өнері Италия-Қайта өрлеу мәдениетінің алтын бесігі. Онда өнердің озық үлгілері дүниеге келді. Бейнелеу өнері живописъ, мүсін, ,әдебиет, поэзия саласында теңдері жоқ қайталанбас жұмыстар жасалды.Жалпы Италияның Қайта өрлеу дәуірі негізінен екіге бөлінеді. 15 ғасырдағы алғашқы қайта өрлеу дәуірі негізінен екіге бөлінеді. 15 ғасыр алғашқы өрлеу ал кейінгі 16 ғасыр жоғары қайта өрлеу дәуірңі деп аталады.Ерте немесе алғашқы қайта өрлеу дәуірінің негізі дамыған кіндігі орталығы Флоренция болды. Ол кейіннен 16 ғасырда Римге ауысты, сонымекн қатар Венеция да үлкен ролъ атқарды.Ең бірінші негізі түбірлі өзгеріс сәулет саласында болды. Сәулетшілер Италияда етек жайған романдық және готикалық стилъден біржолата бас тартты.Антикалық сәулеттің бағытымен соның әсерінен күмбезді сарай ғимараттар ,діни ғибадатханалар тұрғызу әдетке айналды. Сол кездегі сәулет өнерінің негізі үлгісі антикалық Римдегі Пантеон болды.
Қайта өрлеу дәуіріндегі ең атақты ғимараты Әулие Петр күмбезі бұл ғимаратта жүз жылдан астам уақыт бойы тұрғызды.Құрылысқы басшылық жасаған ондаған басшылар мен сәулетшілер ішінен ғимараттың алғашқы жобасын жасаған сәулетшілер Браманте мен Микеланджело болды . Микеланджелоның қай шығармасын алсаңызда ең алдымен адамды оның ақыл-парасатын ерлігін еңбегін арқау етті.Ел бақыты ереіндікте бейқұт бостандықта деп білген алғыр ойлы суреткер халық қамын жейтін адамзат баласына адамгершіліктің ізгі қасиеттерін көркем бейнелеген.»Бүкжиген бала »картинасы.Рим мәдениеті өнері этрустар мен гректердің пәрменді ықпалымен дамыды.Алғашында олардың мәдениеті мен өнеріне этрустар едәуір әсер етті.Олар әсіресе халықты жік-жікке бөлді.Әдет-ғұрыптарды діни-наным сенімдерді құрылыс тәсілі мен шайқастарды өздеріне дарытты солардан қабылдап,үйренді. Римдіктер тарихында бірнеше ғасырға дейін мәдени тұрғыдан басылымдылығы сақталып келді.Рим шеберлері сарайлар мен салуда шығыс елдерінің бай тәжірибесін пайдаланды.
Рим сәулетін айтқанда рим форумы ерекше аталды.Қорым кезінде қоғамдық ғимараттар тоғысқан орталық болған.Қазір қорымнан қалғаны Сатурн храмының сегіз гранит бағанасы еді. Бейнелеу өнерінде римдіктер портретке көп көңіл бөлді.Сол кездегі елеулі мүсіннің бірі Римнің соңғы патшасы Тарквинді қуған көтеріліс басшысы Бруттың бейнесі еді. Рим өнерәі тұтастай алғанда грек өнерінен туып өскен дәлелдеуге болады. Алайда Римнің мұрасы Европаның мәдени іргетасын қалауда өте үлкен орын алды. Ол олма бұл мұра европалық өнер үшін шешуші дерлік нәрсе болды. Рим ақсүйектері өнердің барынша қадірлеуінше айналды. Тамаша ескерткіштермен жасанып шыға келді. Әділет жағдайында Рим мемлекетін шайқалтқан құлдардың қаһарлы көтерілісіне , олардың көсемі спартактың жеңілмес римдік қыспағына екі жыл төтеп берілгеніне қарамай айтылып отыр. Бүкіл жарық дүниеге қаншама игілік әкелді. Теңіздер пираттардан ал жолдар қарақшылардан тазартылды. Заң халықтың өмірі мен мүлкін күзетеді. Әрбір адамның правосы кімнің болса да қол сұғуынан қорғалған. Бұл күнде бостандық оны сенімді ету үшін ғана шектеледі. Дүниені әділет ппен парасат басқаруда.
өмірі дүниенің әсемдігімен сүйсінумен ұлы живописъ өнерінде паш етумен өтті. «Пенделік махаббат пен пейіштік махаббат»»Флора»»Венера мейрамы»атты картиналары бар.