Орта ғасырдағы Жапон мәдениеті

Ұлы классикалық өнердің пайда болуы Жапон тарихнамасында Нара кезеңі деп аталады. Себебі бұл кезде Жапонияның астанасы Нара қаласы болды.

Бұл кезең елдің материалдық және рухани байлықтарының гүлдене түсуімен сипатталады. Ең алдымен нара қаласының салынуы соған дәлел. Бұл қала қытайдың астанасы Чань- ань қаласының үлгісімен қытай құрлысшылыаының басшылығымен салынды. Астана маңында 607 жылы тұрғызылған алты ққабат манастыр болды. Ол тек сыртынан ғана әдемі , таң ғажайып болған жоқ, ішкі суреттеріде таңдандырды. Нара қаласының сарайларымен храмдарына жапон, қытай корей шеберлерінің әсем бұйымдары сақталды. Жапонияда алғашқы тарихнамалар пайда болды.710 ж,»Нихончи» жазылды. Бұл шығармаларды ежелгі мифтер ертегілер тарихи мұралар жылнамалық жиналған. Сарай маңында ақсүйектер

қатарынан шыққан бұл шығарма авторлары император билінінің құдайдан тарайтынын дәлелдейді. 12ғ екінші жартысында «Манъсено» жинағы өмірге келді. Ол жапонның халық өлеңдерімен гүлдене бастаған әдеби поэзияның алғашқы жинағы еді. Жапонияның көрнекті сәулетшілері көптеген әсем естеліктер қалдырды.Cәулетшілер көптеген аса құнды үйлер, сарайлар салды. Жапонияда көркем әдебиет, сәулет өнері , скулъптура , живописъ өркендеді.10-12ғасырларда өзара қатынас саяси биліктің мәдениеттің жаңа салалары өмірге келді. Рыцарлар өмірін баяндайтын эпикалық әңгімелер Мұндай әңгімеден үлкен жинақ құрастырылды. Сондай жинақтарды суретшілер бейнеледі. Ою-өрнектермен әсемдеп, безендірілген храмдар, даймелердің үйлері мен князъдер сарайлары салынып оларды суретшілер безендірді.15-17ғасырларда бейнелеу өнерінде портреттер мен табиғат көрінісі кең орын алды.Олар конфуциандық идеямен рухтанған туындылар болды.Дегенмен бұл кезде Ли Сан Чва,Ким Син,Ли Сон сияқты суретшілердің шығармаларында алғаш рет реалистік бағыт байқала бастады. Мәдениеттің 16-17ғасырда жаңа ағымдар келешекте одан әрі дамып, нығая түсті. Қызықты әдеби шығармалар оның желісіне сай суреттермен безендіріліп, отырды.Фарфор өңдеу одан әсем әшекей бұйымдар жасау да күннен-күнге жетіле берді. Үш патшалық кезінде өте бай мәдениет өмірге келді. Когуредегі сәулет өнері және бейнелеу өнерінің ең жоғарғы деңгейін археологиялық қазба материалдарын дәлелдейді. Жапон дерекнамалары 4 ғасырдан бастап Пэкце мемлекетінің Жапонияның рухани мәдениеті мен қолданбалы көркем өнерінің дамуына зор ықпал еткенін хабарлайды.

Кенчжу маңында табылған археологиялық ескерткіштер арасында таза алтыннан жасалған тәж, алтын моншақ білезік,сақиналар , жібек мата қиындылары қару-жарақтар бар. Олар 5 ғасырда жасалған. Үш патшалық кезіндегі Корей мәдениеті Қытайдың күшті ықпалымен дамыды. 8 ғасырдың ортасында сәулет өнері мен мүсін өнерінің ең көріктілері Силла мемлекетінің астанасында салынған Пулъгукс храмының тастан жасалған баспалдақтары мен беті теңізге қарап тұрған Будданаың Соккурам храмындағы мүсіні Силладағы мүсіншілердің тас қашаудағы асқан шеберліктерін көрсетеді. Қазірге дейін сақталған Пондокс храмындағы 7 ғасырдағы ортасындағы жасалған қола қоңырау тек қашау өнерінің ғана емес сондай-ақ бейнелеу өнерінің де жоғары дәрежеде дамығандығының куәсі.Бұл алып қоңыраудың сыртында силландық ақсүйектердің рахат өмірі мен асқан шеберлікпен тартымды бейнеленген.Бірігу кезінде байланысын нығайта түсті, Силла мен Қытай арасындағы.

5-6ғасырда Жапония мәдениеті өз заманының ең озық мәдениеті болды. Императорлар мен ірі феодалдардың заказдары бойынша зәулім сарайлар мен пагодалар салынды. Пагода деген көп қабатты мұнара түрінде ағаштан ,тастан, қоладан, және темірден храмдар салды.

Көптеген үйлер әшекейлі оюлармен өрнектелді. Төбесінің жиегі жоғары иілгендігі жалпақ карниздері оны жеп-жеңіл көкке қарай қанатын қомдағандай етіп көрсетеді. Суретшілерн арнаулы мектептерде білім алды. Астанада сурет академиясы ашылды. Бейнелеушілер картиналарды ұзын жібекке немесе бүктемелі қағазға бояумен немесе тушъпен салды. Қытайлықтар пейзажды тау және су деп атады. Бұлар табиғатты аңыз дүниесі қуаныш пен жарқындық дүниесі деп көрсетті.

Суретшілер кейінірек суретті тек қара тушъпен салатын болды. Онда жемістер үлбіреген гүл мен жапырақтар аң мен құстар бейнеленді. Мұндай суреттерді «гүл мен құстар » суреті деп атады. Астанада таңдаулы суретшілер картиналарының көрмелері ұйымдастырылды. Орта ғасырларда Жапония халқы ғылымда, техника мен өнерде үлкен табысқа жетті.

Рыцарлар өмірін баяндайтын эпикалық әңгімелер мұндай әңгімеден үлкен жинақ құрастырылды.

2.12-19ғ.ұлттық гравюра. Монғолияда ламаизммен бірге тибеттік сәулет өнері тарады. Ол монастырлар салуда , Будда бейнесін жасауда көрініс тапты.Бурхандарды (қасиеттілер) жасауда ағаш пен металл пайдаланылды. Олар бейнелер сондай-ақ маталарға да салынды. Сөйтіп қиын-қыстау кездерде де монғол мәдениеті өте баяу болса да дамып жетіле түсті.Бірнеше жылға созылған соғыстан өзара қырқыстар Монғол мәдениетінің дамуына кедергі келтірді. Халықтың ауыр тұрмысы жағдайы жарқын болашақ туралы арманы оның ауыз әдебиетінде көрініс тапты. Әсіресе халыққа зорлық-зомбылық көрсетуші қанаушыларға қарсы күресуші әділетті батыр, Гесер –хан туралы аңыз кең танымал болды. Оның бізге жеткен жазбалары 17ғасырда өмірге келген сонымен қатар халық арасында алғыс баталар мен тілектер сан қилы түрлері болды.Монғалияның мәдени саласында маңызды уақиғалар болды.16 ғасырда Убаши контайшы мен оның ойраттарға қарсы күресі туралы аңыз өмірге келді. Цокто тайшының шығармалары жазылды. Оның өлеңдерінде достары Урга маңындағы Төле өзенінің жағасындағы жартастарға қашап жазған, сол оқиғаны суретшілер қашап бейнелеген.13 ғасырда дүниені дүр сілкіндірген мемелекет –Монғалия болды. Монғолияның даңқын бүкіл әлемге шығарған Шыңғыс хан мен оның балалары немерелері болды.12ғасырда Монғолия монғол тілінде сөйлейтін тайпалардың мекеніне айналды. Түркі тілдес халықтар немесе қоныс аударды монғолдарға сіңіп кетті. Монғолдар Байкал көлінен Ұлы Қытай қабырғалары Енесай өзені мен Ертіс өзендері аралығына орналасты. Монғол халқының негізін керейт,меркіт,найман,тайшыжұт,татар тайпалық одақтары құрады. Солтүстігінде монғолдар тоғайларда ал оңтүстігінде ашық далада тұрды.

Бурхандарды (қасиеттілер) жасауда ағаш пен металл пайдаланылды. Олар бейнелер сондай-ақ маталарға да салынды. Сөйтіп қиын-қыстау кездерде де монғол мәдениеті өте баяу болса да дамып жетіле түсті.Бірнеше жылға созылған

Тоғайдағы монғолдар аң балық аулаумен шұғылданса оңтүстіктегілер мал бағып, көшпелі өмір сүрді. Олардың үйлері ағаштан жасалып, киімдері аң терілерінен жасалатын.Солтүстіктегі монғолдар мал бағумен де айналыса бастады. Мал басының көбеюі оларды тоғайдан шығуға мәжбүр етті. 12 ғасырда тоғайлық монғолдардың көпшілігі жартылай аң аулаушылар жартылай мал бағушылар болды.Далада тұратын монғолдар ірі қара, жылқы, қой өсірді. Түйе ол кезде Монғолияда аз болды. Олар тез жиналып, тез қайта құрылатын дөңгелек киіз үйлерде тұрды. Әр рудың өзіне тиісті бекітілген жайлау қыстаулары болды. Монғолдар негізінен мал етімен сүтімен коректенді. Олар жүннен киіз басты арқан есіп, жіп иірді мата мен темірден жасалған бұйымдарды Қытайдан алып отырды. Теріден қайыс-таспа мес қоржын киім тікті. Ағаштан ертоқым ыдыс-аяқ садақ жасады. Аз пайдаланатын темірден ара балта пыщақ садақ оғын жасады. Жалпы мәдениет деңгейі өте төмен болды. Олар календаръ дегенді білмеді. Қытай саясатшысы былай деді:»Жылды шөптің өсуімен есептейді, біреуінен қанша жастасың деп сұрасаң 20 шөп, 30 шөп деп жауап береді.»Олар күзді көктемнен ажыратпайды айдың күндерін білмейді.

Монғол тайпаларының ішіндегі ең мәдениеттісі –наймандар ұйғыр жазуын қолданды. Дегенмен барлық монғол халқына оның мәдениетіне Азияның сол кездегі ең озат елі Қытай көп үлес қосты. Кейбір монғол руларының мәдениетіне батыста тұратын түркі тілдес ұйғыр халқы айтарлықтай ықпал етеді. 13 ғасырға дейін монғолдардың өз жазуы болған жоқ. Монғол халқының көпшілігі шамандық дінді ұстады. Басты құдай мәңгілік көк аспан саналды. Монғолдар жер құдайын рухты да мойындап аруақтардың пір тұтып, сыйынды. Монғол қоғамы алғашқы қоғамдық қауымнан құлдық қоғамға тоқтамай феодалдық қоғамға көшті. Монғол қоғамының өмірінде құлдар өте үлкен ролъ атқарды.